O‘zbek tilini sohada qo‘llanilishi” fanidan O‘quv-uslubiy majmua toshkent – 2020

Turmush qurish va ajrashish darajasi (har 1000 kishiga)

Mamlakat	Turmush qurish	Ajralish
Misr	10,6	1,5
AQSh	8,4	4,7
Eron	8,4	0,8
Turkiya	8,3	0,6
Yaponiya	6,2	1,9
Rossiya	5,2	2,9
Ispaniya	5,2	0,8
Buyuk Britaniya	5,2	3,1
Janubiy Afrika	4,0	0,9
Liviya	3,9	0,3

Jadval turli mamlakarlarda turmush qurish va ajrashish darajalarini __________. Turmush qurish __________ Misrdagi 10,6 dan Liviyadagi 3,9 gacha, ajrashish darajasi esa AQShdagi 4,7 dan Liviyadagi 0,3 gacha. Amerikadagi turmush qurish darajasi Erondagidek __________.

Eronniki esa Turkiyadan __________ yuqoriroq darajada. Eron, Turkiya va Liviya kabi mamlakatlarda turmush qurishning atigi 10 foizi ajralish bilan yakunlanmoqda, Rossiya va AQShda esa yarmidan __________. Bundan ko‘rish mumkinki, AQShdagi __________ turmush qurish darajasi ikkinchi marta turmush qurish hisobidan bo‘lishi mumkin.

Adabiyotlar ro`yxat:

1.Mahmudov N., Mahkamov N., Madvaliyev A. O`zbek tilida ish yuritish. T.: O`zbekiston, 2013.

2.Husanov N., Mirahmedova Z. Iqtisodiyot atamalari va ish yuritish. –T.: TMI, 2005.

3.Husanov.N., Husanova M., Xo`jaqulova R., Yusupov E. “Iqtisodiyotda texnik yozuv”. T.: “Fan va texnologiya markazi”, 2012. 152 b.

4.Jerald Alred, Charles Brusaw, Walter Oliu. Hahdbook of technical writing. New York, Copyright 2003.

[14: 101-104-betlar]

14-MAVZU: Iqtisodiy matnlar yaratish

1
Adabiy nutq – yozuvchilar, shoirlar, olimlar tomonidan ishlangan, qat’iy me’yorlarga ega bo`lgan nutq ko`rinishidir.
-topshiriq. Matnni o’qing. Matnga savollar tuzing.

Adabiy nutqning muayyan sohadagi muloqot uchun moslashtirilgan, bir qator o`ziga xos xususiyatlari bilan farqlanib turadigan ko`rinishlari - uslublari mavjud.

Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma’lum soha doirasiga, ma’lum nutqiy vaziyatga xoslangan ko`rinishi nutq uslubi hisoblanadi.

Ayrim nutq uslubidagina qo`llaniladigan so`zlar uslubiy xoslangan so`zlar, bunday xususiyatga ega bo`lmagan so`zlar esa uslubiy betaraf so`zlardir. Olim na’matakka ilmiy izoh bersa, shoir esa unga badiiy tus beradi, metafora, o`xshatish, jonlantirish, leksik vositalar bilan shoirona kuylaydi.

S
Uslub –

so`zlovchi va yozuvchining ifodalanayotgan fikrga, voqea, hodisaga shaxsiy munosabatidir.
hu yo`l bilan ayni bir jumlada qo`shimcha uslubiy (modal) mazmun ham ifodalanadi. Masalan: Ol, jiyan, yo`l yurib kelgansan. Bu jumlada so`zlovchi suhbatdoshga qarindoshligini bildirishi bilan birga, unga o`z mehribonligini ham ko`rsatmoqchi.
Uslubshunoslik uslub, sinonimiya, so`z, so`z birikmasi va gapning ana shu qo`shimcha (modal) ma’nosini o`rganadi.

Gapda uslubiy (modal) mazmun maxsus so`z va iboralar (undalma, kirish so`z, sinonimlar, frazeologik birlik va gaplar, sheva, biror kasbga oid so`zlar va h.k.) orqali ifodalanadi. Hamma so`z, ibora va sintaktik qurilmalar ham ma’lum bir nutq uslubini yaratishga xizmat qilavermaydi: qalam, kitob, daraxt va shunga o`xshash so`zlar o`z asl ma’nosida biror uslubga betaraf so`zlardir.Ular nutqning biror turini tashkil etishi uchun ko`chma ma’noda qo`llanishi kerak. Qalami o`tkir. Hasratim bir kitob bo`ladi. Daraxt bir joyda ko`karadi kabi. Tilimizda barcha uslublarda teng qo‘llanadigan so‘zlar bo‘lishi bilan birga, faqat ayrim nutq uslublari uchun xoslangan so`zlar ham mavjud.

Nutqning ijtimoiy vazifasiga qarab uslub turlari har xil bo`ladi: har bir ijtimoiy qatlam, toifaning o`z nutq uslubi bo`ladi. Shunga ko`ra, uslub, avvalo, so`zlashuv va yozma nutq uslublariga bo`linadi.

T


NUTQ SHAKLLARI

og`zaki nutq
urli sohalarda xizmat qiluvchi kishilar

(ziyolilar, ishchilar, qishloq xo`jalik xodimlari, amaldorlar), ijtimoiy guruhlar (masalan, san’atkorlar, kosiblar, o`g`rilar) o`rtasidagi erkin suhbat orqali uslubiy mazmun ham ifodalanadi.

H


yozma nutq
ar bir hududda yashovchilarning gaplari, suhbatlari, shevalari ham og`zaki nutqqa kiradi. Yozma nutq ma’lum bir fonetik, leksik, grammatik qonuniyatlarga asoslanadi.

Yozma nutq adabiy til me’yorlari asosida tuzilgan rasmiy tildir.

2-topshiriq. Ma’lumotlarni puhta o’zlashtiring. Nutq uslublarining o’xshash va farqli jihatlarini qiyoslang.

O`zbek tilining quyidagi nutq uslublari mavjud: