O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti tarix kafedrasi

ro'yirost qarasin», 
degan edi. 
Shu  bois  respublikada  mafkuraviy  aqidalarga  va  bir  qolipdagi  safsatabozlikka  bo'ysunadigan, 
inson, xalq, jamiyat manfaatlariga putur yetkazayotgan siyosiy, mafkuraviy va davlat tuzilmalaridan 
dadil  voz  kechila  boshlandi.  Ijtimoiy  adolatni,  xavfsizlik,  ijtimoiy  muhofazani,  millati,  dini  va 
e'tiqodidan  qat'i  nazar,  fuqarolarning  huquq  va  erkinliklarini,  sha'ni  va  qadr-qimmatini  himoya 
qilishni  ta'minlashga  kafolat  berish  talabi  muhim  ahamiyat  kasb  eta  bosh-ladi.  Demokratiyaning 
asosiy  xususiyatiga  -  adolat  va  qonunning  ustuvorligini  ta'minlashga  qaratilgan  choralar  ko'rildi. 
Mamlakat va xalq manfaatlari yo'lida birlashish, kuchlarni uyg'unlashtirish, barcha imkoniyatlardan 
ehtiroslarga berilmay aql-idrok bilan foydala-nish yo'li tutildi. 
Shunday  bo'lsa-da  joylarda 1991-yil 31-avgustda qo'lga kiri-tilgan tarixiy  voqea  -  O'zbekiston 
mustaqilligining  ahamiyati  va  mohiyatini  mafkuraviy  vositalar  orqali  xalq  ongiga  yetkazishda, 
ularni istiqlolni mustahkamlash uchun fidoyilik bilan mehnat qilish-ga safarbar qilishda sustkashlik 
hollari ko'rina boshladi. Ana shunday sharoitda O'zbekiston mustaqilligining tashabbuskori va tash-
kilotchisi  Prezident  I.A.  Karimov  birinchilardan  bo'lib  jamiyatda  ma'naviy  poklanishni  amalga 
oshirish, eski aqidalardan xoli bo'lish zarurligini, keyinchalik esa milliy istiqlol mafkurasini yaratish 
lo-zimligini payqadi va kunning dolzarb vazifasi qilib qo'ydi. Ochig'ini aytish kerak, mazkur muhim 
masalani  to  Prezidentning  o'zi  dolzarb  vazifa  qilib  ko'tarmaguncha  hech  kim  bu  haqda  jiddiy 
qayg'urmadi.  Bu  o'rinda  1992-yil  2-iyulda  bo'lgan  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Kengashihing 
O'ninchi  sessiyasi  hujjatlarini  alohida  ta'kidlash  lo-zim.  Unda  Prezident  respublika  hukumati 
o'tkazayotgan  ichki  va  tashqi  siyosatning  asosiy  yo'nalishlari,  O'zbekistondagi  ijtimoiy-iqtisodiy 
ahvol  haqida  axborot  berdi.  Ma'ruzada  Prezident  bozor  munosabatlariga  o'tishda  muqarrar  tarzda 
hisobga  olinadigan  ijtimo-iy  ong,  ijtimoiy  ruhiyat  masalasiga  katta  e'tibor  berdi.  Jumladan,  u 
O'zbekiston  Respublikasi  o'z  taraqqiyotining  yangi  davriga  kirgani-ga,  kishilarda  shubhasiz  yangi 
tafakkur  va  dunyoqarashni  shakllanti-rishni  talab  qila  boshlaganiga  e'tiborni  qaratdi.  O'z  fikrini 
rivojlanti-rib,  Prezident  avvalgi  yakkahukmron  mafkura  mulkka  munosabatda  egasizlik 
tushunchalarini kishilar ongiga singdirib kelganini, u tad-birkorlikka yo'l ochmasligini ta'kidladi. 
Haqiqatan  ham  sho'rolar  davri  mafkurasi  kishilar  ongiga  ijtimoiy  tenglik,  boshqacha  qilib 
aytganda,  boqimandalik  tushunchasi-ni,  ya'ni  yaxshi  ishlasam  ham,  yomon  ishlasam  ham  davlat 
baribir  boqadi,  degan  mafkurani  singdirib  kelgan  edi.  Bunday  yondashish  kishilarda  tashabbusni 
bo'g'ib  qo'yardi.  Chunki  kishi  o'zining  sa-marali  mehnatidan  manfaatdor  bo'lmasa  unda  halol 
mehnatga  in-tilish,  ish  natijasi  uchun  mas'uliyatni  oshirish  tuyg'usi  yo'qoladi.  Shuning  uchun  ham 

