Osmancik cihân devletini kuran irâde, şuûr ve karakter

Bir kuluçka meseli
Şimdi  yayla  zamanıdır  ve  her  şey  daha  önceki  yaz  başlangıçlarında
nasıl olmuşsa öyle olmaktadır:
Ertuğrul beğ gazi, önce Bilecik tekfürüne haber salmış, bırakılacak eşya
için  rıza  istemiştir.  Sonra,  eşya,  gene,  yaşlı  kadınlarla  ve  teşekkürlerle
gönderilmiştir.
Ama, Osman, bu sefer, geçen yıldakinin aksine, babasının kılıcına öyle
bakmamıştır; çene kemikleri öyle zonklamamıştır.  Osman,  bu  sefer,  toplantı
boyunca,  dimdik  ve  donuk,  hep  yere  bakmıştır.  Bu  değişikliği  gözden
kaçırmayanlar var. Aykut Alp da bunların başındadır.
Aykut  Alp  bu  değişikliği  hayra  yoruyor  ve  yorumunu,  önce  Ertuğrul
beğ  gazi’ye,  sonra  da  Dursun  Fakı’ya  söylüyor.  Ertuğrul  beğ  gazi  sâdece
seviniyor,
- “İnşallah dediğin gibidir” diyor.
Dursun Fakı’ya gelince, Dursun Fakı, Aykut Alp’ın bu yorumunu şeyhi
Ede Balı’ya iletiyor. Ede Balı da:
-  “Bunu  umardım”  diyor,  ekliyor:  “Osmancık’tan  beklerdim  bunu.
Gayrisi için de Hudâ bu kulunu utandırmasın.”
Ve, Ede Balı, ilk iş olarak, Gündüz ile konuşmuştur; ona sormuştur;
-  “Ey  Gündüz  beğ;  gönlümden  geldiği  gibi  sorarım,  gönül  inancıyla
cevap dilerim: Baban Ertuğrul beğ gazi’nin ve ileri gelenlerin karar günleridir
bu. Ertuğrul beğ gazi başta, bana da sorar dururlar ki, Kayı boyu kime emânet
edile?  Bilirsin;  istek  sanadır.  Ben  de  ve  baban  da  bilir  ki,  isteğe  karşı,  sen
hep, Osmancık derdin. Gine bu kararda mısın?”
Gündüz, soruya karşı, alçakgönüllülükle başını eğmiş ve gülümsemiştir:
-  “Nasıl  bu  kararda  olmayayım  ki,  Osmancık,  hep  umduğum  gibi,
durulmuş  ve  de  uyanmıştır.  Nasıl  bu  kararda  olmayayım  ki,  Osmancık

---

benden güçlüdür, benden atılgandır, benden çok sevilmektedir ve soyumuzun
da,  günümüzün  de  beklediği  odur.  Hep  Osmancık  dedim,  gine  Osmancık
derim.”
Bu söz üzerine, Ede Balı başka bir şey sormuştur:
- “Ya Osmancık da, seni isterse; ağam olsun derse?”
Gündüz, o zaman, başını kaldırıyor ve;
- “Büyükler karar versin yeter” diyor ve ekliyor: “Ben onun ağasıyım;
buyururum. Osmancık beni dinler.”
* * *
Domaniç’te  ve  Domaniç  yakınlarındaki  yaylaklarda  bu  yaz  bütün
yazlardan  başkadır  ve  Kayı  boyunda  böyle  bir  yaz  görmeyenler
çoğunluktadır: Beğin yerini kim alacak? ve, beğin yerini kim almalıdır?
Gündüz mü?
Savcı mı?
Osmancık mı?
Ertuğrul beğ gazi oğullarından biri değilse kardeşi Dündar beğ mi?
Herkes bir şey söylüyor ve herkes söylediğini savunuyor; ama, Gündüz
ile Osmancık dışında, bir üçüncü ismin üzerinde duranlara pek rastlanmıyor.
Ne  var  ki,  o  iki  ismin  tartışması  pek  yumuşak  olmuyor  ve  herkes
tuttuğu ismin öne sürülmesi için, söz sahibi büyüklere bindirdikçe bindiriyor.
Ve,  beride,  Osmancığın  da,  Gündüz’ün  de,  bu  konu  için  ortaya
çıkmayışları, gerginliğin artmasını önlüyor.
* * *
Osman  ile  Malhun  Hatun,  yaylada,  beş  on  koyunlarının,  üç  beş
atlarının, yayıklarının, iğlerinin, gergeflerinin ve sevgilerinin havasındadır.
Osman, günlerden bir gün, bir av hazırlığında, birden bire, hiç bir sebep
yokken ve o yönde av avlanamayacağını bildiği halde, Kartal Doruğu’nu beş,
on ok atımı kuzey doğudan Domaniç’ten ayıran sarp vâdiyi ve Harlak suyunu
hatırlayıveriyor.
Bu hatırlayışta orası çok, çok daha güzelleşiyor.
Ve, Osman; “Ad bize ne gerek?” diyen dervişi hesaba katmadan, orayı
Malhun Hatun da görsün istiyor:

---

- “Kalsın elindeki iş” diyerek eşini çekiyor.
Ve,  Malhun  Hatun  Benliboz’da  sağrısında,  Osman  da  Al-ışık,  Harlak
yolunu tutuyorlar.
Üçüncü  dönemeçten  sonra  görünen  Harlak  düzü  Osman’ı  iyiden  iyiye
şaşırtmıştır; çünkü, bildiği o taştan örme kulübenin ilerisinde, suyun ötesinde
dört  kulübe  daha  vardır  ve  uçurumun  kıyısında,  en  azından  altı,  yedi  kişi
oturmuştur. Üstelik, nal seslerine salan köpek de, yalnız o dervişinki değildir,
onun  yanında  onun  kadar  iri  beş  köpek  daha  vardır.  Osman  gibi  Malhun
Hatun  da  topuzuna  davranıyor.  Ama,  adsız  dervişin  köpeği,  uçurumun
kıyısında  oturanlardan  çok  daha  önce  anlıyor  ve  birtakım  sesler  çıkartarak
arkadaşlarını durdurtuyor, kendisi gibi onlara da kuyruk sallatıyor: Bozoğlan
Osman’ı, bir yıl sonra, tanımıştır.
* * *
Harlağın  uçuruma  döküldüğü  yerde  oturanlar  davranıp  yanlarına
geldiler: Dördü kadın, yedi kişiydiler.
Öteki  erkekler,  Osman’ın  geçen  yıl  tanıdığından  daha  genç  idi.
Kadınlara  gelince  biri  dışında  onlar  da  öyle.  O  biri,  inadına  yaşlıydı,  kara
kuruydu; ama diriydi, canlıydı. Konuşan da o oldu:
-  “Ne  hoşdur  bu  geliş,  yiğit  Osmancık.  Şükürler  olsun  sizi  gönderen
Tanrı’ya.  Seni  de,  Malhun  Hatun’unu  da  övdükleri  kadar  varmış.  Bana,
sevenler  Deli  Gökçe,  aşırı  sayanlar  da  Gökçe  bacı  der.  Uruz’un  anasıyım;
anası olduğumdan da mutluyum.”
“Uruz”  derken,  elini  uzatabildiği  kadar  uzatıp  Osman’ın  tanıdığını
göstermişti. Sonra ötekileri tanıttı:
-  “Bu  kara  saçlı,  kara  kaşlı,  kara  gözlü  Selcen’dir;  gelinimdir.  Şu  çini
gözlü,  sırma  saçlı  güzel  Aybala’dır  ve  Bican  abdal’ın  hatunudur.  Şu  al
yanaklı,  buğday  saçlı,  bal  bakışlıyı  sorarsan,  o  da  Emren  erenin  hatunu
Zeliha’dır. Buyurun; ayran için, yoğurt yeyin; gönlümüzü hoşnut edin.”
Atlarından  indiler.  Malhun  Hatun,  doğru  Gökçe  Bacı’yı  gidip  el  öptü.
Onu sevdiği belliydi. Osman gülümsedi.
Atlarını  Emren  erenle,  Bican  abdal  aldı;  suyun  yukarılarında,  yamacın
başladığı yerde yedi at otluyordu; götürüp onlara kattılar.
Suyun  ötesinde  tavuklar,  horozlar  dolaşıyordu.  Suda  iki  ördek
yüzüyordu. Osman ördeklere baktı.

