Oxirgi variant davrlarga bo`lingan

SSSRda ma"muriy-buyruqbozlik, totalitar tuzumining qaror topishi. Ma'lumki, 1925 yil
fevralida milliy-davlat chegaralanishi utkazilganidan keyin Uzbekiston Sovetlarining 1 kurultoyi
«Uzbekistan SSR tuzilgani tugrisidagi deklaratsiya»ni tasdikladi. 1925 yil 13 may kuni SSSR
Sovetlarining III kurultoyida Uzbekiston SSR Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoki tarkibiga kabul
kilindi.Xalk komissarlari va idoralari tuzildi.Ittifok varespublika boshkaruv muassasalari bir xilda va asosiy masalalar, odatda, Markazda kabul kilinaredi va xal cLilardi.Urta Osiyo respublikalarinnng xalk xujaligi va madaniyati ustidan nazoratni kuchaytimsh rnaksadida 1923yilda tashkil etidgan, 1926 yili kaytadan tuzilgan Urta Osiyolktisodiy Kengashi - Sredaz EKOSO tuzildi. 20-yiIlarda boshka respublikalararo boshkaruv organlari Urta Osiyo suv xujaligi boshkarmasi (Sredazvodxoz) Urta Osiyo Davlat Plan Kumitasi (SredazgospIan).Urta Osiyo Xalk xujaligi Oliy Kengashi, VSSPS Urta Osiyo byurosn turli Ittifok xalk komissarliklarining filiallari xam tashkil etildi Uzbekiston SSRda davlat xokimiyatining rasman konun chikaruvchi oliy organi Sovetlarning okrug va rayon kurultoylari tomonidan saylanadigan vakillaridan tarkib topadigan Sovetlar kurultoyi buldi, respublika davlat boshkaruvining oliy organi esa Xalk Komissarlar Kengashi bulib koldi. «Xammamizga ma'lumki - deydi Prezidentimiz Islom Karimov - Biz sunggi 70 yil mobaynida davlatta karshilik va siginish xolatida yashadiq mamlakatdagi barcha boyliklarning mulkning egasi davlat deb xisoblab keldik.Kdysi masalani olmayliq davlat manfaati birinchi urinda, fukaro, shaxe manfaati esa deyarli xisobga olinmasligi zeki konstitutsiyalaming xar kaysi moddada yakkol kuzga tashlanar edi»

220. Siyosiy qatag'on, uning bosqichlari va og'ir oqibatlari. 20-30 yillarda musta b id tuz um ga karshi fikr bildirganlarai ta'kibosti ga olish avj oldi.Ayni shupaytda«18 larguruxi» «inogomovchilik», «kosimovchilik» kabi siyosiy ishlar tukib chikariigan edi. «18 lar guruxi» 1925 yil 19-noyabrda Samarkandda chikariigan Uzbekiston KP (b) MKning plenumi yigilishi bir kun emas turt kun davom etadi.Buning asosiy sababi respublikadagi yukori ma'suiiyatli vazifani egallab turgan 18 shaxening uz lavozimlaridan ketishi xakidagi arizasi buldi.Ular uz isteTolari sababini xususiy mulkni yukotish xisobiga utkazilgan ег-suv isloxoti usullariga norozilik sifatida izoxlashadi. «Inogomovchilik» 1926-1931 yillarda mustabid tuzum tomonidan milliy raxbar va ziyolilarning katagon kilinishiga sabab bulgan uydirmalar «Inogomovchilik usha yillarda, UzSSR Maorif Xalk komissari vazifasini bajarib kelgan Raxim Inogomov (1902-1938) nomi bilan boglik yana bir guruxdan biri bu «Kosimovchilik» guruxidir - 1929 yillarda milliy an'anaviy sud va xukuk soxasidagi kadriyatlarnn saklab kolish tarafdorlari bulgan vatanparvar ruxdagi xukukshunos mutaxassislarni mustabid sovet tuzumiga majourai buysundirish nulidagi (repressiya) katagon 1929-yilda UzSSR oliy sudining raisi Sa'dullo Kosimovning «kosimovchilik» deb nomlangan ishini kurib chikishi boshlandi.Xalk ta'limi tizimidagi maorifparvar ziyolilarga karshi olib borilgan kuvgin va

katagonlarga xalk dushmanlari, chetEl josuslari -A.Ikromov, F.Xujaev va boshkalar uzlarining maorif komissarligidagi odamlari» - Usmonov , Ruziev, Soronin, orkali xalk maorifiga katta ziyon etkazilgan degan buxtonlar asos kilib olindi.Ayni paytda istiklol va erk kuychilari, o'zbek xalkiningmashxuryozuvchilaridan Fitrat, CHulpon,A.Kodiriy, U.Nosir Stalin istebdodining begunox kurboni butdil ar. Uzbekiston Prezidenti l.Karimov ta'kidlaganidek respublika NKVDsi «uchdiklar» tomonidan 1937-39 yillarda 41 mingdan ziyod kishi kamokka olinib, ulardan 6 ming 920tasi otib tashiangan edi.Miilatning ilgor tarakkiyparvar ziyolilari katagon kilinishi okibatida xalkimiz ularning noyob asarlarini ukimdan uzok vakt maxrum buldi.Siyosiy boshkarma organlari (OGPU) F.Xujaev, A.Ikromov, D.Manjara, S.Segizboev va boshkalar xususida "Sovetlarga karshi, kuporuvchanlik" uydirma ishlarini tukib chikdilar. Bular nazariy baxs va munzaralzrga uz pozitsiyalarmi maxkam turib, ximoya kiladigan xurbiatli va e'tiborli xalk etakchilaridan edi. Ular shaxsga engiiishning, yakka partiya zuravonligi ildiz otib ketishining xavfli ekanligini anik-ravshan tushunar edilar. Ular joylarda katta xukm utkaza oladigan bulnshlariga karamay, katagonlaming zurayib borishini tuxtatib kololmadilar. Partiya viloyat komitetlari sekretarlari D.Rizaev, X.Boltaev, gSHsroilov kabilar xam katgon kilindilar.

