O’zbеkistоn Rеspublikаsi Оliy vа o’rtа mахsus

Nazorat savollari:
Nazorat savollari:
1. Umurtqalilarning boshqutisizlardan farq qiluvchi belgilarini ko’rsating.
2. Umurtqalilar skeleti qanday qismlardan iborat?
3. Umurtqalilarning nafas olish va qon aylanish sistemasi qanday tuzilgan?
4. Umurtqalilar kenja tipining asosiy sistematik guruhlarini ko’rsating.
5. Jag’sizlar (Agnatha) katta sinfining umumiy tavsifi.
6. To’garak og’izlilar (Cyclostomata) sinfi vakillarining o’ziga xos tuzilish xususiyatlari.
7. To’garak og’izlilarning ko’payishi va rivojlanishi.
8. To’garak og’izlilar sinfining tasnifi.
9. To’garak og’izlilarning ahamiyati.


5. Mavzu: JaG’oG’izlilar (Gnatostomata)ning tuzilishi. BaliQlar (Pisces) katta sinfining tavsifi va tasnifi. ToG’ayli baliQlar (Chondrichthyes) sinfi
reja:
1. Jag’og’izlilarning (Gnatostomata) o’ziga xos tuzilish xususiyatlari.
2. Baliqlar (Pisces) katta sinfining tavsifi va tasnifi.
3. Tog’ayli baliqlar (Chondrichthyes) sinfi vakillarining tuzilishi.
4. Tog’ayli baliqlarning siydik-tanosil sistemasi.
5. Tog’ayli baliqlar (Chondrichthyes) sinfi tasnifi.
Tayanch so’zlar: siydik-tanosil, ko’ppak akula, kloaka, geterotserkal, kopulyativ, plakoid, dentin, amfitsel, vitseral, bazaliya, radialiya, plastinka jabralilar, gigant, arra baliq, ximera,, gomoserkal, gemal, parasfenoid, korakoid, kleytrum, pilorik, so’g’on, gidrostatik, Volf kanali, Myuller kanali.
Mavzu bayoni:
Hozirgi zamonda yashayotgan tog’ayli baliqlar sinfiga 650-730 ta tur kiradi va ular ikkita kenja sinfga bo’linadi: 1. Plastinka jabralilar (Elasmobranchii) kenja sinfi; 2. Yaxlit boshlilar (Holcephalia) kenja sinfi. Plastinka jabralilar kenja sinfi o’z navbatida ikkita turkumni, ya’ni akulalar va skatlarni o’z ichiga oladi. bular suvda yaxshi suzadi va yirtqichlik bilan hayot kechiradi. Akulalarga vakil qilib bo’yi 5 m.gacha boradigan Atlantika va Tinch okeanlarda yashaydigan ko’k akulani, 15-20 m.gacha boradigan kitsimon va gigant akulalarni, Qora dengizda yashaydigan 1 m.gacha boradigan tikanli akulani olish mumkin.
Skatlarning jabra yoriqlari va burun teshiklari qorin tomonida joylashadi. Gavdasi yelka-qorin tomonidan kuchli qisilgan, kam harakatchan tog’ayli baliqlardir. Skatlarning tipik vakillari-tikanli skat, elektr skati, arra baliqlar - tropik dengizlarda yashaydi. Umuman, skatlar turkumiga 350 ta tur kiradi.
Yaxlit boshli baliqlar kenja sinfining turlari kam bo’lib, gavdasi duksimon shaklda bo’ladi. Tanglay kvadrat tog’ayli miya qutisi skeletiga qo’shilib ketadi. Shu sababli yaxlit boshlilar deyiladi. Jabra yoriqlari ustidan umumiy teri parda bilan qoplangan. Kloakasi yo’q. bularga vakil qilib G’arbiy Yevropa sohillarida uchraydigan yevropa ximerasini olish mumkin.
Akulalar va skatlarning ichki urug’lanishi, tuxumlarining qattiq modda bilan o’ralganligi, tuxumlarining yirik zahira ozuqa moddalariga boy bo’lganligi natijasida embrional va postembrional davrlarida o’lish keskin kamayadi. Shu sababli bu baliqlar kam turli bo’lishiga qaramasdan Yer yuzida keng tarqalgan. Tog’ayli baliqlar dunyo miqyosida ushlanadigan baliqlarning 1,5-2% ini tashkil etadi. Avstraliya va Yaponiyada ko’pchilik tog’ayli baliqlar ozuqa sifatida ishlatiladi. Akulaning jigaridan vitamin «A» ga boy bo’lgan baliq yog’i olinadi. Bulardan tashqari, akula va skatlarning terisidan poyabzal va galanteriya mahsulotlari tayyorlanadi.