---

Uçurumun  kıyısında,  üzerine  oturdukları  bir  hasır  seriliydi.  Selcen  bir
kilim getirdi, hasırın üstüne yaydı. Gökçe bacı da Osman’la Malhun Hatun’u
buyur etti. Osman oturdu. Malhun Hatun ise Gökçe bacının önce oturmasını
bekledi.  Ötekiler  ayakta  kaldı.  Az  sonra  da,  Aybala  ile  Zeliha  süt  ve  balla
karışmış kaymak getirdi. Bu sırada, önce bir, hemen onun ardından da ikinci,
çocuk  ağlamaları  işitildi.  Sesler  ayrı  ayrı  evlerden  geliyordu.  Selcen  ile
Aybala seğirttiler. Gökçe bacı güldü:
- “Biri Selcen’in, torunum. Öteki Aybala’nın.  Tanrı  hayırlı  yaşlar,  hak
edilmiş  adlar  nasip  eylesin;  ikisi  de  oğlandır.  Dilerim,  aydan  gözel  Malhun
Hatun da sana oğlanlar, kızlar vere.”
Ve, beklenmedik bir söz ekledi:
- “Beğliğin ve adın sanın sürdüre.”
Osman, ona, dimdik baktı:
- “Beğliğim yoktur benim, ana bacı.”
- “Olacak” dedi Gökçe.
O da dimdik bakıyordu. Ve, ancak Osman’ı söze razı ettiğini anlayınca
konuştu:
-  “Biz  de,  az  önce,  bundan  söz  ederdik.  Kayı  boyuna  bir  beğ
gerekmekteymiş; haberimiz vardır.”
Ertuğrul  beğ  gazi,  Osman’ı  everdikten  hemen  sonra  boy’un  ileri
gelenlerini, yoldaşlarını ve bilginlerini toplamıştır. Onlara;
-  “Benim  hâlim  nicedir,  görürsünüz.  Sanırım  bu  benim  son
yaylamamdır”  demiş,  sonra  da  isteğini  bildirmiştir:  “Boyumuza  bir  beğ
seçeceksiniz ki, gözüm arkada kalmasın, sinimde rahat yatayım.”
Dinleyenler  Ertuğrul  beğ  gazi’yi  haklı  bulmuşlar  ve  vakit  geçirmeden
dağa, taşa adamlar salmışlar, ki kim kime güvenir, kim kimi yeğler ve ister.
Sorup 
soruşturma, 
dönüp 
dolaşıp 
Gündüz’le 
Osman’da
düğümlenmektedir:
Bir  bölük  insan,  “Gündüz  akıllıdır,  temkinlidir;  yok  yere  düşman
peydahlamaz;  beğimiz  o  olsun”  der.  Buna  karşılık,  bir  bölük  de;  “beğimiz
Osmancık olmalıdır; çünkü Osmancık atılgandır, güçlüdür; düşman edinse de
ezmek  için  edinir;  bize  yol  açar;  bize  yeni  yaylaklar,  kışlaklar  sağlar”
demektedir.
Gökçe  bacı,  burada;  “Sözün,  sözleşmenin  sonu  olur  mu?”  diyor  ve

