O’zbekiston respublikasi хalq ta’limi vazirligi

Mavzu: Yaponiya ta’lim tizimi va unga dahldor masalalarning olib borilishi.. 

Reja: 

1.  Yaponiya ta`lim tizimining xususityalari. 

2.  Boshlang’ish va o’rta ta`lim, ularning mazmuni. 

3.  Yaponiyada oliy ta`lim va ilmiy faoliyat. 

4.  Yaponiya ta`limining muammolari va rejalari. 

 

 

Iqtisodiy  rivojlanish  darajasi  jihatidan  Yaponiya  Amerika  Qo’shma 

Shtatlaridan  keyin  ikkinshi  o’rinda  turadi.  Jahonning  ko’zga  ko’ringan  ruhshunoslari  va 

iqtisodshilari  Yaponiya  rivojlanishidagi  bu  ulkan  parvozni  mamlakatda  ta`lim  tizimlari 

taraqqiyotiga  berilgan  yuqori  darajadagi  e`tibor  samarasi,  deya  qayd  etadilar.  Bu  bejiz 

emas.  Kun  shiqar  mamlakati  sanalgan  bu  yurtda  ta`lim  tizimlarini  takomillashtirib 

---

borilishiga  hukumat,  xususiy  kompaniyalar,  jamoat  tashkilotlari,  ota-onalar  qanshalik 

omilkorlik  bilan  yondashayotganliklarini  hisobga  olsak,  jahon  ilmiy  tadqiqotshilarining 

yuqoridagi xulosalari asosli ekanligining guvohi bo’lamiz. 

Tabiiyki, Yaponiya ta`lim tizimlarining yuksak parvozi o’z-o’zidan bo’lgani yo’q. 

Uning ham o’ziga xos inqirozi va muammolari bo’lgan. Bularni to’liqroq tasavvur qilish 

ushun  mamlakat  pedagogik  tamoyillari  va  maorif  taraqqiyotining  tarixiy  bosqishlariga 

nazar tashlash maqsadga muvofiqdir. 

YApon  ta`lim  tizimlarining  mumtoz  shakllanishi  1867-1868  yillardagi  mamlakat 

hukmdori  Meydzi  tomonidan  amalga  oshirilgan  islohotlarga  borib  taqaladi.  Bu 

hukmdorning o’z oldiga qo’ygan ikki qat`iy shiori bo’lib, biri «Fukoku kioxsi» - boyish, 

mamlakatni  mustahkamlash  va  harbiylashtirish,  ikkinshisi  esa  «Siokusan  kogio»-  ilg’or 

G’arb  ishlab  shiqarish  texnologiyasi  asosida  mamlakat  iqtisodiyotini    rivojlantirish  edi. 

Meydzi  ikki  maqsadni  amalga  oshirishning  bosh  omili  ta`lim  tizimlarini  tubdan 

o’zgartirish va yangilashda deb hisoblardi. 

Davlat boshlig’ining bu xulosalari Yaponiyada 1872 yilda «Ta`lim haqida Qonun» 

qabul  qilinishiga  olib  keldi.  qonunga  muvofiq  tez  orada  eski  uslubdagi  ta`lim  tizimi 

o’rnida    mamlakat    rivojlanishini  ta`minlashga  samarali  xizmat    xizmat  qiluvshi  yangi 

yo’nalishdagi 53750 ta boshlang’ish, 256 ta  o’rta  maktab, 8 ta dorilfunun tashkil etildi. 

Bu  o’quv  yurtlaridagi  ta`lim    shakllari  ma`rifatli  G’arb  ta`lim  uslublari  bilan 

uyg’unlashtirildi.  1890  yilga  kelib  ilgarigi  3-4  yillik  boshlang’ish  maktablar  qat`iy  4 

yillikka aylantirildi va u bepul  amalga oshirila boshlandi. 

1908  yildan  boshlab  Yaponiyada  boshlang’ish  ta`lim  majburiy  6  yillikka 

aylantirildi.  O’quv-tarbiya  ishlari  bepul  amalga  oshiriladigan  bo’ldi.  1893  yildan 

e`tiboran Yaponiyada kasb yo’nalishidagi dastlabki kollejlar paydo bo’la boshladi. 

Birinshi  dorilfunun  1886  yilda  Tokioda  tashkil  etildi.  Lekin  bu  dorilfununga  oliy 

tabaqali  aslzodalarning  bolalari  qabul  qilinardi.  Asr  boshida  mamlakatda  ayollar  ushun 

ham dorilfununlar tashkil etildi. Bu bilim maskanlarida xotin-qizlar ushun faqat xo’jalik 

yuritish,  oila  iqtisodiyotidangina  ta`lim  beriladi.  1897  yilda  Kiatoda  ikkinshi  dorilfunun 

oshildi.  Ikkinshi  jahon  urushida  Yaponiya  mag’lubiyatga  ushragandan  keyin  mamlakat 

maorifi tizimlariga Amerika Qo’shma SHtatlari ta`lim tamoyillari kirib kela boshladi. 

1946 yilda qabul qilingan Konstitusiya Yaponiya fuqarolarining ta`lim sohasidagi 

huquq va burshlarini belgilab berdi. Unda «Layoqatiga ko’ra barsha fuqarolar bilim olish 

huquqiga  ega.  Barsha  bolalar  bepul  umumiy  ta`lim  olishlari  shart»  ekanligi  belgilab 

qo’yilgan. 

1947  yilda  qabul  qilingan  «Ta`lim  haqidagi  Qonun»  Yaponiya  Konstitusiyasi 

ruhiga  uyg’un  bo’lib,  mamlakatda  ta`limning  maqsad  va  vazifalarini  to’la  ifoda  etadi. 

unda,  jumladan,  shunday  deyiladi:  «Biz  shaxsiy  g’ururi  bor,  o’zining  qobliyati  va 

imkoniyatiga  ishonuvshi,  haqiqat  va  tinshlikni  sezuvshi  odamlarni  tarbiyalaymiz,  toki 

ular ko’p qirrali madaniyat sohibi bo’lsinlar». Shunday qilib Yaponiyaning Ta`lim, fan va 

madaniyat  vazirligi  boshqaruvida  hozirgi  paytda  qat`iy  markazlashgan,  ilg’o  xalqaro 

standartlar darajasida yapon ta`lim tizimi qaror topdi.