O„zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari

 

III 

BOB. 

5-6 

YOSHLI 

GIMNASTIKACHILAR 

JISMONIY 

SIFATLARINI 

RIVOJLANTIRISH 

TEXNOLOGIYASI ASOSLASH   

 

3.1.    Dastlabki  tayyorgarlik  guruhlarida  pedagogik  kuzatuvlarni  olib 

borish va maxsus jismoniy  tayyorgarlik  darajasini  aniqlash. 

 

3.2.  Maxsus  xarakat  mashqlarini  trenirovka  jarayonidagi  natijasini 

samarasi. 

 

XULOSALAR   

 

AMALIY TAVSIYALAR   

 

FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI   

 

---

 

  

 KIRISH 

Mamlakatimizda  Respublika  Prezidentining  farmoni  bilan  «O„zbekiston 

bolalar  sportini  rivojlantirish  jamg„armasini  tashkil  etilishi»  (1)  va  uni 

bosqichma-bosqich  amalga  oshirilishi  o„zbek  sportini, jumladan, bolalar sportini 

tamomila  yangicha  yo„nalishda shakllanishiga  turtki  bo„lmoqda.  

Mazkur  hujjatda  nafaqat  bolalar  sportini  rivojlantirishda  muhim  omil 

bo„lgan  moddiy  va  huquqiy  ta‟minotni  yaratish  zarurligiga  asos  solingan,  balki 

shu  yo„nalishni  jadal  sur‟atlar  bilan  taraqqiy  ettirish  uchun  raqobatbardosh 

mutaxassis  kadrlar  tayyorlash  va  qayta  tayyorlash  masalasiga  katta  e‟tibor 

qaratilgan.  So„nggi  yillarda  yurtimizda  ko„pdan-ko„p  jahon  standartlariga  mos 

sport  inshoatlarining  barpo  etilishi,  Respublikamizning  deyarli  barcha 

mintaqalarida  nufuzli  xalqaro  musobaqalarni  o„tkazilib  borilayotganligi  hamda 

turli  yoshdagi  sportchilarimizning  Olimpiya  va  Osiyo  o„yinlari,  Jahon  va  Osiyo 

chempionatlari 

kabi 

yirik 

musobaqalarda 

yuksak 

natijalarga 

erishib 

kelayotganligi  yuqorida qayd etilgan  fundamental  hujjatlarning  hayotiy  aksidir.  

 YOsh  sportchilarni  tayyorlash,  shu  jumladan  gimnastika  bo„yicha 

iste‟dodli  sportchi  bolalarni  etishtirish  o„quv-trenirovka  jarayoni  yangicha  ilmiy 

nazar  bilan  yondoshish  hamda  samarali  pedagogik  texnologiyalar  yaratish 

darkorligini  taqozo etadi.  

Sport  amaliyoti  tajribasi  shuni  ko„rsatadiki,  sportchilarni  tayyorlashda 

qo„llaniladigan 

an‟anaviy 

uslub 

va  vositalar  ko„p  yillik  tayyorgarlik 

jarayonining  muayyan  bosqichida  o„z  samaradorligini  yo„qotishi  yoki 

sustlashtirishi  mumkin.  Natijada,  sport  natijalari  ham,  jismoniy  va  funksional 

imkoniyatlar  ham  taraqqiyotdan  to„xtashi  ehtimoldan  holi  emas.  Bunday 

vaziyatni  kelib  chiqishi  tabiiy  holatdir.  CHunki  organizmning  yuklamalarga 

moslashish  imkoniyati  cheksiz  bo„lmaydi,  an‟anaviy  yuklamalarga  ko„nikish 

hosil  bo„ladi,  ixtisoslashtirilgan  maxsus  mashqlar  sport  mahoratini  o„sishiga 

«qudrati» etmay qoladi (12,15,16,). 

Qayd  etilgan  holatlar  bizni  ixtisoslashtirilgan  bolalar  va  o„smirlar 

olimpiya 

zahiralari 

maktabi 

(IBO„OZM) 

da 

shug„ullanuvchi 

yosh 

---

 

  

gimnastikachilar  misolida  ularning  jismoniy  va  maxsus  harakat  tayyorgarligi 

samaradorligini  oshirishga mo„ljallangan.   

Ma‟lumki,  yildan  yilga  gimnastik  mashqlar  dasturi  yangicha  mazmun  va 

mohiyatga  ega  bo„lib,  ijro  etilayotgan  harakat  kombinatsiyalari  borgan  sari 

murakkablashib  borayapti.  Binobarin,  ushbu  vaziyat  gimnastik  ko„pkurash 

turlari  istiqbolini  oldindan  belgilab  berish  imkonini  yaratadi  (12,13).  Bularning 

barchasi  olimpiada  o„yinlarining  ommalasha  borishi,  ularning  dasturlari  va 

medallar  sohiblari  geografiyasining  kengaya  borishi  hamda  “katta”  sportning 

professional  va  tijorat  qiyofasiga  kirib  borayotganligi  bilan  bog„liqdir.  Bu  esa 

o„z  navbatida  mashg„ulot  va  musobaqalar  yuklamasi  hajmi  hamda  shiddatini 

ortishi  (6),  sportchilar  mahoratining  o„sishi,  tayyorgarlikning  yangi  samarali 

