O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

Ichki omillar 

Tashqi omillar 

Foydaning shakllanish jarayonida olib boriladigan faoliyatga ta’sir etuvchi risk omillarini aniqlash 

Korxonaning moliyaviy 

holatini (likvidliligini) 

aniqlash 

Korxonaning iqtisodiy 

maqbulligini (foydaliligini) 

aniqlash 

Mumkin bo’lgan risk 

darajasining aniqlanishi 

 

Ma’lum bir  riskni moliyaviy nuqtai nazardan baholash 

 

Tanlangan risk darajasi bo’yicha alohida operatsiyalar tahlili 

Riskni kamaytirish bo’yicha tadbirlar 

---

43 

 

ko’paygan  yoki  kamayganligiga  mahsulot  (ish,  xizmat)lar  sotishdan  va  boshqa 

faoliyatlardan  erishilgan  natijaning  ta’sir  etishini  aniqlash,  foydaning  shakllanishi  va 

ishlatilishining  asoslanganligin  tekshirish,  foyda  hajmining  ko’payish  yo’llari  va 

omillarini belgilash kabi omillar muhim o’rin tutadi. 

Respublikamiz  amaliyotida  korxonalar  investitsion  loyihalarini  moliyalashtirish 

risklarini  boshqarishda  sezilarli  muammolarning  mavjudligi  va  uni  hal  qilish  bugungi 

kunning dolzarb masalalaridan hisoblanadi. 

Investitsion  faoliyat  jarayonida  samarali  investitsiya  qarorlarining  qabul 

qilinishi,  chuqur  tahlilga  asoslangan  va  investitsion  faoliyati  sharoitida  mavjud 

tafovutlarni hisobga olgan holda investitsiyalarni kafolatlashga tizimli yondashuvni 

shakllantirish  bilan  birga  olib  borilishi,  tashqi  xavf  darajasini  pasaytirishga  imkon 

beradi  va  ushbu  tizimning  aniqligi  hamda  uning  faoliyat  mexanizmlarining 

barqarorligi  uchun  sharoit  yaratishi  mumkin.  Bu  esa  tarmoqqa  kiritilayotgan 

investitsiyalarni riskdan xoli bo’lishiga yordam beradi. 

Xulosa  qilib  aytganda,  korxonalar  foydasining  shakllanishiga  ta’sir  etuvchi 

omillarni,  uning  asosiy  o’zagini  tashkil  etuvchi  risklarni  baholash  va  boshqarish 

uslubiyotini  hamda  kamaytirish  tadbirlarining  amaliy  samaradorligini  tahlili  asosida 

tegishli  tavsiyalar  ishlab  chiqish  va  takomillashtirish  yo’nalishlarini  aniqlash  g’oyat 

muhim masala hisoblanadi.  

 

---

44 

 

XULOSA 

Investitsion  faoliyatga  risklarni  ta’siri,  hozirgi  iqtisodiyotni  liberallashtirish 

sharoitida  juda  katta  hisoblandi.  Investor  faoliyatiga  risklarning  ta’siri  tufayli 

qo’shimcha  xarajatlar  ko’rinishidagi  yo’qotishlarning  vujudga  keladi  va  natijada 

investitsiya  faoliyati  riski  paydo  bo’ladi.  Shu  sababli,  investitsiya  faoliyati 

samaradorligiga  ta’sir  qilishi  mumkin  bo’lgan  barcha  risklarni  aniqlamasdan 

samarali investitsiya loyihasini ishlab chiqish mumkin emas.  

Investitsiya  riski  -  investitsiyaviy  loyihalarni  amalga  oshirish  jarayonida 

rejalashtirilgan  foydani  olmaslik  ehtimoli  tushuniladi.  Investitsion  faoliyatni 

amalga  oshirish,  moliyaviy  qo’yilmalar  hajmi,  belgilangan  maqsadlar  bo’yicha 

farq  qiladigan  turli  xil  investitsiya  loyihalarining  muhim  nazorat  punktlarini 

aniqlash  uchun  ularni  bosqichlarga  ajratish  talab  etiladi,  ular  o’tishi  jarayonida 

tashqi va ichki omillarning ta’sirini hisobga olgan holda loyihani rivojlantirishning 

mumkin bo’lgan yo’nalishlari to’g’risida qo’shimcha ma’lumotlar talab qilinadi.  

Investitsion  faoliyat  jarayonida  samarali  investitsiya  qarorlarining  qabul 

qilinishi, chuqur tahlilga asoslangan va investitsiya faoliyati sharoitida  mintaqaviy 

tafovutlarni hisobga olgan holda investitsiyalarni kafolatlashga tizimli yondashuvni 

shakllantirish  bilan  birga  olib  borilishi,  tashqi  xavf  darajasini  pasaytirishga  imkon 

beradi va ushbu tizimning aniqligi va uning faoliyat mexanizmlarining barqarorligi 

uchun  sharoit  yaratishi  mumkin.  Bu  esa  tarmoqqa  kiritilayotgan  investitsiyalarni 

riskdan xoli bo’lishiga yordam beradi. 

