O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat teхnika universiteti

2.
 
Shtriх kodlar turlari. Chiziqli va ikki o‘lchovli shtriх kodlar 
 
Agar 1960-yillarda bar kodlash AQShda temir yo'l vagonlarini aniqlash 
uchun birinchi marta ishlatilgan bo'lsa, 1973 yilda sanoat va savdo sohasida 
foydalanish uchun Universal Mahsulot Kodeksi (UPC) paydo bo'ldi. 1977 
yildan beri G'arbiy Yevropada iste'mol tovarlarini identifikatsiyalash uchun 
UPCning o'zgarishi bo'lgan Yevropa nomenklaturasi (EAN) deb nomlangan 
shu kabi tizim joriy etildi. EAN kodi 0 dan 9 gacha bo'lgan raqamlar 
to'plamidir. Barcha kodlar sakkiz (EAN-8) yoki o'n uch (EAN-13) raqam 
bilan ifodalanishi mumkin. Qisqartirilgan belgilar (EAN-8) kichik o'lchamli 
narsalarni belgilash uchun ishlatiladi. Amerika va G'arbiy Yevropa kodlari 
mos keladi, ularning orasidagi farq faqat UPC kodi 12 ta belgidan iborat va 
EAN kodi 13 ta belgidan iborat. G'arbiy nemis BAN kodlash tizimi ham 
keng tarqalgan ("Banaeheitliche Artikelnummer").
Ma'lumotni kodlash yo'li bilan shtrix kodlari bir o'lchamli va ikki 
o'lchovli belgilar (kodlashlar) ajratiladi. Chiziqli (bir o'lchamli) kodlar, ikki 
o'lchamli bo'lganlardan farqli o'laroq, bir tomonda (gorizontal) o'qiladigan 
shtrix kodlar deyiladi. Eng keng tarqalgan (5.2-rasm): 

EAN (EAN-8 , EAN-13) (5.2 a rasm) 

UPC (UPC-A, UPC-E) (5.2 b rasm) 

Code56 (5.2 d rasm) 

Code128 (UPC/EAN-128) (5.2 d rasm) 

Codabar (5.2 e rasm) 

---

33 

«Interleaved 2 of 5» (5.2 f rasm) 
Ikki o'lchovli chiziqli kodlar ko'p miqdordagi ma'lumotni (bir necha 
sahifaga qadar matn) kodlash uchun mo'ljallangan belgilardir. Bunday kod 
maxsus skaner bilan o'qiladi va katta hajmdagi ma'lumotlarni tez va aniq 
kiritish imkonini beradi va uning kodi ikki o'lchamda - gorizontal va vertikal 
ravishda amalga oshiriladi.
Ikki o'lchovli kodlar ko'p darajali (stacked) va matritsalarga (matritsa) 
bo'linadi. Ko'p darajali shtrixlar tarixan oldinroq paydo bo'lgan va bir-biriga 
joylashtirilgan bir nechta oddiy chiziqli kodlarni ifodalaydi. Matritsali 
kodlari ma'lumotlar elementlarini vertikal ravishda to'ldiradi. 
Hozirgi vaqtda ikki yoki undan ko'p o'lchamli shtrix kodlari ishlab 
chiqilgan bo'lib, ular bir yoki boshqa tarqatish kengligida qo'llaniladi 
(jadvallar shtrix kodlarining solishtiruvi). Ularning bir qancha turlari 5.3- 
rasmda ko‘rsatilgan: 

Aztec Code (5.3 a rasm) 

Data Matrix (5.3 b rasm) 

MaxiCode (5.3 d rasm) 

PDF417 (5.3 e rasm) 

QR kod (5.3 f rasm) 
5.2-rasim. Chiziqli (bir o'lchamli) kodlar: a) EAN 13 va EAN 8 shtrix 
kodlar; b) UPC-A va UP-E shtrix kodlar; d) Code 128 shtrix kodi; e) 
Interleaved 2 of 5 shtrix kodi; f) Codabar shtrix kodi. 

---

34 

Microsoft Tag (5.3 g rasm) 
Bugungi kunda rasmiy ravishda 50 turdagi bir o'lchamli va 70 turdagi 
ikki o'lchamli shtrix kodlari mavjud. Va ularning soni doimo ortib 
bormoqda. Bu turdagi ramzlar eng mashhur va keng tarqalgan, ammo 
boshqa shtrix kodlari ham mavjud. 
Shunday turdagi shtrix kodlar quyidagilarga bo'linadi: 

Maxsus rangli chiziqli kodlar uch o'lchovli (Ranglar kodi (CCC) 
yoki 3D ko'rinishida);

To'rt o'lchovli (4D); 

Kompozit - deyarli har qanday chiziqli shtrix kodli va ikki 
o‘lchamli MicroPDF417 (A turi) yoki PDF417 (C turi) yonida 
joylashtirilgan.