uslub  va  vositalarini  ishlab  chiqish  va  amalga  tadbiq  etish,  “katta”  sport 

yo„nalishidagi  ilmiy-tadqiqot  ishlarining  jaddallashishi  va  shu  jarayonni 

ta‟minlashda  qo„llanilidagan  ilmiy-tadqiqot  asboblarining  yangi  avlodini 

yaratilishi,  malakali  sportchilarning  tayyorgarlik  jarayonini  kompyuter  tizimi 

asosida  nazorat  qilish,  sport  anjomlari,  uskunalari  va  sport  kiyimlarini 

takomillashib  borishiga  asoslanadi.  Sport  industriyasining  keng  quloch  yozishi, 

sport  infrastrukturasining  rivojlanib  borishi,  xalqaro  musobaqalar  taqvimining 

kengayishi,  sportchi  va  murabbiylarning  turli  mamlakatlarda  faoliyat  ko„rsatishi 

(12,13),  sport  va  ilmiy  axborot  hajmining  ortib  borishi,  ilmiy-sport  markazlari 

va  ko„pdan-ko„p  tayyorgarlik  bazalarining  tashkil  etilishi  bilan  belgilanadi  (26, 

).  SHu  bilan  bir  qatorda,  ta‟kidlash  joizki,  «katta»  sportga  olib  chiquvchi  ko„p 

yillik  tayyorgarlik  tizimidan  joy  olgan  dastlabki  tanlov  va  sportga  yo„naltirish 

jarayoni  zamonaviy  sportning  o„ta  dolzarb  va  fundamental  ahamiyatga  ega 

masalalardan  biridir.   

Ishimizning  dolzarbligi  ushbu  muammoni  o„rganishga  bo„lgan  qiziqish 

nafaqat  kamaymayapti,  balki  borgan  sari  ortib  bormoqda.  Iste‟dodli  sport 

zahiralarini  tayyorlashda  ro„y  berishi  mumkin  bo„lgan  ijobiy  yoki  salbiy  natija 

«kalitini  izlashga»  mas‟ul  trenerlar  o„zlarining  ijodiy  faoliyatida  nazariyotchi-

pedagoglar,  fiziolog,  shifokor,  ruhiyatshunoslar  tadqiqotlariga  asoslanadilar. 

---

 

  

CHunki  malakali  sportchilarni  tayyorlash  keng  qamrovli  va  serqirrali  murakkab 

jarayondir  (7).  

Qanchalik  gimnastik  mashqlar  elementlari  va  harakatlar  majmuasi  hamda 

ularni  jismoniy  va  koordinatsion  jihatdan  ijro  etish  imkoniyati  qiyinlashib, 

murakkablashib  borsa,  shunchalik  mutaxassis-trenerlar  va  ilmiy  xodimlar  oldida 

hal qilinishi  muhim  bo„lgan masalalar  doirasi kengayadi.   

Ma‟lumki,  gimnastikada  5-6  yoshli  bolalarni  shu  sport  turiga  tanlab  olish, 

o„rgatish  va  shug„ullantirish  jarayoni  dastlabki  tayyorgarlik  bosqichiga 

taaluqlidir.  Aynan  shu  bosqichda  gimnastikaning  dastlabki  sir-asrorlari  va 

fundamental  negizlari  hamda  kelajakda  turli  miqyosda  o„tkazilib  boriladigan 

musobaqlarda  muvaffaqiyatli  ishtirok  etish  omillariga  asos  solinadi.  Ko„pdan-

ko„p 

mutaxassis-olimlarning 

ta‟kidlashicha, 

mazkur 

dastlabki 

jarayon 

raqobatbardosh  sportchilarni  tayyorlash  tizimining  boshlang„ich  va  ularning 

kelajak  taqdirini  hal qiluvchi  bosqich deb tan olinishi lozim. 

 Binobarin,  jismoniy  sifatlarni  rivojlantirish  jarayoni  shunday  tashkil 

etilishi  lozimki,  oldindan  o„zlashtirilgan  bir  guruh  mashqlar  nafaqat  boshqa 

turdosh  mashqlar  elementlariga  o„rgatish  masalasini  engillashtirishi  darkor, 

balki  dastlabki  o„zlashtirilgan  mashqlar  qayd  etilgan  turdosh  mashqlarga 

o„rgatishda  asosiy  manba  bo„lib  xizmat  qilishi  maqsadga  muvofiqdir.  Bunga 

etakchi  texnik  xususiyatlarga  ega  keng  gimnastik  mashqlar  majmuasiga  asosan 

ishlab  chiqilgan  muvofiq  jismoniy  va  maxsus  harakat  tayyorgarligi  hamohang 

bo„lishi  mumkin.  Tashkiliy  va  uslubiy  jihatdan  bunday  ixtisoslashtirilgan 

tayyorgarlik  nafaqat  tasnifiy  asosda  uyushtirilishi  kerak,  balki  maxsus  tanlangan 

o„quv-trenirovka  mashqlari  yordamida  olib  borilishi  muhim  ahamiyat  kasb 

etadi.