---

- 69 - 
 
Oliy  Kengash  X  sessiyasida  chinakam  mustaqil  O'zbekiston  davlatini  barpo  qilish  yo'lida 
barchaning  birlashishiga  erishish  kunning  dolzarb  vazifasi  qilib  qo'yildi.  Bunday  vazifani  esa 
barcha  uchun  muqaddas  hisoblangan  milliy  istiqlol  mafkurasi,  mustaqillikni  mustahkamlashga 
qaratilgan g'oyalar orqali uddalash  mumkin  edi.  «Bugungi kunda  xalqni  yakdil qiladigan  ishlar  va 
g'oyalar  oz  emas.  Ularning  ichida  eng  ulug'i,  eng  olijanobi  -O'zbekiston  Respublikasining 
mustaqilligini ta'minlash. Ana shu maqsad, ana shu g'oya atrofida birlashsak, aslo xor bo'lmaymiz, 
aziz vatandoshlar!», 
-
 deb murojaat qilgan edi I. Karimov sessiya qatnashchilariga. 
Bu  borada  1992-yil  1-sentabr  arafasida  O’zbekiston  Birinchi  Prezidenti  I.  Karimovning 
«O`zbekistonning  o'z  istiqlol  va  taraqqiyot  yo'li»  deb  atalgan  kitobining  nashrdan  chiqishi  katta 
voqea  bo'ldi.  U  mam-lakat  ma'naviy  va  siyosiy  hayotida  muhim  qo'llanma  sifatida  kutib  olindi. 
To'g'ri, shu vaqtga qadar O'zbekistonda mustaqillik haqida, u yoki bu tarzda gaplar bo'lgan. Biroq, 
mustaqillikni  qo'lga  kiri-tish  uning  nazariy,  iqtisodiy  va  ma'naviy  jihatlari,  istiqlolni  mus-
tahkamlash yo'llari bu darajada atrorlicha talqin qilinmagan edi. Ayniqsa, O'zbekiston mustaqillikka 
erishgandan  so'ng  ham  kimdir  his-hayajon  bilan,  ba'zilar  og'ir-vazminlik  bilan  istiqlol  haqida  fikr 
yuritdi. Lekin, uning kelajagi,  istiqlolni  yanada  mustahkamlash haqida biron  bir  ilmiy-tahliliy asar 
yoki  maqola  yuzaga  kelmadi.  Ana  shu  nuqtayi  nazardan  LA.  Karimovning  bu  asari  respublikada 
yara-tilajak istiqlol mafkurasi uchun nazariy asos, ma'naviy hayot uchun yo'l-yo'riq bo'ldi. Asarning 
«Mustaqil  O'zbekistonni  rivojlantirish-ning  ma'naviy-axloqiy  negizlari»  deb  atalgan  bobida 
O'zbekistonni yanada rivojlantirishning o'z yo'li to'rtta negizga asoslanishi, ya'ni: 

 
umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; 

 
xalqimizning ma'naviy merosini saqlash va rivojlantirish; 

 
inson o'z imkoniyatlarini erkin namoyish qilishi; 

