O`zbekiston respublikasi oliy va O`rta maxsus ta`

Kimyoviy reaktorlar
Xozirgi kunda kimyo sanoatida foydalanilayotgan reaktsion qurilmalar turi juda ko`p bo`lib, ularni ma`lum fizikaviy jarayonlar (gidrodinamik, issiqlik va diffuzion) yordamida moddalarning kimyoviy o`zgarishi sodir bo`ladi. SHuning uchun ham kimyoviy reaktorlar kimyoviy o`zgartirishlar yordamida xom ashyoni kerakli maxsulotga aylantiruvchi va jarayonni optimal sharoitda borishini ta`minlash maqsadida turli yordamchi qurilmalar bilan bog`langan kompleks qurilmalardir.
Kimyoviy reaktorlarni bir necha kriteriylarga qarab sinflarga ajratiladi:

1. 
   Jarayonni tashkil etilishiga ko`ra (reagentlarni kiritish va maxsulotni chiqarish usuliga ko`ra):
   

1. 
   Uzluksiz faoliyat yurituvchi;
   

2. 
   Davriy faoliyat yurituvchi;
   

s) Yarim davriy faoliyat yurituvchi;

Davriy faoliyat yurituvchi reaktorlarda jarayonning barcha bosqichlari ketma-ket turli vaqtda amalga oshiriladi. Qurilmaga reagentlar reaktsiya boshlanishidan avval kiritilib, maxsulotlar esa qurilma to`xtatilgandan so`ng qurilmadan chiqarib olinadi.
Uzluksiz faoliyat yurituvchi reaktorlarda jarayonning barcha bosqichlari parallel ravishda bir vaqtni o`zida olib boriladi. Yahni qurilmaga reagentlar kiritilishi, kimyoviy reaktsiya va maxsulotni qurilmadan chiqarilishi bir vaqtni o`zida sodir bo`ladi.
Yarim davriy faoliyat yurituvchi reaktorlarda ma`lum reagent qurilmaga uzluksiz ravishda kiritilsa, ikkinchisi davriy ravishda kiritilishi mumkin. Yoki reagentlar uzluksiz kiritilishi va qurilmadan maxsulot davriy ravishda chiqarilib borishi ham mumkin.

2. 
   Reaktorda borayotgan jarayonning gidrodinamik rejimiga ko`ra:
   

1. 
   To`liq siqib chiqaruvchi reaktorlar;
   

2. 
   To`liq aralashtiruvchi reaktorlar;
   
3. 
   Oraliq turdagi reaktorlar;
   

Siqib chiqaruvchi reaktorlar –trubka ko`rinishidagi qurilmalar bo`lib, aralashtirish tezligi turli reaktorning turli nuqtalarida turlicha bo`lishi mumkin.

Aralashtiruvchi reaktorlar –asosan xajmiy qurilmalar bo`lib aralashtirish mexanik aralashtirgichlar yoki tsirkulyatsiyali nasoslar yordamida amalga oshiriladi.
Oralik turdagi reaktorlarda yuqoridagi ikkala jarayon ham mahlum miqdorda ko`zatilishi mumkin.

3. 
   Reaktorlar issiqlik rejimiga ko`ra:
   

1. 
   Izotermik reaktorlar;
   
2. 
   Adiabatik reaktorlar;
   
3. 
   Programmalashtirilgan issiqlik rejimli reaktorlar;
   

Reaktorlarda atrof muhit bilan issiqlik almashinish sodir bo`lmasa bunday reaktorlar adiabatik kimyoviy reaktorlar deb nomlanadi.

Reaktorda haroratni ushlab turish atrof muxit bilan issiqlik almashinishiga asoslangan bo`lsa bunday reaktorlar izotermik reaktorlar deyiladi
Programmalashtirilgan turdagi reaktorlarda xarorat mahlum darajada kimyoviy reaktsiya issiqligi va mahlum miqdorda atrof muxit bilan issiqlish almashinish xisobiga sodir bo`ladi.

4. 
   Tuzilishiga (konstruktsiyasiga) ko`ra:
   

1. 
   Reaktsion kamera;
   

2. 
   Kolonna tipidagi;
   

3. 
   Issiqlik almashinish qurilmasi ko`rinishida;
   

4. 
   Pech tipidagi va boshqalar;
   

5. 
   Qurilmada boradigan kimyoviy jarayonning fazaviy xolatiga ko`ra:
   

1. 
   Gomogen;
   

2. 
   Geterogen;
   

Yadro reaktorlari –bu boshqariladigan yadro reaktsiyalari olib boriladigan qurilma bo`lib, natijada katta miqdorda energiya ajralib chiqadi. 1942 yilda AQSH da ishga tushirilgan.