O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti

turli ranglar orqali;

rasmlar orqali;

shriftlar tanlash orqali;

aniq sonli qismlar va aloqalar orqali;

sxemaning harakatlanish samarasi orqali;

Shartli-chizma ko’rgazmalilikka nafaqat sxemalar, balki grafik, diagramma, aplikatsiyalar, sxemali rasmlar kiradi. Ular xodisa, voqea, jarayonlarning aloqa va muloqotlarini aniqlashga ishlatiladi, matn qismini obrazli tasavvurini shakllantiradi. Matniqiy ketma-ketlik va ko’p ob'ektlarni tasvir orqali solishtirish hosil bo’ladi. Sxemalar bir necha turlarga bo’linadi: statik va harakatli. Tushuncha, jarayon va hodisalarni tarkibiy qismlarini ko’rsatuvchi mantiqiy qismlar mantiqiy ketma-ketligini aniqlaydi.Boshqa tasvirlarni sxematik tasvir bilan taqqoslash real obraz yaratadi.Sxemani aniq tilga oid material to’ldirishi mumkin, lekin hajmini chegaralash kerak, chunki sxema ortiqcha yuklanadi, bu esa sxemaning qiymatini yuqotadi.Gigiena normasiga keltiruvchi sxemalar yengillashadi, qachonki material zich o’rnatilsa va shartli belgilar ongli joylashsa. Ular fikr va diqqatni jamlaydi, mezonlarini anglatadi, lekin aniq xulosalar bermaydi, fikrlash faolligi talab qilnadi, mustaqil, abstrakt fikrlashga undaydi, quyidagi talablarga rioya qilish kerak: tushuntiruvchi so’zlar kamroq ishlatilishi yuqori, pastki va joy qoldirish ranglar- rangbarangligini yo’qotish; tarkibiy qismlar soni va aloqalar matn parchasi mazmuni va xarakteriga mos bo’lishi kerak.