 
vatanparvarlik - istiqlol mafkurasi uchun asos bo'luvchi qoidalar sifatida ko'rsatilib berilgani 
fikrimizning tasdig'idir. 
Prezident  I.  Karimov  bu  tamoyillarni  ishlab  chiqishda  xalq  dun-yoqarashi,  yashash  tarzi, 
jamiyatda  bo'layotgan  voqea-hodisalarga  munosabati,  qolaversa  uning  ma'naviy  -  ruhiy  omillariga 
asoslan-gan.  Chunki,  Sharqda  azaldan  ma'naviyatga  tayanib  yashash,  komil-likka  intilish,  har 
tomonlama barkamollik oliy qadriyat darajasiga ko'tarilgan. Odamlarning millati, irqi, ijtimoiy kelib 
chiqishi  va di-niy e'tiqodidan qat'i nazar, yagona o'lchov  -  insonni  insonligi uchun ulug'lash, inson 
degan muqaddas nomga munosib bo'lish bosh me-zon qilib olingan. 
Har qanday jamiyat taraqqiyoti xalq dunyoqarashini hisobga olmasa, taraqqiyot asoslari uning 
ma'naviy qadriyatlariga, moddiy manfaatlariga mos kelmasa bunday jamiyat tanazzulga uchrashi ta-
biiy. Shuning uchun ham Prezident Islom Karimov o'z mamlaka-ti istiqboli haqida fikr yuritar ekan, 
«Mustaqil  O'zbekistonning  kuch-qudrat  manbayi  xalqimizning  umuminsoniy  qadriyatlarga 
sodiqligidadir. Xalqimiz adolat, tenglik, anil qo'shnichilik va in-sonparvarlikning nozik kurtaklarini 
asrlar bo'yi avaylab-asrab kelmoqda. O'zbekistonni yangilashning oliy maqsadi ana shu an'analarni 
qayta tiklash,  ularga  yangi  mazmun  bag'ishlash,  zaminimizda  tinchlik  va  demokratiya,  farovonlik, 
madaniyat, vijdon erkinligi  va har bir kishini kamol toptirishga erishish uchun zarur bo'lgan shart-
sharoit  yaratishdir»,  degan  edi.  Bu  fikrdan  anglashiladiki,  Prezident  mamlakat  kuch-qudratini 
xalqning  ma'naviy  kamolotida  ko'radi.  Shuning  uchun  ham  u  jamiki  insoniy  fazilatlarni 
takomillashtirish  uchun  zarur  sharoit  yaratishni  asosiy  vazifa  qilib  qo'yadi.  Bu  bir  tomondan 
mustaqillik  sharoitida  endigi-na  shakllanayotgan  davlat  siyosatining  nechog'li  insonparvarligini 
ko'rsatsa,  ikkinchi  tomondan  davlat  rahbarining  siyosiy-madaniy  sa-lohiyatining  nechog'li 
yuksakligini, xalq ma'naviy-ruhiy ehtiyojlari-ni naqadar chuqur o'rganganligini ko'rsatadi. Shu bilan 
birga  esa,  bu  xalq  va  hokimiyat  intilishlarining  mushtarakligidan  dalolat  beradi.  Prezident  I. 
Karimov  O'zbekistonning  ma'naviy  rivoji  negizlarini  belgilab  berar  ekan,  vatanparvarlik  g'oyasiga 
alohida urg'u berdi. Binobarin, Vatanni sevish xalqimizga xos azaliy qadriyat hisoblan-gan. 
Oradan  ma'lum  muddat  o'tgandan  so'ng,  1992-yili  dastlabki  taj-ribalarni  umumlashtirib 
Prezident I. Karimov o'zining ikkinchi kito-bini «O`zbekiston - kelajagi buyuk davlat» nomli asarini 
yaratdiki,  kitobda  keyingi  yillarga  xos  bo'lgan  ba'zi  bir  xususiyatlar,  qadri-yatlar  haqida  fikr 
yuritiladi.  Jumladan,  xalq  ongida  keskin  o'zgarish  yuz  bergani,  istiqlol  tufayli  ona-zaminga, 
Vatanga  mehr-muhabbatli  munosabat  shakllana  boshlanganligi  qoniqish  bilan  qayd  qilinadi. 