221. Mustabid sovet tuzumi tomonidan o'zbek ziyolilarining quvg'in etilishi. Mamlakatda xukm surgan kizil saltanat mustamlakachiligi, yakkaboshchilikdan iborat ma'muriy-buyrukbozlik ish uslubi mamlakatda avj olib ketgan oshno-ogaynichiliq tanish-bilishchilik va boshka illatlarga karshi ijodkor ziyolilar xam oshkora va pinxona kurash olibbordilar. Erkin Voxidov, Abdulla Oripov, SHukrullo, Rauf Parfi, Oydin Xojieva va boshka ijodkorlar mustamlakachilik va turgunlik davri illatlariga karshi adabiy ijodning turli usullaridan foydalandilar va ommaning bu illatlarga karshi kurashga chorladilar. 1946-1990 yillarda Uzbeki sto nvin g teatr va musika san'ati va uning ijodkorlari Kommuniseik firka maflcurasi va siyosati ta'siri ostida faoliyat kgrsatnshga majbur edilar. SHurolar xukumatt Sotsializm bayre*gi ostida adabiyot vositasi orkali Komm^Aistik firka mafkutrgeini va buyuk davlatchilik goyasini ilgari surdi. Maxalliy millat ziyolilari uz ona tillarida erkin ilmiy mushoxada vafikrlar asosida ijod kilishdan maxrum buldil ar. Ular uz koyumliyat va imkonnyatlarini tulakonli kursata olmadilar.

222. Ikkinchi jahon urushining boshlanishi. O'zbekistonning urush girdobiga tortilishi. 1939 yil 1
sentyabrda fashistlar Germaniyasi kushinlarining Polshaga bosgirib kirish bilan P Jaxon urushi boshlanib
ketdi. P jaxon urushini yirik davlatlar urtasidagi ixtilofldar, agressiv kuchlarning dunega xukmron bulish
uchun intilishlarini keltirib chikardi. Urushning asosiy aybdorlari jaxonga xukmdorlik kitish da'vosi bilan
maydonga chikkan Adolf Gitlerva losif Stalin yurgizgan agressiv siyosat buldi. P jaxon urushining
dastlabki davrlaridayoq fashistlar Germaniya Garbiy va Markaziy Evropada xukmronlikni kulga kiritidi.
Germaniya Evropaning 10 davlatini - Polsha, CHexoslovakiya, YUgoslaviya, Belgiya, Gollandiya,
Lyuksemburg, Daniya, Norvegiya, Avstriya, Fransiyani bosib oldi. Fashistlar Germaniyasi Garbiy
Evropaning xarbiy, iktisodiy saloxiyatlarini kulga kiritgach, 1941 yil 22 iyun long saxarda xujum kilmaslik tugrisidagi shartnomani buzib, Sovet Ittifokiga xoinona urushni boshladi. Germaniya bilan xamkorlikda uning ittifokchilari - Italiya, Finlyandiya, Vengriya, Ruminiya, Bolgariya xam Sovet Ittifokiga karshi urushga kvrdilar. Sovet xalkining fashizmga karshi urush i boshlandi. Mustamlaka asoratida bulgan barcha respublikalar, shu jumladan, Uzb-n xam bu urushda katnashishga majbur buldi.. SHu tarika, P jaxon urushi jaxondagi 61 mamlakatni, er shari axolisining 80 foizini, ya'ni 1,7 milliard kishini uz girdobiga tortdi

223. O'zbekiston moddiy va ma"naviy kuchlarining fashizmga qarshi urushga safarbar etilishi. .

1939yil2jaxon urushi boshlandi. 1941 yil 22 iyunda fashistlar Germaniyasi sobikSSSRga xujum kilindi. Bu urushda Uzbekistonlik jangchilar xam fashizmga karshi kurashda safarbar etildi. Uzbek xalki bu urushning ogir okibatlarini tushuntb etdi. SHu bois ular fashizmga karshi mitinglar uyushtiriladi. 23 iyun kuni kup kishillk miting Toshkentda bulib utdi. Respublikaning barclia kuchlari korxonalar xarbiy izga solindi. Front orkasi mustaxkam bazaga aylandi. Kuplab garbiy rayonlardan korxonalar kuchirildi. 104 korxona Uzbekistonga kuchirildi. Ularning 50 tasi 1941 yilning oxirida ishga tushirildi. Umuman urush davrida Uzbekistonda 280 ta korxona ishga tushirildi. 30 mln. sumlik jamgarmani urush davrida yigildi.

224. 
     SSSRning g'arbiy viloyatlaridan sanoat korxonalari, o'quv va ilm maskanlari, madaniyat
     muassasalarini, qochoqlarning ko'chirib keltmlishi.. Arxiv manbalariga kura mamlakatni garbidan bir
     yarim ming korxonalar va shulardan 104 tasi Uzbekistonga kuchirilgan. SHulardan 11 tasi shaxrimizga
     kuchirgan. Urushning dastlabki yillarida dushman kuliga tushishi xa&fi bulgan kuplab sanoat korxonalari
     Uzbekistonga kuchirilib kelgan. Uzbekiston urushdan keyingi yillarda kup millatli respublika edi. 1939-
     1970 yillarda respublika xududida yashayotgan millat va ellatlar soni 94 tadan 121 taga kupaydi.Sovetlar
     davrida sanoatlashtirishni baxonasi bilan Uzbekistonga kuplab rus va boshka evropalik ishchi va
     xizmatchilar kuchirilib kelindi.Urush yillari 20 dan ortik xalk va elat - kail i kl ar, krim tatarlari, chechenlar,
     ingutlar, nemislar, korachoylar, bashkarlar, mesxiti turklari va boshkalar uzlarining vatanidan, doimiy
     yashash joylaridan Uzbekistonga majburan kuririb keltirildi.Kuchirib keltirilganlar uchun o'zbek xalki
     sharoitlar yaratib berdi.
     
225. 
     Urush yillarida O'zbekiston sanoati va qishloq xo'jaligi.. Urush Yillarida resp-ka kishlok
     xujaiik xodimlari oldida sanoatni xom ashe bilan, axolini ozik-ovkat, kiyim-kechak bilan uzluksiz
     ta'minlashdek ulkan, murakkab vazifa turaredi. Vaziyatning murakkabligi shundan iboratediki,
     birinchidan, respublika kishiok xujaligi asosan paxta etishtirishga ixtisoslashtirilgan bulib, ozik-ovkat
     maxsulotlari Ittifok fondidan keltirilar edi. Urush boshlangach, ozik-ovkat keltirish tuxtadi, axolini bokish
     uchn ichki mikoniyatlarni topish zarur edi. Ikkinchidan, evakuatsiya kilingan axoli xisobiga shaxarlar
     axolisining kupayishi ozok-ovkatga bulgan talabni yanada oshirdi. Uchinchidan, dexkonlar frontga va xarbiy
     sanoatda ishlashga safarbar etilgan, dexkonchilikning mashakkatli ishlari keksalar, aellar, usmirlar
     zimmasiga tushgan edi. Turtinchidan, MTS va sovxozlarga Garbdan yangi traktorlar, kishlok xujaiik
     mashinalari va ularga extiyot kismlar keltirish tuxtab kolgan, bugina. emas, xujalnklardagi traktorlar,
     avtomobillar, otlarning bir kismi Kizil Armiya extiyojlari uchun olib ketildi. Urush yillarida resp-ka
     dexkonchiligining tarkibi keskin uzgardi. Paxtachilikni asosiy tarmok sifatida saklab kolgan xolda don, kand
     lavlagi, kanop, pilia, sabzavot, poliz maxsulotlari etigshtirishni keskin kupaytirish tadbirlari kurildi. Birinchi
     navbatda ekin ekiladigan maydonlami kengaytirish, irrigatsiya kuvvatlarini oshirish yuksak sur'atlar bilan
     olib borildi.Don ekioladigan, sugoriladigan er maydonlari kengaytirildi. Zarang erlar, kuriklar, tukaylar,
     lalmikor erlardan xam unumli foydalanildi. 1942 yilda 1408,1 ming gektar, 1943 yilda 209O" 2 ming gektar
     erga galla va dukkakli ekinlar ekildi. Natijada maxsulotlarni etishtirish kupayib, 1941 yilgi 4,8 million
     sentner umiga 1943 yilda 5,3 million sentner olindi.
     

226. 
     Urush yillarida O'zbekiston fan va madaniyati. Ikkinchi jaxon urushi boshlangan dastlabki
     kuplardanok Uzb-n xalkining ma'naviy madaniyati - eng yovuz dushmani bulgan fashizmni tezrok tormor
     kilish ishiga safarbar kilindi. Uzb-n madaniyatining barcha yunalishlari uning arboblari va xodimlarining
     fidoiyligi va vatanparvarligi tufayli juda kiska muddatlarda urush davri extiyojlari va talablari okimiga
     yunaltiridiu: Ilmiy tadkikot ishlarini umumiy muvofiklashtirishni SSSR Fanlar akademiyasining 1940 yilda
     tashkil etilgan Uzb-n filiali (UzFan) amalga oshirildi.Urush boshlanish vaktiga kelib Fanlar akademiyasining
     Uzb-n filiali tarkibiga geologiya, energetika, kimyo institutlari 1943 yil noyabrda UzFan bazasida Resp-ka
     Fanlar akademiyasi tashkil topdi. 1944 yilda UzFan tarkibida 818 nafar ilmiy va ilmiy texnik xodimlar bor
     edi.OIin ta'lim tizimida xamolimlamingyirik otryadi ishlardi.Ular resp-ka olimlarn faoliyatidagi asosiy
     yunalishlardan biri iktisodiyotning urush davri andozasiga solib kayta kurishda ishtirok etish, mudofaa axam
     i taga ega bulgan maxalliy xam ashyoni urganish va uzlashtimsh yangi resurelarni izlab topish va ulardan
     foydalanish, korxonalar va dexkonchilik xujaliklariga amalin ilmiy texnikaviy yordam kursatishdan iborat
     edi. Umuman, Rssp-kaning ogir urush davridagi ma'naviy xayotining uziga xos xususiyatlariga baxo
     berganda shuni aytish kerakki urush yillari yaratilgan badniy asarlar ulka axoliey xayotidagi insonparvarlik
     fazilatlarni uluglashgak edi. SHunday kilib, mamlakat ichkarisidagi mexnatkashlar fashizmga karshi
     umumxalk kurashida ulutvor rol uynaydilar. Uzbek xalkining fidokorona mexnati ikkinchi jaxon urushi
     golibona tutallanishining bevosita tarkibiy kismi buldi
     
227. 
     O'zbekistonlikjangchilarningfrontda ko'rsatgan jasoratlari. 1941-1945 yillardagi urushning
     barcha jabxalarila o'zbekistonlik jangchilar kaxramonlik va mardlik mu'jizalarini kursatdilar. Umuman,
     Ikkinchi jaxon urushi xar jabxada turkistonlik jangchifar, shu jumladan, o'zbeklarning an'anaviy ur\"sh
     kobilyatlarining saklanib kolganligini kursatdi. Jami bulib II jaxon urushiga Uzb-dan 1 mln 433.230 kishi
     safarbar bulgan. Bu usha davrdagi Uzb-dagi urushga yarokli axolining 50-60 foizini tashkil etar edi. Uzb-Iik
     

jangchilar frontlarda mardlik va kaxramonlik namunalarini kursatdilar. Ulardan 1753 kishi "Moskva mudofaasi uchun", 2738 kishi "Stalingraf mudofaasi uchun" medallari bilan takdirlandilar. Fakat 1944 yilda o'zbek uglonlarn 2974 kishi Kavkaz erlarini ozod kilishdagi mardligi va jasoratn uchun sobik Sovet Ittifokining orden va medallari bilan mukofotlandilar, 78 baxodirga esa "Sovet Ittifoki Kaxramoni" unvoni berlidi. Uzbek jangchilarining 6770 kishisi YAponiya militarizmiga karshi kurashda SSSRning orden va medallari bilan takdirlangan. Fashizm ustidan tarixiy galabani kulga kiritishda partizanlarning xam xizmati bekiesdir. Uzbekistonlikldardan Mamadali Topiboldiev va boshkalarning jasoratlari tarixda ma'lumdir. Uzbek partizan lardan 65 kishi xukumatning 1 va P daradali jangovar medallari bilan takdirlandi. Bu urushda Uzb-n va o'zbeklar kup narsa yukotdilar - resp-ka axoliey 1,4 mln kishiga kiskardi.

228. 
     Urush yillarida qrim-tatarlar, mesxiti turklari, ehechcnlar, qorachoylar va boshqa
     xalqlarning o'z vatanidan badarg'a qilinishi. Uzbekistonga kutshab rus va boshka evropalik ishchi va
     xizmatchilar kuchirib kelindi.Urush yillari 20 dan ortik xalk va elat kolliklar, krim tatarlari, chechenJar,
     ingushlar, nemislar, korachoylar ponteya grenlari, masxati turklar va boshkalar uzlarining vatanidan doimiy
     yashash joylaridan Uzbekistonga majburan kuchirib keldirildi.Mamlakatning dushman v aktin cha bosib
     olgan xududlarini front okimidagi tumanlarni tashlab chikkan dastlabki u" minglab kishilar respubtikaga
     1941 yilningyozidayok kela boshiaganedi. Uzbekiston urush yillari Rossiyaning bosib olingan rayonlaridan
     - Uchrainadgn Belarusiyadan xammasi bulib bir milliondan ortik kishini kabul kildi.Ulardan 200 ming nafari
     bolalar edi.Kuchirib keltirilganlami ishga joylashtirish yuzasidan katta ishlar amalga oshirildi.Fakat
     Toshkent shaxrining uziga 1941 yil 24 noyabrdaya 31 dekabrgacha 37,6 mingdan ortik kishi, 1941-1942
     yillarda kariib 240 ming kishi joy lash tirildi va ish bilan ta'minlandi. Uzbekiston axoliey ota-onasidan va
     uyidan ajralgan bolalami ayniksa samimiy gamxurlik bilan kabul kildi. «Sen etim emassan» - o'zbek
     shoirini kalb ka"ridan otilib chikkan bus amimiy suzlar butun o'zbek xalkining xayajonli xis-tuygularini
     i(rda!ar edi.Uzbekistonliklar baxtsiz bolalami uz kuchogiga olish, ularning kunglini kutarish, ularga kulay
     shart-sharoitlar yaratib berish uchun kullaridan kelgan, mumkin bulgan va xatto bulmagan narsalami xam
     kildilar
     
229. 
     Fashizmni tor-mor ctishda O'zbckistonning munosib oVni.. 1941-yil 12-nyun kuni
     gitlerchilar Germaniyasi xujum kilmaslik tugrisidagi shartnomani buzib SSSRga tusatdan bostirib
     kirdi.Sovet xalyushi nemis-fashist boskinchilariga karshi Uiug Vatan unishi boshlandi.Barcha Sovet
     kishilari uchun ogir sinovlar davri keldn.23-iyun nuniyok Toshkentda kup ming kishilik miting buIdi.Partiya
     va Sovet organlarini vakillari turli korxona va muassasalaming ishchi va xizmatchilari ukituvsilar talabalar
     uz Vatanlarini kukrak tutib ximoya kilishga, frontda va front orkasida dushman ustilay galaba kozonishga
     tayyormiz deb aytdilar.Kupgina kishilar frontga junab ketish tugrisida shu mitingning uzidayok ariza
     berdilar.Bunday arizalar xarbiy komissariyatlarga xam berildi.Urushni dastlabki oylarida fidokorona okil va
     donno o'zbek xalkidan 32 mingdan kuprok shunday ariza tushdi.Xarbiy komisariyatga xam
     berildi.Urushning dastlabki oylarida o'zbek xalki kalbida fashist zulmiga karshi nafrat tuygulari
     

uygondi. Vatanparvarlik va Vatan takdiri uchun shaxsan javobgarlik xissi bulgan kishilar ommasi kulga kurol olib Vatanni shon-sharafi erkinligi frontga kuplab kishilarjunab ketdilar.Uzbekistondan urush yillari kuplab ngft kimyo Volfram molibdek miss va boshkalarini zaxiralari asosida rangii metallar sanoatini yaratishga kirishildi.Uzbekistonda metallurgiya, energetika, yokilgi va mashinasozlik saneshlarini kaytadan yaratish mamlakat xarbiy ishlab chikarishning asoslarini musta xkamladi. Respublika V'mumittifok iktisodiyotiga kushadigan xissasini, kupaytirli .Mamlakat xarbiy saloxiyatini Pukopshgan kuvvatlari 1943 yil kayta tiklanibgina kolmay balki avvalgilardan xam uzib ketdi.Uzbekiston sanoat saloxiyati ancha oshdi.1941 ymldan to 1945 yilgacha' industriyani barcha soxalariga taalukln bulgan 280 ta yangi sanoat korxonasi kurildi.Bundan tashkary kishlok xujaligi saloxiyati xam misli kurinmagan jfajada rivojlanib ketdi.

230. O'zbekistonda Xotira va Qadrlash kuni, uning mohiyati va ahamiyati. 2 may kuni esa Berlin gamizoni taslim buldi. 9 mayda sovet kushinlarinn dushman kushinlarining CHexoslavakiyadagi sungga g\r}"xini tor-mor etdilar. SHu kuni Germaniyaning suzeiz taslim bulishi tugrisidagi bitim imzolandi. Uzok kutilgan galaba kuni etib keldi. Gitlerchilar Germaniyasi va ittifokchilariga karshi olib borilgan urush tutadi. Keyingina Uzbekistonnnng jangchilar i Moskvadan to Berlingacha bulgan kaxramona yulni bosib utdilar va nemis kushinlarining butunlay tor-mor etilishida katnashdilar. SHular orasida sovet tggifoki kaxramonlari

Botir Davronovich Boboev, Tojiali Boboev, Solik Umarov, uchala darajadagi SHuxrat ordeni nishonlari Sayd Niyazov va boshka kupgina kishilar Uzbekistontig shon-sharafmi tarattan mardonavor jangchilar Sovet xalkining fashist davlatlari bloki ustidan kozongan galabash Sovet Ittifoki xaikigagina emas, balki butun insoniyatni fshistlar asorati xasridan xolos etgan alamshumul-tarixiy gaaabadir. Xozir xam oramizda frontdan kaytgan va mamlakat ichjarisida mexnat kilgan urush faxriylari yashab turibdi. Ular ya"tpning butun ogirliklarini uz elkalariga kutarib utkazgshlar va YAngi avlodlarning mangu minnatdorchiligiga sazovor %ldilar 9 may xalkimiz tarixida xotira va kadrlash kuni bulvs mangu iz koldirgan xozirgi kunda respublikamizda \rushta ketib kaytib kelmaganlar. Vatan uchun kur bon bulgan vatandoshlarimiz raxlarini xotirlab 9 may xotira vayaadrlash kunini nishonlaydi. SHu kuni urush faxriylarini jolidan xabarlashish, kabrlarini ziyorat kilish, xalkimizning evvalo xar birimnzning burchimizdir.

231. 
     XX asrning 80-yillari o'rtalarida SSSRning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma"naviy hayotida
     inqirozli vaziyatning yanada keskinlashuvi.. Uzbckiston iktisodnyoti i kagga xom ashyo iktisodiy
     zaxiralargaga bulislnga karam as dan. Garb mamlakatlpridan jtida tez ortda kola boshladi. Ishlab chikarish
     samaradorligi pasaydi, kishilarda jamiyatda bulayotgan ijtimoiy vokea va xodisalarga kiznkish kamaydi.
     YAngi texnik xamda texnologiyalami uzlaiggimsh juda suet edi. 1986 yildan boshlab mamlakat iktisodiy
     axvoli battaryomonlashdi. 1987 yil yanvaridan ishlab chikarish sur'atlari sekin pasaya boshladi.
     Iktisodiyotda inkirozli xolat yuzaga ksla boshladi, Metropoli tomonidan Uzbekiston sanoati oldiga kuyilgan
     katta talablar, zamonaviy texnologiya, fan va texnika yutuklarini yangilash ular uchun kapital mablaglar
     ajratish mikdori bilan xamoxang emas edi. Bunday munosabat maxalliy korxonalarda iste'mol mollari ishlab
     chikarishni tobora kamaytirib, ularning chetdan keltirishini oshirdi. Uzbekiston sanoatida engil va ozik-
     ovkat sanoatlarining 25 foizinigina tashkil kilar edi. 80-yillaming boshidabiryiligaetkazilib beriladigan
     oltinninguzi 50 tonnagaetdi. Uzbekistondan olib chikib ketilgan tabiiy resurelarning kiymati 100
     milliardlab AKSH dollarini tashkil kilar edi. Lekin foydasini markaz kurar edi
     
232. 
     «Qayia qurish» yillarida O'zbekistonda ijtimoiy-siyosiy hayot. 80-yillaming urtalarida
     boshlangan Kanta kurish madaniyatining soxasini xam kamrab olgan.Mamlakat siyosiy raxbariyatining
     madaniyat soxasini «Kayta kurish» aslida ma'naviy jabxada ma'muriy-buyrukbozlik tizimi rivojlanishining
     ekstensiv yuli yaroksiz bulib kolganligidan dalolat edi.CHunki uzok yillar davomida mustabid tuzumning
     milliy respublikalar madaniyatini inkor etib b\lun mamlakatda yagona sotsialistik madaniyatni shakllantirish
     borasida olib borgan xayriilmiy siyosati madaniyatda xam ijgimoiy-nktisodiy soxalarda bulganidek
     tushkunlik turgunlik mexanizmining yuzaga keltirdi. YAna shuni xam tan olish kerakki, kayta-kurish
     Uzbekistonda milliy madaniyatni ayniksa milliy kddriyatlarni tiklash va rivojlantirish xalkning uzligini
     yangilash jarayonining tezlashtirish yulida ma'Ium kadam buldi. 1985-1990 yillar xalk ta'limi tizimidlgi
     ayrim siljtshlar ma'muriy-buyrukbozlik tiznmining zur berib kilgan xarakati bilan tavsiflanadi.Lekin bu
     davrda ta'lim va tarbiya soxasidagi ziddiyatli xolatlar yanada keskinlashdi.Masalan: Xalk ta'limi soxasida
     belgilangan isloxotlarni amalga oshirish maksadida Uzbekiston SSR Maorif vazirligi respublikadagi nisbiy
     usish e'tiborga olgan xolda ta'lim tizimini yaratish maksadida 1985-1990 yillarga muljallangan yangi
     maktablar kurishki kuzda tutgan edi.Ukituvchi kadriar tayyorlashda xam nomutanosiblik yuzaga kelgan edi.
     1983 yilda Respublika maktablarida ishlayottan ukituvchilar soni 268,4 ming kishini tashkil kilgan xolda bu
     rakam 1990 yilga kelganda 243,4 ming kadarga tushib koldi. 1985-1990yillarda Uzbskistonda fanda xam bir
     kyator uzgarishlar sodir buldi.
     
233. 
     «Qayta qurish» yillarida iqtisodiyotni isloh qilinishining muvaffaqiyatsizlikka uchrashi,
     uning sabablari. 80-yillarda sovet jamiyati «kayta kurish» siyosati boshlandi Dayta kurishning birinchi
     boskichi 1985-1987 yillarda tugri keladi Kayta kurishning dastlabki davrlarida asosiy e'tibor mamlakat
     iktisodiyotini rivojlantirishda karatildi.Ammo 1986 yildan boshlab mamlakat iktisodiy axvoli battar
     yomonlasha boshladi, 1987 yil yanvaridan boshlab ishlab chikarish xujjatlari keskin pasaya bordi,
     iktisodiyotda inkirozli xolat yuzaga keldi. Kayta kurishning birinchi boskichi shu tarzda maglub
     buIadi.Natijada Uzbekistonda iktisodiy axvol ogirlasha boshladi.Moddiy tanglik yuzaga keldi, xujalik
     yuritish tizimi moddadai tashkari siyosiylashdi, ma'muriyatchilik usullari ^Al^ArmilIashdi.Bulaming
     barchasi tabiyki, ogir iktisodietni yuzaga keltirdi. Agar 1981-1985 yillarda yalpn ijtimoiy maxsulot 3,4%
     oshgan bulsa, 1986-1990 yillarda bu kursatgich 2,2%ni tashkil etdi. 1990-1986 yillarda Uzbekistonda pulat
     kuyosh darajasi jiddiy kamaydi.SHu davr mobaynida paxta terish mashinalari ishlab chikarish 9,4 ming
     

donadan 5,8 ming donaga traktorlar 26,4 mingdai 21,1 ming donaga, ekskovatorlar 1576 donadan 964 donaga kamaydi. Umuman 1991 yilda Uzbekiston ekspertining 79 foizini xom Ashe maxsulotlari, 1 l%i mashinalar, texnika vazifalari, asbob uskunalar, 6%i xalk istemol mollari, 4% ozik-ovkat maxsulot tashkil etdi. Sovet xukumati raxbarlari bor imkoniyatini ishga solib (ota-bobolardan kolgan) birlashgan davlatlar yani SSRdavlati saklab kolishda intildilar.Lekin u baribir parchalanib ketdi buning ikki sababi bor bular 1. «Kayta kuriui»ning anik izchil ilmiy jixatdan ishlab chikilgan dasturini yuk edi.2.Partiya raxbarlari bundan manfaatdor emas edilar.Endi ikkinchi boskich 1987-1990 yillarxakida gapirsak 80yillarning ikkinchi yarmida Uzbekiston iktisodiyotnda jiddiy salbiy ta'siretgan xolatlardan yanabiri 1985-1989 yillardagi katagonlar «desantlan> «Paxta ishi» okibatlari buldi.Bu davrda xujalik yuritish san'atini yuksak darajada urgangan minglab raxbarlar, mutaxassislar kamaldi, ishdan oldin ular keyinchalik Amaliy faoliyat kursatishga kodir bulmay koldilar

234. 
     O'zbekistonda Prezidentlik lavozimining ta"sis etilishi. (I.A. Karimovning «O'zbekiston
     mustaqillikka erishish ostonasida» kitobi asosida) 1990 yil 24 martda ХЦ chakirik UzSSR Oliy
     Sovetining 1 sessiyasi buldi. Unda Uzbekiston Respublikasi tarixida birinchi marta Prezidentlik lavozimi
     ta'sis etish tugrisida karor kabul kilindi. Uzbekistonda prezident lavoziminnng ta'xeie etilishi respublikaning
     siesiy va iktisodiy mustakilligi uchun kurash borasida kuyimlgan dadil kadamlardan dastlabkisi edi. Sessiya
     yakdillik bilan I.A.Karimovni UzSSRnmg Prezidenti etib say lash tugrisida karor kabul kildi.Ana shu
     sessiyada Karimov nutk suzlab, Uzbekistonning siyosiy mustakilligini mustaxkamlash va yanadla
     takomillashtirish, respublika iktisodiy mustakilligi, uzini-uzi idora kilishga va uzini-uzi pul bilan
     ta'minlashga utishni uzimning asosiy vazifam deb bilachan, deb da'kidiadi. Xali SSSSR va Markaziy
     xokimiyat mavjud bulgan bir sharoitda Uzbekisonning uz Porezidentini saylash katta vokea, mamlakatimiz
     mustakilligiga erishish vari tashlangan yana bir muxim dadil kadam buldi.
     
235. 
     O'zbekiston Respublikasining «Davlat tili haqida»gi qonunnini qabul qilinishi. (I.A.
     Karimovning «O'zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida» kitobi asosida).. 80-yillarning urtalariga
     kelib SSSRning parchalanishiga real ob'ektiv xakikatga aylanib koldi. Bujarayonni о'гЬек tili ga davlat
     makomn berilishi ayniksa tezlatib yubordi. 1989 yil 21 oktyabrda Uzbekiston Oliy Sovetining XI sessiyasi
     «Uzbekiston SSSRning davlat tili xakida gi koiuni kabul kilindi. Ushbu konunning kabul kilinishi o'zbek
     xalkining madaniy-ma'naviy va siyosiy xayotida ruy bergan goyat muxim vokea buldi». Konun u^Azbek tili
     va madaniyatining rivojlanishi imkon yaratdi. SHu bilan birga unda boshka tillarning rivojlanishi
     imkoniyatlari xam belgilab berildi. Konunning 26-moddasida Uzbekistonda yashovchi barcha millatlar
     milliy-madaniy markazi tuzish xukukiga egadir deb yozilgan. Xozir bizda 80 dan ortik milliy-madaniy
     markazlar bor.
     

236.1991 yil avgust voqyealari, SSSRning tanazzulga yuz tutishi. (I.A. Karimovning «O'zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida» kitobi asosida) SSSRning tanazzulga yuz tutn shn. 208. 1991 yil 19-21

avguslda Moekvada davlat tuntarilishi yasashga urinish sodir buldi. SSSR prezidenti M.Gorbachov xokimiyat i chetlashtirildi. G.YAnaev boshchiligida favkulotda xolat davlat kumitasi tuzildi. Birok bu tez orada B.Elsin raxbarlngidagi Demokratik kuschlar tomonidan tor-mor etildi. Bu vokea SSSRning tamomila inkiroza uchragaiidan dalolat berar edi. Bu vaktda Uzbekiston Prezidenti I.A.Karimov Xnndistonda davlat safarlarida edi. Bu kishi tezlik bilan Uzbekistonga kelib favkulotda xolat davlat kumitasining barcha kzrorlar'Hni bajarmaslikka da'vat etdi

237. O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining e"lon qilinishi va uning tarixiy ahamiyati. (LA. Karimovning «O'zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida» kitobi asosida) 1991 yil 31-

avgustda Uzbekiston Respublikasi uzining mustakkiligi asoslari tugrisidagi konstitutsiyaviy konuiini va Uzbekiston Respublikasining davlati mustakkiligi tugrisidagi Oliy Kengashni Baenotini kabul kildi. Bu bilan Respublika parlamenti mustakkil Uzbekiston Respublikasi -Suveren davlat karor topganligini butun dunega e'lon etdi. Uzbek xalkining uz takdirini uzi uzi belgilash xukuki ruyobga chikdi.. 1991 yilning 31 -avgustda Uzbekiston Respublikasining mustakkilligi e'lon kilindi. Mukaddas orzu ushaldi.- Uzbekiston

tinch, parlament yuli bilan uzining xakikiy davlatchiligiga crishdi. Bu xalkimizning kup aerlik tarixda buyuk vokeadir. «Uzbekistan Respublikasining davlat mustakkiligi asoslari tugrisidagi» konstitutsiyaviy konunda respublikadagi kup millatni barcha axolining xoxish-irodasi mustaxkamlab kuyildi va umumxalk referendumi buni kat'iy tasdikladi. 1991 yil avgust vokealari Uzbekiston xalkining azaliy orzulari amalga oshdi va tarix kitobiga zar xat yozuvlar bilan bitildi. Bu kunni ya'niy 31 avgust kuni butun dunega Uzbekiston Respublikasi mustakilligi va 1- sentyabmi mustakillik kuni deb e'lon kilindi

238. Umumxalq saylovida I.A. Karimovning O'zbekiston Respublikasi Prezidenti etit) saylanishi. 1991 yil 29 dekabrda Uzb-da bulib utgan referendum va Prezident saylovlari. 1991 yil 29 dekabr Uzb-n xududida bulib utgan referendum va Prezidentlik saylovlari Mustakilligimiz yutuklaridan biri edi. Mustakil UzR uzining birinchi Prezidentlik saylovlarini xalk referendumbi orkali uzini birinchi yurtboshisiga saylovlar utkazdi. Bu utkazilgan saylov referendum va odil yul bilan olib borildi va xalkimiz bir ovozda I.A. Karimovga saylov berishda Uzb-n xududida utkazilgan saylovlar tuda konunlarga moe xolda konun chegarasidan chikarilmagan xolda saylov utkazildi. 1991 yil 29 dekabr kuni utkazilgan prezidenlik saylovlari uziga xos xususiyatlariga ega. Bu tarixiy vokea juda katta mexnat, siyosiy faolliqmilliy yaxlitliq goyalar va maksadlar mushtarakligi maxsuli buldi. Bu sharafli ishni Markaziy saylov komissiyasi, 13 saylov okrugi va kariyb 7 mingta uchastka saylov komissiyasi amalga oshirdi. Asosiy vazifa UzR Prezidentini saylash xakidagi konun talablarini ogishmay amalga oshirish, bir tomondan, millionlab fukarolarga uz konstitutsiyaviy xukuklaridan foydalanishga, xoxish-irodalarini erkin bildirishga sharoit ya rau' b berildi. I.A Karimov - Uzb-ning umumxalk tomonidan mukobillik asosida saylangan birinchi Prezidenti. Markaziy saylov komissiyasi okrug komissiyalari majlis baenlarini kurib chikib, UzR Prezidenti saylovi tutrisidagi konunning 35-moddasiga asosan Isloirt Abduganievich Karimovnn 1991 yil 29 dekabrda UzR Prezidenti I.A.Karimov uz vazifasini bajarishga kirishdi. Uzb-n Oliy Kengashining 1992 yil 4 yanvarda bulgan navbatdan tashkari IX sessiyasida Prezident Islom Karimov kasamyod kildi: «Uzb-n Resp-si Prezidenti lavozimini bajarishga knrnshar ekanman, Resp-miz xalklariga s ad okat bilan xizmat kilishga, fukarolaming xuku к va erkinlariga kafolat berishga, Uzb-n Resp-si Konstitutsiyasiga kat'iy rioya etish ga, zimmamga yuklangan yuksak vazifalami vijdondan bajarishga kasamyod kilaman». SHuni aloxida ta'kidlash joizki, Rssp-ning barcha xududlariga saylov uyushkoklik bilan, konunlarga ka'tiy amal kilipgan xolda saylovchilarning yuksak faolligida utdi. Saylov puxta tashkil etilgandi

239. 
     Mustaqillikyillarida O'zbekistonda amalga oshirilgan siyosiy islohotlar. Ijtimoiy
     xayotimiziing barcha soxalarini demokratiashtirish jarayonini yanada chukurlashtirish yangn ma'no
     mazmun bilan boyitish uning ischilligi va samarasini ta'mnnlash. Mamlakatimizda amalga oshirayottan siyosiy isloxotlaming mazkur boskichda oldimizda turgan eng dolzarb vazifadir. Sud xokimiyatini shaklantirishda mustakkilik yillarida sud isloxatlarini izchillik bilan utkazishda aloxida e'tibor berildi. Sud isloxatni chukurlashtirish xoknmiyatning uchungi. Mustakkil va kerak bulmagan tarmogi sifatida butun odil sudlov tuzumini Demokratiashtirish xukukiy davlatni mustaxkamlashining yana bir muxim yunalishidir. Sud isloxatini utkazish jarayonidajinoiy va fukaroviy ishlarni kuruvchi sudlarning ixtisoslashuvini amalga oshirish va bu masalalami tashkiliy jixatdan xal kilish zarur.
     
240. 
     O’zbekisionda qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati tarmoqlarining
     shakllanishi. SHu tardka Uz-n mustakkilik xukukiy demokratik davlat va fukarolik jamiyatini kurish yuliga kirdi. Bozor iktisodiyotiga utish xalkaro xukukning mustakil sub'ekti sifatida - jaxok xamjamiyatiga kirish kirish yulini tutdi. Prizideit I.Karimov «Uzb-n uz istiklol va tarakkiyoti Yuli kitobida yangilangan jamiyatning siyosiy va davlat tuzilishi insonga uning siyosiy, iktisodiy va ijtimoiy turmush tarziwi erkin tanlab olishni kafolatlashi kerak deb kursatgan edi. Ayn i chogda siyosiy soxada bu konun chnkaruvchi, ijro etilishi va sud xokimiyati vakolatlarini ajratish asosida ilmiy davlatchilikni Ьафо etish jamiyatning siyosiy tizimini tubdan yaxshilash respublika xokimiyati xamda maxalliy xoknmiyatning vakolatlari va vazifalarini
     anik belgalab kuyish adolath va insonparvar konunchilikni vujudga keltirish mumkin- deb takidlagan edi. Ana shu yul yuriklar va kursatmalar asosida mom-mda mV'xim ishlar amalga oshirildi. 1990 yil 18 fevralda Uzb-n Oliy kengashining navbatdagi yangi tartibi saylandi. U uz faolnyatini boshlash paytida sobik shuro tieimining konunlari amapda edi. Mustakil Uzb-ning mustakillik tarakiyoti dastlab ana shu konunlar doirasiga boshladi. 1990-94 yillarda oliv kengash 200ga yakin kun 500dan ortik karor kilgan edi.
     

241. 
     Mustaqillik sharoitida O'zbckiston Parlamcnti.. Uzbekiston Parlamenta 2 palatadan
     konunchilik payaatasi va Senatdan iborat. Unda jami 220 ta deputat bor. Parxamentni bunday tuzilishi
     Uzbekiston Konstitutsiyasinvsh- 76-moddasida uz aksini toptan. 79-moddada konunchilik palatasining
     mutlok vakolatlari vo 80-moddada sshatning kutlok vakolatlari kursatilgan. Jami uning 18 ta lazifasi
     belgilab berilgani Parlament fratsuzcha suz bulib «porle» skidan - gapirmok degan ma'noni beradn. Xozir
     dSnyoda 76 mamlakat 2 palatali tizimga utgan. Bu tugri yul. CHunki Dune tajribasida bu yul isbotlangan.
     Endi konusharimiz mustaxkamrok va davlatlirok buladi Bu haqda gap ketganda, mamlakatimizda har qanday islohot bosqichma-bosqich, ya’ni tadrijiy yo‘l bilan amalga oshirilayotganini qayd etish lozim. Ikki palatali parlamentga o‘tish jarayoni ham mazkur tamoyilga asoslanadi.
     

2004 yil dekabrda yangi saylov qonunchiligi asosida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga saylov, 2005 yil 9 yanvarda takroriy ovoz berish o‘tkazilib, 120 nafar deputat saylandi va ro‘yxatga olindi.

2005 yil 17-20 yanvar kunlari o‘tkazilgan mahalliy davlat hokimiyati organlari qo‘shma majlislarining bayonnomalariga asosan, Markaziy saylov komissiyasining qarori bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan teng miqdorda — olti nafardan, jami 84 nafar deputat Oliy Majlis Senati a’zosi sifatida ro‘yxatga olindi. 2005 yil 24 yanvarda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a’zolarini tayinlash to‘g‘risida»gi Farmoni bilan fan, san’at, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega bo‘lgan hamda alohida xizmat ko‘rsatgan eng obro‘li fuqarolar orasidan 16 nafar Senat a’zosi tayinlandi.