O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya va ijtimoiy fanlar fakulteti

1. Nogironliktushunchaningo’zidanboshlaylik. O’zbekistondanogironliknianiqlashbilanbog’liqqandaymuammolarmavjud? O’zbekistondazamonaviytalablarigavataraqqiyotgamoskelmaydigan, o’tganasrdaqabulqilingannogironliktushunchasivanogironligiborinsonlarniro’yhatgaolishamaliyotimavjud. Nogironliknirasmiylashtirishjarayoniqiyinvakamsituvchibirnarsa. Odamlartibbiy-mehnatekspertkomissiyasi(TMEK)gasog’liqlaridamuammodoimiyholatbo’lganliginihardoimisbotlabyurishikerak. Masalan, birqatortibbiyma’lumotnomavatibbiydiagnozgaegabo’lganodam, nogironekanliginiyanadatasdiqlashmaqsadidakasalxonadaikkioydavomidao’zpulinisarflabdavolanishikerak. Ushbukomissiya “tibbiy-mehnat” debnomlansada, ko’pinchauningtarkibidanogironlarnikasbiyvaijtimoiyreabilitasiyaqilishbo’yichabirortahammutuxassisyo’q. Natijada, birinchivaikkinchiguruhdaginogironlarningxujjatlariga “ishgalayoqatsiz” muhriqo’yiladi. Odamlarushbujarayonniharyilboshdankechirishgamajburdir.
Bizmuammoniqonunimizdanogironlikninghozirgita’rifidako’rishimizmumkin. «O’zbekistonRespublikasidanogironlarningijtimoiyhimoyasito’g’risida»giQonunda «jismoniyyokiaqliynuqsonlariborligitufayliturmushfaoliyaticheklanganligimunosabatibilanijtimoiyyordamvahimoyagamuhtojbo’lganshaxsnogironhisoblanadi» deyata’rifberiladi. Shundayqilib, nogironlikkasallikkayokiinsontanasia’zolariningfunksiyalaribuzilishigatenglashtiriladi. Ammo, BMTningNogironlarhuquqlarito’g’risidagiKonvensiyasida «nogironlik — tanafunksiyalaribuzilganinsonlarhamda munosabatvainfratuzilmabilanbog’liq to’siqlarorasidagio’zaroaloqanatijasidavujudgakeladiganholat» debta’kidlanadi. Boshqachaqilibaytadiganbo’lsak, bunafaqatinsontanasiningnuqsonlari, balkiqulayatrof-muhityo’qligivabundayodamlarningjamiyathayotidaishtiroketishigaqarshilikqilayotganto’siqlarvasalbiystereotiplardir.
2. 27 yilmobaynidaO’zbekistondagito’siqsizmuhitmavjudligihaqidagapirishmumkinemas. Davlatnimagae’tiborberishikerak? Qonunlargako’ra, agarofislardarampalarbo’lmasa, binomoslashtirilmaganbo’lsavanogironlaruchun 3% bandlikkvotasibo’lmasa, tashkilotlardanjarimaolinadi. Nimauchunbumexanizmishlamaydi? Mamlakatimizdato’siqsizmuhithaqidagapirganda, “Qayerdato’siqyo’q?” degansavolma’qulbo’lardi. Ularnihammajoydauchratamiz. Ustuvorliklarhaqidagapirsak, mento’siqsizmuhitnirivojlantirishdasturiniishlabchiqishimizkerakliginiaytishimmumkin. Budasturbezakuchunbo’lmasligikerak. Tarixshuniko’rsatadiki, nogironligiborodamlarninghuquqvamanfaatlarinisamaralihimoyaqilishuchun, ularningo’zlarisiyosatdanamoyonbo’lgandaamalgaoshadi. Bizko’pyillardanbuyonsaylovlardaishtiroketamiz, nomzodsifatidanogironlarharakatiningvakillarinitayinlaymiz, ammoafsuski, OliyMajlisdeputatligigahaligachahyechkimtanlanmagan. Ijroetuvchihokimiyatdagivaziyathamaynanshunday- nogironligiborodamlarningmanfaatlariuchundavlatsiyosatidarajasidalobbiyo’q. Muammolarko’pvaularga “Nothing about us without us”,(«Bizsizbizhaqimizdahyechnarsa») BMTprinsipiasosidae’tiborqaratishkerak. Ammobizdabuprinsipyo’qdir. Aksincha, Qirg’izistonRespublikasiparlamentidako’ziojizdeputatbor, mamlakatimizdaesabunihattomahalalardauchratmaysiz. Oxirgipaytlardanodavlattashkilotlarinogironlarhuquqlaribo’yichaayrimqonunlarniqabulqilishdamutaxassislarsifatidako’proqishtiroketmoqda, biroqmuntazammuloqotyo’q.