---

- 70 - 
 
«O`zbekiston  mustaqillik  sari  yo'l  olar  ekan,  dastlabki  kunlardanoq  o'tmish  madaniyati  va 
qadriyatlarini  tiklash,  nohaq  jabrlangan  in-sonlarning  nomlarini  yuzaga  chiqarish,  milliy  ongni 
о'stilish kabi vazifalarni o'z oldimizga oliy maqsad qilib qo'ydik», - deyiladi ush-bu kitobda. 
Darhaqiqat,  mafkurasizlik  -  e'tiqodsizlikka  olib  keladi.  E'tiqod-sizlik  esa  har  kimning  o'zicha 
yashashiga,  ko'ngil  tusaganicha  kun  ko'rishiga,  xayoliga  kelgan  ish  bilan  shug'ullanishiga  olib 
keladi.  Bu  yakka-yakka  shaxslarning  xatti-harakatidan  butun  jamiyat  ma'naviy-ruhiy  qiyofasining 
qay tarzda shakllanishiga sabab bo'ladi. 
Mafkurasizlik oxir-oqibatda odamlar ongida manqurtlik, qalbi-da, fe'l-atvorida andishasizlik va 
nihoyat  o'zligini  anglamaslik  nuq-sonlarini  chuqurlashtiradi.  Jamiyatda  esa  parokandalikni, 
beqarorlik-ni keltirib chiqaradi. Shunday qilib odamlar hayotida fayz-u tarovat qolmaydi. 
Umumiy  g'oya  atrofida  birlashish,  umummanfaat  yo'lida  bir-lashib  kurashish  maqsadlar 
yaxlitligini,  intilishlar  uyg'unligini  ko'rsatadi.  Bu  o'zbek  xalqi  uchun  azaliy  fazilat,  an'anaga 
aylangan muqaddas odat. 
Mustaqillikning dastlabki yillarida vujudga kelgan iqtisodiy, si-yosiy va ijtimoiy qiyinchiliklar 
bir  muddat  odamlar  ruhiyatiga  salbiy  ta'sir  qildi.  Ularni  sarosimaga  solib  qo'ydi.  Natijada  vaziyat 
ancha-muncha chigallashib, fuqarolar turmushiga salbiy ta'sir ko'rsatdi. 
Endi  ana  shunday  o'pirilish  va  bo'hronlardan  chiqib  olish  muam-niosi  hukumat  oldida 
ko'ndalang  bo'lib  qoldi.  Vaziyatning  naqadar  og'irligi  va  murakkabligini  o'z  vaqtida  anglagan 
mamlakat rahbari 1993-yilning 23-aprelida bir guruh adiblar bilan uchrashdi. Oradan ko'p o'tmay u 
1993-yil  6-mayda  mamlakat  Oliy  Kengashining  XII  sessiyasida  mafkurasiz,  aniq  yo'nalishga  ega 
bo'lgan  g'oyalarsiz  taraqqiyot  bo'lmasligini,  oldimizda  turgan  eng  muhim  masalalardan  biri  milliy 
istiqlol mafkurasini yaratish ekanligini ko'rsatib berdi. 
O'zbekiston  Konstitutsiyasining  bir  yilligiga  bag'ishlangan  tantanali  yig'ilish  (1993-yil  7-
dekabr) davlat mustaqilligi va inson haq-huquqlarining kafolatini yana bir bor ko'rsatish bilan birga 
uni  ma'naviy  jihatdan  mustahkamlashning  asosini  belgilab  berdi.  Unda  mamlakat  Prezidenti  I. 
Karimov katta nutq so'zlab, milliy mafkurani milliy ehtiyoj darajasiga ko'tardi. Barchaning diqqat-
e'tiborini ana shu muhim masalaning hal etilishiga qaratdi va  «Mafkura\iy masa-lani hal etmasdan, 
uni amalda tatbiq etmasdan turib, Konstitut-siya belgilab bergan maqsadlarga erishish, u oldimizga 
qo'ygan talablarga javob berish mushkul bo'ladi. 
Yangi  mafkuraning  asl  mazmuni  -  yangicha,  erkin  fikrlay-digan,  mutelik  va  jur'atsizlik 
tuyg'usidan  mutlaqo xoli,  mustaqil  insonni tarbiyalashdir». Milliy  mafkurani ongimizga singdiruv-
chi amaliy dasturni yo'lga qo'ymoq кегак», 
- 
degan fikrni ilgari surdi. Prezidentning bu ko'rsatmasi 
asosida  O'zbekiston  Fanlar  Aka-demiyasi  ijtimoiy-gumanitar  fanlar  bo'limi  o'z  qarashlarini  ishlab 
chiqdi va uni «O`zbekistonda ijtimoiy fanlar» jurnalida e'lon qildi. 
Ko'ppartiyaviylik sharoitida  mafkuralar  xilma-xilligi, g'oyalar turlichaligi tabiiy  hoi. Aksincha 
bo'lishi  mumkin  emas.  Bu  jamiyati-mizda  sog'lom  fikrlar  yashovchanligining  qonuniy  va  amaliy 
ifoda-sidir.  Har  bir  fuqaro  mustaqilligi  va  shaxs  erkinligi  asosida  ularning  o'z  qarashlariga  mos 
holda  ma'lum  bir  ijtimoiy  guruhlar  atrofida  birlashib  yashashi  huquqiy  demokratik  davlatning 
barkamollik  da-raj  asidir.  Ana  shu  xilma-xil  g'oyalarni  umumxalq  va  umumdav-lat  manfaatlari 
yo'lida birlashtiruvchi milliy istiqlol mafkurasidir. O'zbekiston Xalq Demokratik Partiyasi Markaziy 
Kengashining  1993-yil  27-dekabrida  bo'lib  o'tgan  IX  plenumida  mazkur  masala  keng  muhokama 
qilindi.  Partiyaning  milliy  istiqlol  mafkurasi  doira-sida  o'z  qarashlari  va  nuqtayi  nazari  asosidagi 
nusxasi qabul qilindi. Bu hujjat uning barcha quyi tashkilotlariga o'rganish  va hayotga tatbiq etish 
uchun tarqatildi.