O`zbek tili iboralarga juda boy til hisoblanadi

      Topshiriq. Quyidagi so„zlar birikmasining ma‟nosini izohlang.  

      O„rmon podshosi, ko„zimning nuri, qalbim quyoshi, zangori kema.  

    Bu  topshiriqni  bajarish  jarayonida  o„quvchilarga  muammoli  savol  bilan 

murojat  qilib,  chuqur  mushohada  qilish  ko„nikmasi  hosil  qilamiz  va  mustaqil 

fikrlashini  rivojlantiramiz.  O„quvchilar  oldiga  qo„yilgan  qator  muammoli 

savollarga javob berish natijasida berilga tasviriy ifodalarning ma‟nosini izohlab, 

unga teng kelgan so„zni topishadi. 

   Masalan:  O„rmon  podshosi  tasviriy  ifodasini  izohlashda  o„quvchilarga 

Podshoh  kim  ?,    O„rmonda  ham  podshoh  bo„ladimi?  O„rmon  podshosi  qaysi 

hayvon?  kabi muammoli savollar berishimiz mumkin. 

   

Bu muommoli savolga o„quvchilar quyidagicha javob berishi mumkin. 

---

 

59 

      Podshoh    -  biror  bir  davlatni, xalqni  va  jamiyatni  boshqaruvchi  kishi.  U 

mamlakatning  tinchligini  ,  farovonligini  taminlab,  xalqni  o„z  ortidan 

ergashtiruvchi hukmdor. 

O„rmonda  ham  podshoh  bo„lishi  mumkin.  O„rmonda,  asosan,  yovvoyi 

hayvonlar  va  qushlar  yashaydi.  O„sha  hayvonlarga,  qushlarga  boshchilik 

qiladigan, ularni  o„z ortidan ergashtiradigan hayvonga  o„rmon podshosi deyiladi. 

Bu hayvon sherdir. Biz buni ertaklarda o„qib, multfilmlarda ham ko„rganmiz. 

   Demak, o„rmon podshosi – sher . 

 

      Ko„zimning  nuri  tasviriy  ifodasiga  ─  Nur  deganda  nimani  tushunasiz?, 

Nur  bilan  farzand  orasida  aloqadorlikni  qanday  tushunasiz?  kabi  savollar 

berishimiz mumkin. 

 Bu savollarga quyidagicha javob berishi mumkin. 

    Ko„zimning nuri – tasviriy ifodasida asosiy diqqat nurga qaratilgan. Inson 

hamisha  yaxshilikka  qarab  intiladi.  Har  qanday  epizotik  holatda  ham  o„z 

maqsadida  foydalanishga  harakat  qiladi.  Bilamizki,  nur  (ko„pincha  quyosh  nuri 

nazarda  tutiladi)  olamni  munavvar  qiluvchi  timsoldir.  Nur  tushunchasidagi  ifoda 

ko„zga o„tgan. Natijada ko„zning nuri olamni munavvar qiluvchi vosita vazifasini 

o„tamoqda. 

    Ana  shu  nur  ma‟nosi  ota-ona  uchun  farzand  timsoliga  ko„chirilgan. 

Darhaqiqat,  ota-onaning  (insonning)  butun  orzu-umidlari,  istaklari  farzand  bilan 

bog„liqdir. Nur olamni yoritganidek, farzand ota-ona olamini yorituvchi manbadir. 

Bu o„z o„rnida sharqona (o„zbekona) odob-axloq normalariga mos keladi.  

     Demak, ko„zimning nuri tasviriy ifodasining ma‟nosi– farzanddir. 

 

     Qalbim  quyoshi  tasviriy  ifodasiga  ─  Quyosh  nima  va    qanday  vazifani 

bajaradi? Qalbning ham quyoshi bo„ladimi? kabi savollar berishimiz mumkin. 

 Bu savollarga o„quvchilar quyidagicha javob beriladi. 

    Quyosh    -  olamni  yoritguvchi,  nurafshon  qilguvchi  osmon  jismi  bo„lib,  u 

butun  yer  yuzini  o„zining  zarrin  nurlari  bilan  isitadi.Uning  issiq  taftidan  butun 

---

 

60 

insonlar,  barcha  mavjudot  bahra  oladi.  Quyoshning  bu  xususiyatlari  qalbga 

ko„chganda,  qalbimizni  isituvchi,  nurafshon  qiluvchi  degan  ma‟no  kelib  chiqadi. 

Bizning  qalbimizni  isituvchi,  nurafshon  qilguvchi  inson  –  dunyodagi  eng  buyuk 

zot onadir. 

    Qalbim quyoshi tasviriy ifodasining ma‟nosi esa – ona so„ziga teng keladi.  

 

Zangori  kema  tasviriy  ifodasiga  –  Kema  qayerda  suzadi?  Daryodami  ? 

Dengizdami?  Ko„ldami?,  Dengizning  tebranishini  yana  nimalarga  o„xshatasiz? 

kabi savollar berishimiz mumkin. 

    Kema  asosan  dengizda  suzadi.  Dengiz  suvining  tebranishini  keng 

maydonlardagi 

paxta 

yoki 

bug„doyzorlarning 

shamolda 

tebranishiga 

o„xshatishimiz mumkin. Bu zangori kema tasviriy ifodasi orqali paxta teraydigan 

mashina nazarda tutilmoqda. 

    Demak, zangori kema – paxta teraydigan mashina.   

    Bu topshiriqni bajarish jarayonida o„quvchilar tasviriy ifodalar va ularning 

xususiyatlari  haqida  umumiy  tasavvurga  ega  bo„ladilar.  Chunki  topshiriqni 

bajarish  jarayonida  o„zlari  faol  ishtirok  etadilar,  tasviriy  ifodalarning  nutqdagi 

ta‟sir  kuchini  his  qiladilar.  O„quvchilardagi  ana  shu  umumiy  tushuncha  va 

xulosalarni mustahkamlash maqsadida nazariy ma‟lumotni tushuntiramiz. 

   Yangi mavzu bayoni ekranga slayd asosida chiqariladi.