3 - AMALIY MASHG‘ULOT
Mavzu: ELEKTR TOKIDAN SHIKASTLANGAN KISHILARGA BIRINCHI YORDAM
KO‘RSATISH
Ishning maqsadi:Elektr tokidan shikastlanganlarga birinchi yordam ko‘rsatishni amaliyotda
bajarib ko‘rishni o‘rganish.
Ishni bajarish tartibi:
Topshiriqni mazmunli tahlil qilish. Tok urgan kishilarga quyidagicha yordam ko’rsatiladi:
a) yurakni yopiq uqalash;
b) jabrlanuvchini boshini orqaga tashlash;
c) havoni puflash, nafas chiqarish;
d) havo yo’naltiruvchi yordamida sun’iy nafas chiqarish.
T o p sh i r i q:
1. Ishning o‘rni, maqsadi va mazmunini belgilash.
2. Elektr tokidan ta’sirlangan kishilarga birinchi yordam ko‘rsatishni o‘rganish.
Kerakli asboblar va jihozlar:
1. Doka.
2. Dastro`mol.
3. Havo yo‘naltiruvchi.
NAZARIY MA’LUMOT
Hozirgi zamon tibbiyoti elektr tokidan shikastlanganlarga samarali yordam ko‘rsatish uchun, shu
jumladan, tok ta’siridan o‘lganlarni tiriltirish uchun ko‘plab, mukammal vositalarga ega. Ammo elektr
qurilmalarida ishlaydigan har bir kishi to tibbiyot xodimlari yetib kelgunlariga qadar, elektr tokidan
shikastlangan odamga birinchi yordam ko’rsatishni bilishi kerak.
Ko‘ngilsiz hodisa yuz berganda ko‘rsatiladigan birinchi yordam ikki bosqichda:
Shikastlangan odamni tok ta’siridan halos qilish va unga tibbiy yordam ko‘rsatishdan iborat.
Ammo unda hayot alomatlari sezilmasa, nafas olmayotgan, yuragi, qon tomiri urmayotgan bo‘lsa ham
yordam ko‘rsataverish kerak, chunki klinik o‘lim bir necha minut davom etadi. Shu vaqt ichida unga
yordam ko‘rsatishga ulgurish lozim.
Shikastlangan odamni tok ta’siridan bir necha usullar bilan halos qilish mumkin. Eng oddiy usul-
elektr qurilmasining tegishli qismlarini elektr tarmog‘idan uzib qo‘yish. Agar buni tezda amalga
oshirishning imkoni bo‘lmasa u holda simlarni kesib tashlash kerak. (kuchlanish 1000V dan
oshmaganda).
Bu hollarda yordam ko‘rsatayotgan kishi simlarni dastasi tok o‘tkazmaydigan asbob bilan yoki
elektr o‘tkazmaydigan qo‘lqop kiyib uzishi, bunda har qaysi simni alohida-alohida kesish kerak. Tok
urgan odamga tegib turgan simni olib tashlash uchun, tok o‘tkazmaydigan quruq yog‘och, tayoq, taxta va
boshqa narsalardan foydalanish mumkin.
Kuchlanish 1000 V dan katta bo‘lganda bu maqsadda elektr o‘tkazmaydigan qo‘lqop botikdan
zarur hollarda esa ixotolovchi shtanga yoki ombirlardan foydalanish kerak. Shikastlangan kishini elektr
ta’siridan halos etgandan so‘ng unga o’sha joyning o‘zida darhol yordam ko‘rsatish zarur.
Agar tok urgan odam hushidan ketgan bo‘lsa-yu, ammo hali nafas olayotgan bo‘lsa, uni tekis
yerga yumshoq to‘shama ustiga qulay tarzda yotqizish, kamarini tugmalarini yechish, toza havo kelishini
ta’minlash, navshatir spirt hidlatish, yuziga suv sepish, badanini ishqalab isitish kerak.
Samarali sun’iy nafas oldirishning bir necha usuli ma’lum. 1-usul «og‘izdan og‘izga» sun’iy nafas
oldirish. Bu usulda yordam ko‘rsatayotgan odam o‘zining o‘pkasidan shikastlangan kishining og‘zi orqali
uning o‘pkasiga havo yuboradi. Buning uchun chalqan-cha yotqizilib, og‘zi ochiladi yordam
ko‘rsatayotgan kishi shikast-langanning xiqildogini ochish uchun bir qo‘lini uning gardani tagiga va
ikkinchi qo’li bilan peshonasidan bosgan holda to iyagi bo’yni bilan bir chiziqda joylashguncha qadar
boshini engashtiradi. Shundan so’ng yordam ko‘rsatayotgan kishi chuqur nafas olib, bemorning og‘zi
orqali kuch bilan havo puflaydi. Bunda u o‘zining og‘zi bilan uning og‘zini to’liq qamrashi va yuzi bilan
uning burnini berkitib turishi kerak. Keyin yordam ko‘rsatayotgan odam qaddini ko‘tarib, yana chuqur
nafas oladi. Bu vaqtda shikastlanganning ko‘krak qafasi tushadi va u sust nafas oladi. Bir minutda 10-12
marta havo yuborish lozim. Havoni doka, dastro`mol yoki maxsus naycha orqali puflash kerak.
Tok urgan odam uzi nafas ola boshlagandan keyin ham, u to‘liq o‘ziga kelguniga qadar, ma’lum
sun’iy nafas oldirishda davom etish kerak. Bundan maqsad organizmda qon aylanishiga yordam berish va
yurakning mustaqil ishlashini ta’minlashdir. Yuragini tashqi tomondan uqalash uchun shikastlangan
odamni qattiq yerga (pastak stol yoki polga) chalqancha yotqizib ko‘krak qafasini ochish, kamari
belbog‘ini yechib olish kerak. Yordam ko‘rsatayotgan odam shikastlanganning ko‘krak suyagi pastki
uchdan bir qismining holatini aniqlashi, oxirigacha pastki qismini shu yerga qo‘yib, uning ustiga to’g‘ri
burchak ostida bukilgan ikkinchi qo‘lini va butun tanasini qamragan holda uning ko‘krak qafasini bosadi.
Ko‘krak qafasini taxminan sekundiga bir marta shunday tez-tez bosish kerakki, bunda ko‘krak suyagining
pastki qismi umurtqa tomonga 3-4 sm, semiz odamlarda esa 5-6 sm siljiy-digan bo‘lsin. Har bir
bosilgandan so‘ng, ko‘krak qafasi to‘g‘ri-lanishi uchun qo‘llarni undan ko‘tarmagan holda, bo‘shashtirish
lozim. Shikastlangan odamning yuragi ishlay boshlaganda uqalashni to‘xtatish lozim.
Xulosa qilib aytganda, bunday baxtsiz hodisalarning bo‘lmasligi uchun, har bir ishchi va xodim
ongli ravishda texnika xavfsizligi qoidalariga rioya etishi shartdir.
5-rasm. Sun’iy nafas oldirishga tayyorlash.
6-rasm. Og‘izdan og‘izga nafas oldirish usuli.
Do'stlaringiz bilan baham: 