Ishlamaydiganqoidalarhaqidagapirganda, buyerda 4 asosiyto’siqmavjud. Birinchisi, jamoatchiliknazoratimexanizminingyo’qligi – fuqarolikjamiyatiinstitutlaridavlattomonidantenghamkorlarsifatidako’rinmaydi, chunkibizdanodavlattashkilotlardavlatoldidajavobgar. Ikkinchito’siq – jamiyatvanogironlarjamiyatiningishgajoylashishkvotasihaqidahamdajarimalarto’g’risidagibilimsizlik. Uchinchidan, hukumatvafuqarolikjamiyatio’rtasidainsonhuquqlarinihimoyaqilishtadbirlarinibirgalikdakuzatishmexanizminingzaifligi. To’rtinchidan, jarimako’pinchanogironligibo’lmaganyokinogironlarharakatigaumumanaloqasibo’lmaganodamlartomonidanko’ribchiqiladi. Ma’lumobyektlarqurilishinibaholovchimarkazgaehtiyojimizbo’laturib, baholashdaishtiroketadiganmuvofiqlashtiruvchiorganimizmavjudemas. Mennogironlarningturlitoifalarinivakilibo’lgannodavlattashkilotlarnibirlashtirganimizsababli, O’zbekistonnogironlarassosiasiyasibuishbilanshug’ullanishimumkinligigaishonaman.
Toshkentdabinovainshootlarningfaqagina 23% nogironlarningehtiyojlarigamoslashtirilgan. Uyg’unlashtirilgantransportningyetishmasligi, avtobuslarvaboshqaturdagitransportlardayo’lniosonlashtiradiganyordamchivositalar (ovozlimayakchalarvahokazo) yo’qligikattamuammodir. Bularningbarchasiko’ziojizvaeshitishicheklanganlarvaboshqanogironligiborinsonlarnierkinharakatlanishivao’zhuquqlariniamalgaoshirishimkoniyatidanmahrumetadi. Toshkentda 2,100 nafardanortiqbekatlariningbirortasinogironligiborkishilargamo’ljallanganqulayliklarbilanjihozlanmagan. Buningsababijismoniymuhitningto’siqsizligito’g’risidagiqonunchiliktalablarinibajarishuchunmas’ulbo’lgandavlatorganlari – MehnatvazirligivaBoshprokuraturatomonidannazorato’rnatilmaganligidir. Qonuntalablarigarioyaqilmaganbinolaregalariningjavobgarlikkatortishbo’yichaishlaramaldabajarilmaydi. 27 yilmobaynidaprokuraturato’siqlarnibartarafqilishuchunhyechqandayishboshlamagan (sudvaprokuraturabinolariningo’zlarihamqonuntalabigajavobbermaydi).
Bungamuhimsabablaridanbiribubandlikvaishgajoylashishmarkazlaridarag’batningyo’qligidir. Jarimalarmehnatmarkazlariningjoriyhisobvarag’igaemas, balkiMoliyavazirligininghisobraqamigatushadi. Nimauchunnogironlikbo’yichaqonunchilikkarioyaqilmaslikjarimasiqurilishloyihalari, transportvaaloqabilanbog’liqbo’lmagan Bandlikvamehnatmunosabatlar vazirligigayuklatilgan?Mavjudtizimnitubdanqaytako’ribchiqishkerak – u 27 yildavomidao’ziningsamarasizliginiko’rsatdi. Nogironlarassosiasiyasijarimasolishvaundirishma’suliyatiniToshkentshaharvahududiyhokimiyatlarigao’tkazishnitaklifetmoqda. Undirilganto’lovlariniesafaqatginatusiqsizmuhityaratilishigasarflashkerak. Imkoniyatsizlikningsabablaributransportinfratuzilmasivakommunikasiyalar, binolarniloyihalash, qurishvarekonstruksiyaqilishsohasidamustaqilekspertizavanazoratqilishtiziminingyo’qligihisoblanadi. Nogironligiborodamlarningjamoattashkilotlarivakillariqurilishobyektiniishgatushirishjarayonigajalbqilinmaydi. ToshkentshaharhokimligihuzuridagiJamoatchilikkengashi “Shaharhammauchun” to’siqsizmuhitniyaratishdasturiloyihasiniishlabchiqdi. Ushbudasturmavjudmuhitnishakllantirishgakompleksyondashuvnita’minlashninazardatutadi.
