O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi Islom Karimov nomidagi Toshkent Davlat Texnika Universiteti

Iqtisodiy o'sishning Keyns modeli

Keyns modelida, biz allaqachon bilganimizdek, jamg'arma va investitsiyalarga muhim o'rin beriladi. Shu munosabat bilan, unda asosiy rol yangi kapitalni investitsiya qilish, ya'ni. kapitalni ishlab chiqarish quvvatini oshirish uchun investitsiyalar manbai sifatida to'plash. Investitsiyalar va jamg'armalarning qiymatlari bir-biriga mos kelmasligi mumkin, garchi ijtimoiy ishlab chiqarish jarayonida ular o'rtasida tenglik asta-sekin o'rnatiladi. Investitsiyalar va jamg'armalarni tenglashtirish funktsiyasini rejalashtirilgan va haqiqiy investitsiyalar o'rtasidagi nomuvofiqlik tufayli yuzaga keladigan rejalashtirilmagan investitsiyalar oladi. Haqiqiy investitsiyalar rejalashtirilgan va rejalashtirilmagan investitsiyalarni o'z ichiga oladi. Ikkinchisi o'z ifodasini tovar-moddiy zaxiralarda topadi, ular muayyan iqtisodiy vaziyatga qarab ko'payadi yoki kamayadi va shu bilan jamg'arma va investitsiyalar o'rtasidagi muvozanatni saqlaydi.

Multfilm effekti

Investitsiyalar hajmining o'sishi ishlab chiqarish, sof ichki mahsulot (AES) o'sishining multiplikativ ta'sirini keltirib chiqaradi. Multiplikativ ta'sirga ega bo'lgan investitsiyalar avtonom hisoblanadi, ya'ni. mustaqil investitsiyalar va davlat xaridlari ham, eksport ham ularga tenglashtirilishi mumkin.

Strukturaviy o'zgarishlar tendentsiyalari

XX asr boshlarigacha. ijtimoiy ishlab chiqarish sohasida uning birlamchi tarmoqlari (qishloq va oʻrmon xoʻjaligi, qazib oluvchi sanoat)ning ustunligi haqida, ayrim istisnolardan tashqari, gapirish mumkin. Urushdan oldingi va urushdan keyingi yillarda (20-asr oʻrtalarida) ijtimoiy ishlab chiqarishning ikkilamchi tarmoqlari (ishlab chiqarish sanoati va qurilish) ulushi uzluksiz oʻsib bordi va sanoat yalpi ichki mahsulotida (YaIM) birlamchi tarmoqlar ulushi doimiy ravishda oʻsib bordi. rivojlangan mamlakatlar.
60-yillardan beri. XX asr. ijtimoiy ishlab chiqarishning uchlamchi tarmoqlari (xizmatlar, savdo)ning oldinda rivojlanish tendentsiyasi yaqqol namoyon boʻla boshladi. Natijada, asr oxiriga kelib, dunyoning rivojlangan qismidagi milliy mahsulotda ularning ulushi taxminan 50-65% gacha oshdi. Agar AQSh haqida gapiradigan bo'lsak, ushbu tarmoqlarning YaIMdagi ulushi 45% dan (60s) 65% gacha (90s) oshdi. Bo'lib o'tgan mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish jarayonlari asosan birlamchi va ikkilamchi sanoatga ta'sir ko'rsatdi, bu esa katta hajmdagi mehnatni chiqarishga olib keldi. Ish bilan band bo'lganlar sonining ko'payishi, asosan, yuqori mehnat zichligi bilan ajralib turadigan uchinchi darajali sanoat tarmoqlarining rivojlanishi bilan bog'liq. Natijada 1950-1995 y. uchinchi darajali sanoat tarmoqlarida band bo'lganlar soni qariyb 3 baravarga, birlamchi va ikkilamchi sanoatda esa 1/4 dan kamga oshdi.
Shu bilan birga, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ulushi va bu sohada band bo‘lganlar ulushining kamaygani e’tiborga molik. Sanoat ishlab chiqarishining ulushi oshdi, lekin asosan qishloq xo'jaligi ulushining kamayishi hisobiga. Bundan tashqari, sanoatda bilim talab qiladigan tarmoqlar eng katta rivojlanishga erishdi: mashinasozlik, elektrotexnika, kimyo sanoati, an'anaviy sanoat mahsulotlarining ulushi esa kamaydi. Binobarin, ijtimoiy ishlab chiqarishning ikkilamchi tarmoqlarida ham muhim va sifatli o'zgarishlar ro'y berdi.
Yana bir tendentsiya - yuqori mehnat zichligi bilan ijtimoiy ishlab chiqarishning uchinchi tarmoqlari sohasining misli ko'rilmagan darajada kengayishi.
XXI asr boshlariga kelib. dunyoning sanoat rivojlangan qismi yana kapitalning organik tuzilmasini yuqoriga qarab o'zgartirish muammosiga "aylanib ketdi", ammo hozirda texnik qayta jihozlash va ularda tubdan yangi texnologiyalardan foydalanish uchinchi darajali tarmoqlar sohasida. bandlik muammosini keskin ko‘taradi. Boshqa, to'rtlamchi sanoat sohasining paydo bo'lishi hali kuzatilmagan, chunki ilmiy bashorat hali buni ochib bera olmaydi. Bu insoniyatni ish bilan ta'minlash vazifasini qo'yadi. Ilmiy-texnik inqilob natijasida yuzaga kelgan ushbu ijtimoiy tuzoqdan chiqish yo'li inson hayoti bilan bog'liq boshqa bilim sohalariga murojaat qilishdir.