---

anlatmayı sürdürüyor:
Gönlü Osman’a yatanlar; “Hemi Osmancık ev, bark edindi; gücü artar,
delilenivermeleri azalır” demekte, ötekiler de bu söze: “Huy canın altındadır”
diye karşılık vermektedirler.
Ve, berikiler, her ne kadar; “Bize o huy gerek” deseler de, sözün sonu
gelmemektedir. Çünkü o zaman da; “Osmancık,  Osmancık  der  durursun  da,
beğlik Osmancığın umurunda mıdır, bakmazsın” denilmektedir.
Gökçe  bacı,  sözünü,  “Buracıkta  bile  işte  bu  konuşulur;  buracıkta  bile,
Gündüz  mü,  Osmancık  mı?  Osmancık  uslanır  mı,  uslanmaz  mı?  Osmancık
beğliği  ister  mi,  istemez  mi?  atışmasından  başka  iş  kalmadı  desem  yalan
olmaz” diye sürdürüyor ve damdan düşer gibi soruveriyor:
-  “Ey  Osmancık;  de  bana  bakayım:  Benim  Uruz’un  bile  dediği  doğru
mudur? sen beğ olmak istemez misin?”
* * *
Osman, bir an durakladı. Cevap dilinin ucunda idi; tuttu onu ve soruyu
soruyla karşıladı:
- “Önce sen söyle Gökçe ana; önümde ağam dururken ben nasıl beğlik
isterim?”
Gölçe bacı gülüverdi:
-  “Al  sana  bir  hoşluk  daha...  bıldır,  ben  beğlik  istemem  deyen,  şimdi;
önümde  ağam  var,  der.  Eskiden  de,  önümde  ağam  var  deye,  istemem  der
idiysen eyi; amma, beğliği ister de içinde saklamışsan kötü.”
Osman’ın  burun  kapakları  oynamaya  başlamıştı.  Kendi  kadar  ünlü
öfkesi  belliydi.  Hepsi  de  telâşlanır  oldular.  Buna  karşılık,  Gökçe  bacı  gene
güldü:
-  “Öfken  neye  Osmancık?  doğru  söze  kızılır  mı?  ananda,  atanda  heç
gördün mü?”
Osman öfkesiyle uğraşıyordu; konuşması da ona göre oldu:
- “Doğru söze kızmam ben. Doğru demezsin de ondan kızarım.”
Gökçe bacı tatlı tatlı sordu:
- “Neye doğru değil, söyle de bilelim?”
-  “Bil”  diye  ve  paylar  gibi  söyledi:  “Yöreye  yeni  geldiğin  belli.  Öyle
olmasa,  herkes  gibi  sen  de  bilirdin;  ben  beğlik  istemem  derken,  babam  da,

---

ağam  da,  bütün  aklı  erip  sözü  dinlenenler  de,  bana;  beğliğe  hazırlan,  beğlik
sana derlerdi. Ona göre davran, ona göre oturup, ona göre kalk derlerdi.”
- “He, ya” dedi Gökçe bacı.
Osman  da,  aklanmanın  rahatlığıyla,  dönüp  Malhun  Hatun’a  baktı  ve
onun  sevgi  ile  övgünün  kaynaştığı  gözlerini  görünce  gerginliğinden  iz
kalmadı:
- “Gökçe ana, Gökçe ana” dedi, tok, ama dost bir sesle; “Sen bana şunu
dosdoğru  söyle  ki,  soracağımın  doğrusu  ancak  sendedir:  Uslanır  mıyım,
uslanmaz  mıyım  ben?  Uslanır  deyenleri  de,  uslanmaz  deyenleri  de  ko  bir
yana.”
Gökçe  bacı,  bir  ayakta  duranlara,  bir  suya  baktı,  sonra  başını,  ilerde
eşinen  tavuklara  çevirdi.  Dönüp  de  yeniden  oğluna,  gelinine  ve  ötekilere
bakınca hepsi birden güldüler.
Osman da, Malhun Hatun da şaşırmıştı. Osman sordu:
- “Ne gülersiniz?”
- “Şuna güleriz, Osmancık” diye başladı ve anlattı:
İlerde  eşelenen  tavukların  arasında  kapkara  olan  biri  vardır.  Baharda
kuluçkaya  yatmıştır.  Gökçe  bacı  da  onun  yumurtaları  arasına  iki  ördek
yumurtası koyuvermiştir.
Kuluçkanın günü bitiyor, civcivleri kabukları kırıp dünyaya çıkıyor.
Kara tavuk mutludur, görevini bilmektedir ve uyanıktır, savaşçıdır; ikisi
ördek, dokuz civcivini peşine takıyor; yem nasıl aranır, nasıl  bulunur,  kısrak
tayını emzirir gibi, öğretmeye koyuluyor.
Ne  iki  ördek  yavrusu  analarının  tavuk,  kardeşlerinin  civciv  oluşunu
umursamakta, ne de ötekiler onları yadırgamaktadır.
Ama  işler,  birden  bire,  karışıveriyor;  mutluluk  uçup  gidiyor;  onun
yerine bir felâket havası geliyor.
Çünkü,  ördek  yavruları  işte  şu  suyun  kokusunu  almışlardır;  aileden
koptukları gibi, o paytak paytak koşuşları ve işe  yaramaz  kanat  çırpışları  ile
suya yönelmişlerdir.
Tavuk ana, dehşet içinde çırpınmakta, acı acı gıdıklamalarla kıyâmetler
koparmaktadır.  Civcivlerinin  ikisi  çıldırmıştır;  kendilerini  suya  atıp
boğulacaklardır. Ana tavuk, Allah’ını sevenden yardım çağırıyor.
Ve  şaşa  kalıyor:  İki  civcivi  süzüm  süzüm  süzülmekte,  dalıp