Hozirgivaziyatjudayomonahvolda. 2017 yildaO’zbekistondagidavlatmuassasalariningatigi 37% nogironligiborkishilarningehtiyojlariniuchunmoslashgan. Ko’pchilikningdiqqatishaharlarningsayyohliklogotiplarinibahs-munozaraqilishvaO’zbekistonningyuzakiimidjigaqaratilganiuchun, o’tganyilihamvaziyato’zgarmaganedi. Chiroylivayorqinlogotipsayyohlarnijalbqilishuchunfaqatginayuzakiyarimo’lchovdir. Bizdavlatidoralariningjismoniyimkoniyatlarinita’minlash, qulayhojatxonalarniqurish, rampalarvaliftlarnio’rnatishvaboshqaqulayliklarnita’minlashorqaliO’zbekistonnufuziborasidag’amxo’rlikqilishimizkerak. Qonunmajburiyatlarnibajarmaslikuchunjavobgarlikninazardatutadi, biroqamaldabundaychoralarbirinchinavbatda, nogironkishilarningharakatsizligitufayliishlamaydi. Agarqonunbundayhuquqlarninazardatutganbo’lsa, undaularnitalabqilishvaerishishkerak. Nogironlarningaksariyatiularuchunhammanarsaqilinmagunchakutibtursa, hyechnarsao’zgarmaydi. OAV, ijtimoiytarmoqlarni, blogerlarniommae’tiborigajalbqilishkerak. Masalan, meneshitishqobiliyaticheklanganodamlaruchunkerakchoralarhaqidagapiradiganbittanogironligiborblogerniaytishimmumkin. Boshqalariqayerda? Ularmavjudemas.
3.Jismoniyto’siqlargaqo’shimcharavishdanogironligibopodamlarstigmaga (tamg’aga) duchkelishadi. Ularni «muammo» sifatidaemasbalki «jamiyatgahissaqo’shaoladiganshaxslar» sifatidaqarashlariuchunqayerdanboshlashkerak?Budunyobo’yichafalsafiysavoldir. MenYaponiyavaAQShdabo’ldimvastigmahaqidagapirgankishilarbilansuhbatlashdim. To’g’ri, ularturliyo’llarbilannamoyonbo’ladi: ayrimjoydako’proqvaboshqayerdakamroq. Ularniqandayqilibkamaytirishmumkin? Menimcha, hammanarsamaktabgachaboshlanadi. Bizbolalaruchunertaklaro’qiymizvaertaklarningasosiyqahramonlarikuchli, baland, sog’lom “g’ayrioddiyodam”. Qo’pol, cho’loq, birko’ziko’rmaydiganvahunukshaxslaresasalbiyqahramonlardir. Ertakdagiyagonaistisno (ehtimolmenularnikamroqbilaman) buGansKristianAndersonningboshqalargao’xshamaganijobiyxaraktergaega «Irkito’rdakcha» obrazidir. Maktablarimizdaesabolalarnogironligiborbolalargaduchkelmaydilar. Inklyuzivta’limhalialohidaahamiyatgaegaemas. BirnechtatashkilotvaYuNISEFishtirokida “Yaxshilikdarslari”nijoriyetishgauringanbo’lsada, Xalqta’limivazirligiularnijoriyetishgamuvaffaqiyatqozonmadi. Shundayqilib, buhamo’tibketdi.
