O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti «axborot texnologiyalari» kafedrasi

 
NAZORAT SAVOLLARI 
 
1.
Ma’lumotlar bazasini ta’riflang? 
2.
Ma’lumotlar bazasini yaratishda qanday shartni hisobga olish kerak? 
3.
Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi haqida tushuncha bering?
4.
MB dan foydalanuvchilar qanday kategoriyalarga bo’linadi? 
5.
MB ning modellari qanday turlarga bo’linadi? 
6.
MBBT qanday modullardan tashkil topgan? 
7.
Relyastion ma’lumotlar bazasi xakida tushuncha bering? 
8.
Shajaraviy va tarmoqli modellar nima bilan farq qiladi? 
9.
MBBT arxitekturasi haqida ma’lumot bering. 
10.
Relyastion modellar qaysi parametrlar bilan baholanadi? 
8-Mavzu 
 
 
Axborot texnologiyalarining programma, texnik va uslubiy 
vositalari. Geoaxborot texnologiyasi. Multimediya texnologiyasi. 
Telekommunikastion texnologiyalar. 
 
Reja: 
 
1.
Ofis texnologiyalari. 
2.
 
Komp’yuterli ofis texnologiyalari.
 
3.
 
Komp’yutersiz ofis texnologiyalari.
 

---

4.
 
Qaror qabul qilishni qo’llab-quvvatlovchi axborot texnologiyalari.
 
5.
 
 
Ekspert tizimlari.
 
6.
 
Geoaxborot texnologiyalari.
 
7.
 
Multimediya texnologiyasi.
 
8.
 
Telekommunikastion texnologiyalar.
 
 
Axborot texnologiyalarning va axborot tizimlarining eng yaxshi 
tadbiqlarini ofislarda ko’rish mumkin.
Dastlab avtomatlashtirish ishlab chiqarishda vujudga keldi, so’ng ofisga 
tarqaldi va eng birinchi maqsad sekretarlarning bir turli, zerikarli ishlarini 
avtomatlashtirishdan iborat edi. Masalan, sekretarning oddiy mexanik chop etish 
mashinasida ishlash texnologryasini rivojlanishini ko’raylik. Avvalo, tekst chop 
etish mashinasida to’g’ridan –to’g’ri qog’ozga tushirilar edi. Tekstning nusxasini 
ko’paytirish uchun qog’oz tagiga bir yoki bir necha qora qog’oz qo’yilar edi. 
Keyinroq nusxa oladigan texnika paydo bo’ldi. Undan keyin, elektrik mashinalar 
paydo bo’ldi. Ularning xotirali versiyalari paydo bo’ldi. Tekst terib bo’lingach uni 
saqlab qo’yish imkoniyati tug’ildi, uni keyinroq ham chop etish mumkin bo’ldi. 
So’ng kompyuter, printer paydo bo’ldi. Sekretarning hujjat bilan bog’liq ishlarini 
to’la avtomatlashtirish mumkin bo’ldi.
Ofis 
axborot-kommunikastiya 
texnik 
vositalarining 
rivojlanishi 
mutaxassislar va boqaruvchilarni ham qiziqtirib qo’ydi. Ular ham o’z ishlarini 
texnik vositalar yordamida avtomatlashtirib, o’z ishlarining unumdorligini oshirish 
ikoniyatini ko’rdilar.
Ofisni avtomatlashtirish odatdagi ofis texnologiyasini (majlislar, telefonlar, 
buyruqlar...) rad etmaydi, balki uni to’ldiradi. Ikki usul qo’shib olib borilganda 
boshqaruv mehnatini rastional avtomatlashtirish va firmani axborot bilan 
ta’minlashni yaxshilashga qaratilgan bo’lishi kerak. 
Avtomatlashtirilgan ofis barcha darajadagi menedjerlar uchun qulay bo’lib 
ham ofis ichidagi ham ofis tashqarisidagi aloqa ishlarini yaxshilashga olib keladi.
Avtomatlashtirilgan ofisning axborot texnologiyasi-
aloqa ishlarini ham 
ofis ichida ham ofis tashqarisida kompyuter tarmoqlari, boshqa axborot uzatish va 
qayta ishlash zamonaviy vositalari yordamida tashkil etishdan iboratdir. 
Ofisni avtomatlashtirishdan boshliqlar, mutaxassislar, sekretarlar va 
xizmatchilar foydalanishadi va muammoni kshpchilik bo’lib hal qilishda juda 
yaxshi natija beradi. U sekretarlar va xizmatchilarning ish unumini oshiradi va 
oshib borayotgan ish hajmini engishga olib keladi. Lekin, bu mayda-chuyda ishlar 
ofisn avtomatlashtirish evaziga menedjerlar tomonidan qabul qilingan qarorlar 
asosida firmaning iqtisodiy o’sishi oldida bir kichik narsa xolos.
Hozirgi paytda ofisni avtomatlashtirish uchun kompyuter texnikasi va 
boshqa texnik vositalar uchun bir necha o’n kompyuter dasturlari mavjud: matn 
prostessori, jadval prostessori, elektron pochta, elektron kalendar, audiopochta, 
kompyuter va telekonferenstiyalar, videotekst, tasvirlarni saqlash, boshqaruv 
faoliyatida hujjatlarni yuritish, buyruqlarni bajarilishini nazorat qilish uchun 
maxsus programmalar va h.k.
Shu 
kabi 
kompyutersiz 
vositalar 
ham 
ishlatiladi: 
audio- 
va 
videokonferenstiyalar, faksmil aloqa, kseroks va boshqa orgtexnika vositalari. 
Asosiy komponentalari. 

---

 
1-rasm. Axborot texnologiyalari komponentalari. 
Har qanday texnologiyaning doimiy, asosiy komponentasi MB dir. 
Avtomatlashtirilgan ofisda MB, operativ darajadagi ma’lumotlarni qayta ishlash 
texnologiyasidagi kabi, firmaning ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini o’z ichiga 
oladi. MB ga ma’lumotlar tashqi yoki boshqa AT lardan kelib tushishi mumkin. 
Mutaxassislar MB bilan ishlashning asoslarini bilishlari kerak. 
Misol. Firma savdo-sotiq bilan shug’ullansin. MB ga kunlik sotuvlar, 
yangi tovarlar haqida ma’lumotlar kelib tushadi. EP orqali vayutalarning kurslari, 
qimmatbaho qog’ozlarning kotirovkalari kelib tushadi.
MB dan ma’lumotlar turli xil programmalarda (matn prostessori, jadval 
prostessori, elektron pochta, elektron kalendar, audiopochta, kompyuter va 
telekonferenstiyalar, videotekst, tasvirlarni saqlash, boshqaruv faoliyatida 
hujjatlarni yuritish, buyruqlarni bajarilishini nazorat qilish uchun maxsus 
programmalar va h.k.) qayta ishlash uchun kompyuterga kelib tushadi. Natijalar 
menedjerlarga yoki boshqa AT larga uzatilishi mumkin.