Investitsion  loyihalarni  moliyalashda  investitsiya  risklari  va  ularni  boshqarish 

juda ko’p qirrali jarayon bo’lib, ushbu jarayonning samarali yo’lga qo’yilishi investorlar 

tomonidan  moliyalashtirilgan  investitsion  loyiha  hayotiyligi  va  samaradorligini 

ta’minlash, buning natijasida investorlarni daromadlari darajasini oshirish imkonini 

beradi. 

 Korxonalar foydasining shakllanishiga ta’sir etuvchi omillarni, uning asosiy 

o’zagini  tashkil  etuvchi  risklarni  baholash  va  boshqarish  uslubiyotini  hamda 

kamaytirish tadbirlarining amaliy samaradorligini tahlili asosida tegishli tavsiyalar 

ishlab  chiqish  va  takomillashtirish  yo’nalishlarini  aniqlash  g’oyat  muhim  masala 

hisoblanadi.  

Investitsion  loyihalarni  moliyalashtirishga  bo’lgan  tizimli  yondashuv,  ya’ni 

investitsion  mablag’lardan  foydalanish  ustidan  dastlabki  nazoratni  to’g’ri  va 

mukammal amalga oshirish, bunda birinchi navbatda, investorni xarakteriga, uning 

moliyaviy  ahvoliga,  ushbu  sohadagi  tajribasiga  hamda  loyihaning  sifat 

ko’rsatkichlari  holatiga  alohida  e’tibor  berish  kerakligi,  investitsion  loyiha 

moliyalashtirilgandan  keyingi  davrda  loyiha  bo’yicha  amalga  oshirilayotgan 

ishlarni, loyihaga ajratilayotgan mablag’lar maqsadli sarfini doimiy ravishda tahlil 

qilib  borish,  loyiha  ishga  tushirilgandan  so’ng  daromadlar  kirimini  o’z  muddatida 

---

45 

 

amalga  oshirilishi,  muddati  o’tgan  debitorlik-kreditorlik  qarzdorliklariga  yo’l 

qo’ymaslik choralarini ko’rib borish zaurligi, investitsion loyihalarni moliyalashda 

yuzaga 

keladigan 

investitsion 

risklarini 

boshqarishni 

mikrodaraja 

va 

makrodarajada ko’rib chiqish maqsadga muvofiqligini ko’rib chiqish zarur. 

Investitsiya  faoliyatida  risklar  va  ularni  boshqarish  tizimi  investorni  tashqi 

va ichki tahdidlar ta’siridan himoyalovchi hamda qonunchilik me’yorlari doirasida 

amal  qiluvchi,  o’zaro  munosabat va  aloqalarda  muayyan  yaxlitlikni  ifoda  etuvchi 

elementlar  majmuini  tashkil  etadi.  Shuning  uchun  investitsion  faoliyatda  risklarni 

oldini olishni me’yoriy asosini ishlab chiqish maqsaga muvofiq. 

Xalqaro  amaliyotda  investitsion  risklar  rivojlanishi  bilan  investitsiya 

faoliyatida firibgarlik holatlarining ko’payadi, malakali kadrlarning yo’qotilishi va 

inqiroz  sharoitida  standart  tartiblarga  yetarlicha  e’tibor  qaratmaslik  hollarining 

uchraydi.  Bu  holatda  malakali  kadrlarni  tayyorlash,  ahborot  xavfsizligini 

ta’minlash  va  inqirozga  qarshi  chora-tadbirlarni  amalga  oshirishni  doimiy  amalga 

oshirish. 

Investitsion loyihalarni risklilik darajasini baholash va investitsion faoliyatni 

muvaffaqiyatli  amalga  oshirishning  xorij  tajribalari  amalda  qo’llash,  korxona  va 

moliyaviy tashkilotlarda riskni boshqarish bo’limlarini tashkil etish. 

Rivojlangan  davlatlarda  korxonalar  faoliyatiga  ta’sir  etadigan  risklarni 

kamaytirish  uchun o’z ish  faoliyatlarida autsorsing  va benchmarkinglarni  qo’llash 

maqsadga maqsadga muvofiq. 

Mamlakatimizda investitsion faoliyatida risklarni boshqarish va ularni oldini 

olish  maqsadida  sug’urta  bozorini  rivojlantirish  bo’yicha  keng  ko’lamli  ishlarni 

amalga  oshirish  zarur.  Hozirgi  kunda  sug’urta  bozori  rivojlanishi  juda  sekin 

hisoblanadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

46