Bizningqarorlarimizdeyarlihardoimyuqoridanolinganligisababli, bizavvalomansabdorlarvaularningnogironlikto’g’risidagitushunchalarinio’zgartirishdanboshlashimizkerakdebo’ylayman. HozirdaO’zbekistondanogironligiborodamlarniijtimoiyhimoyaqilishSog’liqnisaqlashvazirligivasifasiostigakiradi, buesanogironliktushunchasinitibbiymuammodebanglab, uning «tibbiylashtirishga» olibkeladi. Buaslida ijtimoiymuammodir. BalkiSog’liqnisaqlashvazirligidanboshlabyokiumumanijtimoiyhimoyagamuhtojqatlamlarbilanishlashniqamraboladiganIjtimoiyTaraqqiyotVazirliginituzishlozim. Muammonogironligiborkishilardaemas, ularningatrof-muhitidagikamchiliklarvastereotiplardadir. Albatta, yoshlikdan ish olib borish kerak. Men 24 yoshgacha nogironligi bor kishilarni na bog’cha, maktab, na universitetda uchratmaganman . Yaqinda biz “inklyuziv ta’lim” tushunchasi haqida gapira boshladik. Bir necha yil ilgari Respublika bolalar ijtimoiy moslashuvi markazi bilan birgalikda mamlakatda “O’zbekistonda maxsus ehtiyojga ega bo’lgan bolalar uchun inklyuziv ta’lim” Yevropa delegasiyasi loyihasi ish boshladi. Ularning Inclusive Education.uz degan sayti bor edi, lekin loyihani to’galgach, u ochilmayapti. 2016 yilda inklyuziv ta’limni rivojlantirish bo’yicha uzoq muddatli Milliy strategiya ishlab chiqilgan, ammo u tasdiqlanmagan. Bu oson ish emas, lekin bu oddiy bolalarda nogironlar aravachasida yoki ba’zi bir xususiyatlarga ega bo’lgan bolalarni tushunishlariga ijobiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Bir paytlar bizda nogironligi bor bolalarni umumta’lim maktablariga o’tkazish to’g’risida qaror ham qabul qildi.
Boshqalarnogironligiborodamlarniyo’qqilinadiganmuammosifatidaemas, balkijamiyatgafaolqatnashaoladiganbo’lganodamlarsifatidaqabulqilinishlariuchun, hammagatengimkoniyatlarberilishikerak. Markazimizdoimonogironligibopbolalarningsan’atorqalirivojlanishivao’zlariniifodaetaolishivaboshqabolalarbilanparallelravishdaamalgaoshirilishinita’minlashgaqaratilgan. Biz 20 yildanbuyonishlayapmiz – rassomchilik, haykaltaroshlik, kichikplastik, gilamto’qish, lakbo’yoqlarbilanishlashvaboshqahunarlarnio’rgatamiz. Markazimizga 5 yoshdan 17 yoshgachabolalarkelishadi. Eshiklarimizbarchagaochiqvaba’zansog’lombolalarbirinchimartabizgakelgandaota-onasiningorqasigao’tibolibyashirinishadi, chunkiularbundanavvalnogironligiborbolalarniko’rmaganlar. Ularqayergaborayotganlariniulargaoldindantushuntirishlozim. Shuninguchunmarkaznibarchabolalaruyerdao’qishiuchunintegrasiyalashuvchimaktabqildik. BunimenbirinchimartaFransiyagasafarpaytidanogironbolalarningboshqalarbilantengravishdao’qiyatganiniko’rdim. O’zbekistongaqaytibkelganimda, bugungikundaikkalatomongahamyordamberadiganO’zbekistondagishuloyihaniochishfikripaydobo’ldi.
4.Mamlakatimizdainklyuzivta’limvamuhityaratishuchunaxborotyetishmaydi. Ba’ziodamlarnogironligiborodamlarninguydaturishkerakliginiaytishdanhamtortinmaydi. Televideniye yoki gazetalar bu masalani qanday yoritishadi?
Bizning ommaviy axborot vositalarida nogironlik muammosi ancha beprofessional tarzda yoritiladi. Bizning teleko’rsatuvlarimizga, kinolarimizga, hatto spektakllarmizga qarang. Ko’pincha ularda nogironlikka nisbatan rahm-shavqat kuzatiladi. Ayrimlarda, masxaralash bor. Masalan, bitta spektakl borki unda qaynona yaxshi eshitolmaydigan kelin ustidan kuladi. O’zbekfilm ijobiy yakunlanadigan filmlarida nogironligi bor odamlarning barchasi albatta tuzalib ketadi. Buni o’zgartish lozim. Masalan, “1+1” (Untouchables, 2011) filmini olaylik. U yerda bosh qahramon tuzalmaydi-yu, ammo u baxtli bo’ladi. Shuningdek, aktyor Al Pachino ijrosidagi mashhur film “Ayol Hidi” (Scent of a woman, 1992) filmida qahramon ko’zi ojizligicha qoladi, ammo baribir baxtli bo’ladi. Umuman, nogironligi bor insonlar oddiy kishilardek hissiyotga ega ekanligini qabul qilish va tasvirini targ’ib qilish borasida axborot strategiyasini ishlab chiqish zarur.
