O’zbek tilidagi reklamalarning sotsiolingvistik tadqiqi

“Agar  siz  odamlarni  biror  narsaga  ishontirish  yoki  xarid  qilishga 

ko`ndirmoqchi bo`lsangiz, ularning tilida gapirishingiz kerak bo`ladi”

2

. 

Haqiqatan  ham,  reklamada  sotishning  uddasidan  chiqish  uchun  adresant 

ma`lum  stilistik  eshitish  qobiliyatiga  ega  bo`lishi  kerak.  Bilamizki,  yozuvchi 

o`ziga  xos  yagona  va  betakror  uslubiga  ega  bo`lish  huquqiga  ega.  Adresant  esa 

bunday  huquqqa  ega  emas.  U  faqat  qaysi  kasb  to`g`ri  kelsa,  tadbirkorlikmi, 

dehqonmi, shifokormi, uy bekasimi va shunga o`xshash shaxslar tilini bilishi shart. 

Mashhur, dunyo tanigan shaxslardan biri Rezerford shunday degan edi: 

―Agar  siz  farroshingizga  nima  bilan  shug`ullanayotganingizni  tushuntira 

olmasangiz  –  siz  hech  narsaga  arzimaydigan  mutaxassissiz‖.  Demak,  siz 

                                                             

1

 Aliqulov Z., Boymirzayeva S. Sotsiolingvistika. – Samarqand: SamDU, 2010.  41-42-b. 

2

 Огилви Д. Ўша асар. -С. 28.

 

---

 

28 

qilayotgan  ishni  hamma  tushunishi  uchun  o`rtamiyonalashtiring,  sohtalikdan 

qoching. 

 

Reklama 

tarixi 

shuni 

ko`rsatadiki, 

yaxshi 

sotuvchilardan 

yaxshi 

kopireyterlar  chiqadi.  (Bu  haqda  keyinroq  to`xtalamiz).  Hammasi  juda  oddiy  – 

yaxshi  sotuvchi  o`qishda  ham,  praktikada,  ya`ni  amaliyotda  ham  mijoz  fikrini 

o`qiy  oladi,  unga  nima  kerakligini  o`rganadi,  xaridor  tilida  gapirishni  biladi.  Bu 

borada adresantga notiqlik san`ati yordam beradi. 

 

Bizga 

ma`lumki, 

yuqoridagi 

masala 

hammani 

qiziqtiradi. 

Lekin 

mahsulotning  sifatli  ekanligiga  xaridorni  qanday  qilib  ishontira  olish  kerak. 

Keling.  Keling,  reklama  matnini  asosiy  maqsadli  qonunini  ko`rib  chiqaylik. 

Adresantning  vazifasi  mahsulotni  tanlashni  eng  oson  yo`lini  ko`rsata  olishdir. 

Misol  uchun  bir  mahsulot  hamma  sotuvchilarda  mavjud.  Lekin  uning  eng  afzal 

tarafini,  boshqa  firmalarda  yo`q  jihatlarini  “eng”,  “juda”  so`zlari  bilan 

bo`rttirmagan  holda  (agar  shunday  bo`lsa  ham  isboti  bilan)  ko`rsatib  berish  talab 

qilinadi. 

 

Demak,  reklamaning  vazifasi  sotish  va  yana  sotish  ekan,  adresant  bu 

muammoni  yechuvchi  shaxslardan  asosiysidir.  Umuman  olganda,  tushunarli 

so`zlardan foydalanish uning birlamchi vazifasidir. 

 

Keyingi  yillarda  zamonaviy  vizual  reklama  vositalari  ham  ko`zga  ko`rina 

boshlaganini  yuqorida  aytib  o`tdik.  Ular  o`z  tuzilishiga  ko`ra  so`z,  so`z  birikmasi 

va qisqartma so`z orqali beriladi. Adresantning vazifasi ulardan oqilona foydalana 

olish. 

 

Hayotdagi har qanday yangilik, yangi paydo bo`lgan narsa, predmet, hodisa, 

munosabat, ixtiro  o`ziga xos yangi atama – neologizm orqali ifoda qilinadi.