O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat сhet tillar instituti

Vegetativ  asab  tizimining  umumiy  tuzilish  rejasi.  Vegetativ  asab  tizimining  markazlari 

miya  tanasida  va  orqa  miyada  joylashgan.  Periferik  qismi  nerv  tugunlari  va  nerv  tolalaridan 

tashkil  topgan.  Vegetativ  markaz  hujayralarining  o’simtalari  orqa  miyadan,  orqa  miya 

nervlarining  oldini  ildizlari  tarkibida  chiqadi,  bosh  miyadan  esa  bosh  miya  nervlari  tarkibida 

chiqadi. Bu o’simtalarni ganglionaroldi (bug’unoldi) tollari deb ataladi. Ular miyelin po’stlog’i 

bilan qoplangan bo’lib rangi oq va ularning tanasi  markaziy asab tizimida joylashgan. Miyadan 

chiqqan  o’simtalar  periferik  nerv  bug’unlarida    (gangmiyalarda)  tamom  bo’ladi.  Periferiyada  

joylashgan  vegetativ  tugunlardagi  hujayralar  o’simtalari  ichki  organlarga  yo’nalgan  bo’ladi 

(bezlar va boshq.). Bunday ganglionarorti (tugundan keyingi) o’simtalari miyelin po’stloq bilan 

qoplanmagan va ko’k rangda bo’ladi.  

Shunday  qilib,  vegetativ  asab  tizimi  markazidan  innervasiya  qilinuvchi  organgacha  

bo’lgan  yo’l  ikkita  neyrondan  iborat  bo’ladi.  Bu  borada  skelet  muskullari,  teri,  bug’unlar  va 

paylarni  innervasiya  qiluvchi  somatik  asab  tizimi  deb  ataluvchi  tizimdan  vegetativ  asab  tizimi 

farq  qiladi.  Somatik  asab  tizimining  nerv  tolalari  markaziy  asab  tizimidan  chiqqanidan  keyin 

innervasiya qilinuvchi organgacha uzilmasdan boradi. 

---

 

27 

Vegetativ asab tizimining tolalari somatik asab tizimining tolalaridan o’zlarining nisbatan 

past  qo’zg’aluvchanligi bilan farq qiladi, ular bo’ylab nerv impulslarining tarqalish tezligi  hali 

unchalik yuqori emas (1—30 m/s). 

Tuzilishidagi  xususiyatlari  va  ayrim  fiziologik  farqlarga  asosan  vegetativ  asab  tizimi, 

simpatik va parasimpatik qismlarga  bo’linadi.