Mahalliy televideniye va gazetalar bu muammolarni qamrab olishi mumkin, faqatgina bu faqatgina jamiyatimiz nuqtai nazaridan olib boriladi. Masalan, jurnalistlar nogironligi bo’lgan bir muvaffaqiyatli shaxs bilan intervyu olishlari mumkin: “Mana qarang, ibrat oling. Siz esa nimaga erishdingiz?!” degan savol beriladi. Ya’ni, nogiron kishilarni nogironligi bo’lmagan odamlarni ilhomlantiruvchi obyektlar sifatida ishlatishadi. Bu umuman noto’g’ri. OAV nogironlik masalalarini ijtimoiy muammo sifatida ko’rsatishi kerak. Men rampalar va zarur sharoitlarning yetishmasligi muammosiga e’tibor qaratilgan biror bir dasturni shaxsan bilmayman. So’nggi paytlarda Gazeta.uz kabi onlayn media ko’pincha ushbu mavzular bo’yicha maqolalar chop etmoqda, bu juda ham quvonarlidir. Biroq, nogironlik masalasini yoritishda nafaqat an’anaviy ommaviy axborot vositalari, balki ijtimoiy tarmoqlar va bloggerlarni ham jalb qilish kerak. Birgalikda nogironlikni shaxsiy, tibbiy yoki xayriya muammosi sifatida emas, balki jamiyat va inson huquqlari muammolari sifatida gapirish kerak.
Taraqqiyot har qanday jamiyatning ma’naviy ahvoli, bolalar, qariyalar va nogironligi bor kishilarga nisbatan munosabati orqali aniqlanadi. Ko’p fuqarolarning ongida nogironlarga nisbatan stereotiplar ustunlik qiladi. Ko’pchilik fikricha «nogiron» so’zining aksariyati «umidsiz kasal» tushunchasi bilan bog’liq. Jurnalistlar – bizning jamiyatimizning bir qismi va mahsuli – ular ham o’sha stereotiplar tarkibiga kiradi. Jurnalistlarni shunga ishontirish va shunday qilish kerakki, ular nogironlik bo’yicha ijtimoiy yondashish g’oyasini, ya’ni kishini yordamsiz qoldiradigan narsa bu kasallikning o’zi emas balki atrofdagi jismoniy muhit va jamiyat munosabati degan fikrni qabul qilishsin. Jurnalistlar o’zlari shuni tushunsalar, ular bu haqda o’z tinglovchilarini ishontirishga qodir bo’lishadi.
Menimcha, nogironligi bor odamlarning faol hayoti va ularning manfaatlari xilma-xilligi haqidagi televizion dasturlar, filmlar, ijtimoiy videolarning ijobiy obrazlarini ko’rsatishi kerak. OAV o’z vazifasi faqatgina nogironlar uchun jamoatchilikning rahmini keltirish va ularga moddiy yordam ko’rsatishni rag’batlantirishdan iborat, deb qarashadi. Asosan, odamning o’z kasalligini yengishda qanday jasoratli ekanligi yoki oila uchun nogironligi bo’lgan bolaning tug’ilishi qanday qayg’u ekanligiga ko’proq urg’u beriladi. Nogironlar qaror qabul qilishlari va ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan tadbirlarda ishtirok etadigan mutaxassislar sifatida bo’lishlari esa kamdan-kam hollarda ko’rsatiladi. OAV nogironlar jamoat tashkilotlari (hozirda 80dan oshiq) faoliyatini sust yoritishadi, ularning maqsadlari, muammolari yoki muvaffaqiyatlari haqida emas, nishonlanayotgan bayramlari haqida ko’proq gapirishadi. Tashkilotlar rahbarlari va faollari haqida hyech qanday ma’lumot yo’q. Harqalay, bu haqida gapirish kerak, chunki nogironligi bor odamlar, ayniqsa bolalar uchun, o’z hayotida ishda muvaffaqiyatga erishgan yoki hayotiy muvaffaqiyat qozongan bir namunalari bo’lishi muhimdir. Ijobiy tajriba va yutuqlar yoritilmasa, ular umidsizlanib yoshlik davridanoq o’z orzulariga intilishdan voz kechadilar.
