O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti tarix kafedrasi

Birinchidan, 
O'zbekiston  Kompartiyasi  Markaziy  Qo'mitasi-ning  XVI  Plenumidan  so'ng 
respublikada  ijtimoiy-ma'naviy  ahvolni  tartibga  solish  niqobida  SSSRning  boshqa  mintaqalaridan 
jo'natilgan 
kadrlarning 
ko'plari 
O'zbekistonda 
rahbar 
lavozimlarga 
tayinla-nishlarini 
o'zboshimchalik qilish uchun berilgan yorliq deb bildilar. Xalqning juda boy tarixi va madaniyatini 
bilishni  istamagan  bunday  kadrlar  jumhuriyat  ma'naviy  hayotini  barbod  etishga  harakat  qildi-lar. 
Shu tariqa xalqning ko'p asrlik an'analarini, madaniyati va urf-odatlarini mensimaslik elni ranjitdi. 
Ikkinchidan,  ayrim  mahalliy  rahbarlar,  xususan,  O'zbekiston  Kompartiyasi  Markaziy 
Qo'mitasining sobiq  mahalliy  millatga  mansub rahbarlari o'sha davrda amal kursisini  yo'qotmaslik 
uchun  markazga  qo'g'irchoq  bo'lib  qoldilar,  sotqinlik  qilishdan  o'zlarini  tiya  olmadilar.  Natijada 
xalqning  urf-odatlari,  an'analari,  madaniyati  oyoq osti  qilindi.  Ona  tilining  qo'llanish  sohasi  sun'iy 
tarzda  cheklab  qo'yildi.  Hatto  shundoq  ham  milliy  an'analardan  ancha  olis-da  bo'lgan  ayrim  san'at 
turlari  kimlargadir  maqbul  bo'lmay,  ularni  milliy  mahdudlikda  ayblashib,  mualliflar  ta'qib  ostiga 
olindi.  Bir-gina  misol,  1986-yil  4-oktabrda  O'zbekiston  KPMKning  III  Plenu-mi  «Ideologiya 

---

- 65 - 
 
ishining  samaradorligini  yanada  oshirish  yuzasidan  respublika  partiya  tashkilotining  vazifalari» 
masalasini muhokama qildi. Unda real hayotga mos bo'lmagan xalqning milliy o'zligini anglashiga 
zid  ko'rsatmalar  berildi.  Jumladan,  «O`tmishni  ideallashtirish,  nosinfiy  va  notarixiy  yondashish 
shunga  olib  keldiki,  Temur  kabi  feodal  zolimlar  teatr  sahnalarida,  kino  ekranlarida,  kitob  sa-
hifalarida  shu  vaqtga  qadar  ko'zga  tashlanib  turibdi,  ayrim  yozuv-chilarning  e'tiborida  tarix 
haqiqatiga  zid  ravishda  u  insonparvar  va  uzoqni  ko'ra  biluvchi  siyosatchi  qilib  ko'rsatilgan.  Bu 
borada  tipik  o'rta  asrga  xos  jihatlarni  ko'ra  olish  uchun  Pirimqul  Qodirovda  sin-fiy  yetuklik 
yetishmadi.  Yozuvchi  Boburning  haqiqiy  bosqinchilik  faoliyatlarini  sezmay,  uning  go'yo 
ma'rifatparvar  podsholigi,  nozik  didli  lirik  shoir  va  ulkan  tarixchiligiga  qoyil  qolib,  erib  ketadi-yu 
ko'z yoshi qiladi. 
Bunday  kaltabinlik  dastlab  qaraganda  beozor  ko'rinsa-da  aslo  bunday  emas.  Uning  zamirida 
tarixni  qaytadan  yozishga  urinish,  pat-riarxal  davrni  qo'msashni  targ'ib  qilish,  islomni  milliy 
madaniyat-ning xazinachisi qilib ko'rsatishga urinish yotadi», deb ta'kidlandi yuqoridagi Plenumda. 
Ana  shunday  qarashlardan  kelib  chiqib,  Plenum  «ideologiya  ishidagi  mavjud  buzilishlar 
murosasizlik bilan tu-gatilsin, tarixiy o'tmishni idrok qilishda markscha-lenincha metodo-logiyadan 
og'ish yo'lidagi har qanday urinishlarga zarba berilsin», deb ko'rsatma berdi. 
Ko'rinib  turibdiki,  Plenum  kishilarni  vatanparvarlik  va  inter-natsionalizm  ruhida  tarbiyalash 
kabi  g'oyalarni  ilgari  sura  turib,  o'zi  xalqni  asl  ma'nodagi  vatanparvarlik  ruhida  tarbiyalashga  zid 
уо'1-yo'riqlar  belgilab  berdi.  Bunday  noto'g'ri  pozitsiya  1987-yil  17-yanvarda  Toshkentda  bo'lib 
o'tgan jamiyatshunos olimlarning respublika Kengashida ham yana bir bor ta'kidlandi. Kengash res-
publika olimlariga tarixiy voqea va hodisalarga baho berishda partiyaviy, sinfiy prinsiplardan kelib 
chiqib  yondashish  kerakligini  tavsiya  qildi.  Biroq,  bunday  tarixiy  haqiqatga  zid  mafkuraviy  yo'l-
yo'riq xalq tomonidan ma'qullanmadi, ziyolilarning qarshiligiga uchradi. O'zbekiston Kompartiyasi 
Markaziy  Qo'mitasi  bu  borada  o'zi  yo'l  qo'ygan  xatoni  o'zi  tuzatishga  majbur  bo'ldi.  O'zKP  XXII 
syezdida  (1990-y.  iyun)  siyosiy  ma'ruza  qilgan,  uning  birinchi  kotibi  LA.  Karimov  shunday  dedi: