O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Mavzuning maqsad va vazifalari. O’simliklarning rivojlanishiga sho’rlikning ta’siri va sho’rga chidamlilik muammolarini o’rganish katta amaliy ahamiyatga ega. Chunki, yer sharidagi quruqlikning 25 % va O’zbekiston tuproqlarining 70 % ga yaqini ma’lum miqdorda sho’rlangan.

Sho’rlangan tuproqlar iqlimi issiq va quruq bo’lgan mintaqalarda ko’proq bo’lib, natriy, kalsiy, magniyning xlorodli, sulfat va karbonatli tuzlari shaklida uchraydi. Sho’r tuproqlar anionlarining nisbatiga ko’ra xlorid – sulfatli, sulfat – xloridli, xloridli, sulfatli va karbonatli (sodali)bo’lishi mumkin. Bunday tuproqlarda asosiy kationlar natriy va kalsiy bo’lib, magniy – karbonatli va magniy xloridli tuzlar ham uchrab turadi. Bu tuzlardan natriy karbonat va natriy gidrokarbonat o’simliklarga ko’proq zararli tasir etadi.

Fan – texnika va xalq xo’jaligi taraqqiyotining hozirgi davrida tabiat va jamiyatning o’zaro tasiri bilan bog’liq bo’lgan muammolar asosiy va murakkab bo’lib bormoqda.Shulardan tabiiy muhitning zararli gazlar, radiofal va zaharli kimyoviy moddalar bilan ifloslanishi va ularning oldini olish muammolarini ko’rsatish mumkin.

Zaharli gazlar tasiriga chidamli o’simliklarning og’izchalari juda sezgir bo’lib ular og’izchalarini tez yopib oladi va zaharli gazlarning to’qimalarga o’tishini cheklaydi. Ko’pchilik izlanishlarning ko’rsatishicha, sho’r va qurg’oqchilikka chidamli o’simliklar gazlar tasiriga ham chidamli bo’ladi.

Tabiiy muhitning eng xavfli vaziyatlardan biri uning radiofal moddalar bilan zaharlanishidir. Shuning uchun ham uning oldini olishga juda katta e’tibor berilmoqda.

O’simliklarni begona birikmalar – ksenobiotiklar tasiridan himoyalash tizimi dolzarb muammo bo’lib hisoblanadi. Ksenobiont yunoncha xenos – begona va biotos – hayot. Yani, organizm uchun begona ma’nosini bildiradi.Bularga kishilarning xo’jalik faoliyati tufayli vujudga kelgan va o’rganish uchun zaharli ximikatlar: pestisidlar, gerbisitlar, defoliantlar, desikantlar va boshqalar kiradi.

Barcha tirik organizmlarning abiotik va biotik muhitning noqulay omillaridan himoyalanishi xuddi oziqlanish, harakatlanish va ko’payish kabi ularning yashab qolishi va hayot faoliyatida katta ahamiyatga ega. Bu holat birlamchi tirik organizmlar paydo bo’lgan vaqtdan boshlab mavjud bo’lib evolyusiya davomida rivojlanib, mustahkamlanib kelgan.

Ma’lumki barcha tirik organizmlar muhitning biotik va abiotik omillariga moslashuvi va noqulaylaridan esa himoyalanish xususiyatlariga ega.Bu hol tirik organizmlarning shakllanishidan boshlab evolyusiya davomida riojlanib takomillashib brogan. Organizmlarga zarar yetkazadigan va ularni halokatga olib boradigan omillar juda ko’p bo’lganligi sababli ulardan himoyalanish mexanizmlari faqatgina metabolitik o’zgarishlar bilan cheklanib qolmasdan, balki morfologik, anatomik, fiziologik, biokimyoviy o’zgarishlar ham vujudga kelgan.