5.Aslida, nogironlik mehnatga layoqatsizlik yoki muvaffaqiyatsizlik degani emas. Masalan, motorli neyron kasalligiga ega taniqli fizik va yozuvchi – Stiven Xokingni oling. Shuningdek, haligacha obssesiv-kompulsiv buzilish ta’siri ostida bo’lgan iqtidorli yapon san’atkori Yayoi Kusamani eslang. Keling, O’zbekiston xalqi va farzandlarining ularga imkoniyat berilganda jamiyat rivojlanishiga qanday hissa qo’shayotganligi haqida gapiraylik.
Bu to’g’ri. Nogironlik ish qilolmaslik degani emas. Biroq, nogironlik haqidagi tushunchamiz umuman mehnatga layoqatsizlikka asoslangan. Bu odamlar kommunistik jamiyat rivojlanishiga qo’shgan hissalariga qarab baholanadigan Sovet merosi tufaylidir. Bugungi kunga qadar, O’zbekistonda nogironlik guvohnomasida “ishga layoqatsiz” degan so’zni ko’rish mumkin. Ammo amalda nogironligi bor odam nogiron bo’lmagan kishilarga qaraganda ko’proq narsalarni qila olishadi. Misol sifatida, yoshligidan imkoniyati cheklangan Muhabbat Rahimovani keltirishim mumkin. U nogironlik tushunchasini o’zgartiradilan va mashg’ulotlar o’tkazadigan “Sharoit Plyus” nodavlat tashkiloti Toshkent filiali raisi bo’lib yetishdi. Do’stim Abdulla Abduhalilov, ko’zi ojiz bo’lib O’zbekiston Milliy universiteti katta o’qituvchisi va 2018 yilda ijtimoiy fanlar doktori unvoniga erishdi. Boshqa bir do’stim Fahriddin Yaxshiyev esa – yaxshi rassom, ko’pchilik uning ishini bir ko’rishdayoq sotib olishadi. Yana boshqa ko’plab hayotiy misollarni keltirishim mumkin.
Men shunga o’xshash ko’p misollar keltirolaman. Masalan, amakim Qosim Mirzaraximov hayoti. U butun umr yotadigan joyiga biriktirilgan edi va bir qo’lida barmoqlari ishlamasdi. Shifokorlarning urinishlari befoyda edi. Biroq, amakim barmoqlarni ishlatish uchun o’zida kuch topdi va joyidan rasm chizish va haykaltaroshlik bilan shug’ullana boshladi. U haqida maqolani Benkov nomidagi san’at maktabidan haykaltarosh Filipp Ivanovich Griщyenko o’qib, amakim bilan qiziqib qoldi. Filipp Ivanovich amakim yotgan o’rnida rasm chizib haykaltaroshlik qilishini ko’rib hayratga qoldi. Amakim Griщyenkodan ustozlik qilishini so’raganida, u darrov rozi bo’ldi. Shunday qilib amakim orzusiga erishdi. Keyinchalik u O’zbekiston Badiiy Akademiyasi a’zosi bo’lishga muvaffaq bo’ldi. Amakim “Men ikkinchi Meresyevman”, derdi.
Singlimning eshitish va gapirish qobiliyati cheklangan edi, lekin onam unga to’qish va tikishni o’rgatdi va u o’z navbatida hunarini boshqa qizlarga. “SANVIKT” markazining asoschisi sifatida yana ko’p misol keltirishim mumkin: Jasur Jumayev “Behzod” nimidagi san’at institutiga kirib, uni namunali bitirib, o’qituvchi bo’lib ishlaydi. Bir yil muqaddam, u mamlakat prezidenti tomonidan “Jasorat” medali bilan taqdirlandi. Eng muvaffaqiyatli rassomlarimizdan biri bo’lib, u dunyo bo’ylab somon bilan ishlash bo’yicha masterklasslar beradi. U bizning faxrimiz, uning oilasi va farzandi ham bor. Yana bir misol, Fahriddin Yaxshiyev. U rassom va rasm chizishni markazimizda o’rgandi. Biz baxtidan juda xursandmiz – uning rasmlari chiroyli, biz uning ko’rgazmalarini tashkil etishda yordam beramiz. O’tgan yili u turmush ham qurdi.
Ziyoda Malikovani ham aytishim mumkin – u san’at institutining dizayn bo’limiga kirishni rejalashtirayotganida men unga boshqa narsani maslahat berdim. U tikuvchilikni boshlab uni juda yaxshi o’zlashtiroldi, hozirda uning o’z ustaxonasi bor. Bugungi kunda uning ikkita yordamchisi bo’lib, ular bilan buyurtmalar ustida ishlashadi.