---

çıkmaktadır; suda mutludur ve başarılıdır.
Tavuk  ananın  şaşkınlığı  da,  kapıldığı  dehşet  gibi  çok  sürmüyor.  O  iki
civcivini kendi hallerine bırakıp ötekilerinin yanına dönüyor. Yapabileceğini
yapıyor ve yaptırabileceklerini yaptırmaya koyuluyor.
Gökçe bacı, o gün, bu gün, ne zaman, “Osmancık uslanır mı, uslanmaz
mı”  çekişmesi  başlasa,  bu  olayı  anlatmaktadır.  Ve  Osman’la  Malhun  Hatun
gelmeden az önce de öyle olmuştur.
* * *
Gökçe bacı:
-  “İşte  buna  güleriz,  Osmancık”  dedi,  sonra  da  ekledi:  “Sorduydun  da
ondan anlattım. Sana daha açığını da deyivereyim: Sen uslanman Osmancık;
suyu gördün mü dalan.”
Kısa  bir  ara  verdi.  Kendine  çok  güveniyordu;  bakışlarından  ve
gülümseyişinden  belliydi  bu.  Gülümseyişi,  birden  bire  genişledi,  daha  da
içtenleşti:
- “Bana sorarsan, Osmancık eyi de edersin. Ben, Osmancık  beğ  olsun,
Osmancık uslanmasın, deye dua ederim. Bunu da herkes bilir; bilenlerin çoğu
da, öyle dua eder. Bize bu duayı öğretenler de aklı eren kişilerdir.”
Ve hızla doğruldu, dizlerinin üzerinde giderek Malhun Hatun’un yanına
vardı:
-  “Ayın  ondördü  Malhun  Hatun,  gökçek  Malhun  Hatun;  dilerim
bencileyin ak pörçekli karıcık olun da, oğullarının beğliğini de görün.”
Osman’a öyle geldi ki, beğliği kesinleşmiş ve açıklanmıştır; kulaklarına
gelen  ses,  kayalara  çarpa  çarpa  düşen  Harlağın  değil  de  köslerindir;  kösler
vurulmaktadır;  kılıçlar  şakırdamaktadır;  atlar  kişnemektedir;  nâralar
atılmaktadır.
Ve; 
Malhun 
Hatun 
müjdeler 
almaktadır; 
kutlu 
müjdelere
gülümsemektedir.
Dönüp  baktı;  Malhun  Hatun,  gerçekten  gülümsemektedir  ve  öyle
gülümsemektedir. Fısıldadı; rüyada gibi:
- “Atlanalım.”
Gökçe bacı;
- “Haberini gözleriz” dedi.

---

Karşılıklı, hoş günler dilediler.
Yolda, Osman’ın dalgınlığı epey sürdü; neden sonra;
- “Baban, Gökçe bacı gibi düşünmez” dedi.
Malhun Hatun güldü.
- “Neye gülersin?”
Malhun Hatun gene güldü:
-  “Babam  hem  öyle  düşünür,  hem  öyle  düşünmez.  Nasıl  deyeceğimi
bilemedim de ona gülerim.”
Sonra, sözünü bulmaya çabaladı. Buldu da:
- “Uslanmak ne ki?”
Bu soru konuyu epeyce aydınlatıyordu:
Osman  düşündü;  Ede  Balı  onun  atılganlığına,  dövüşgenliğine,
gözüpekliğine karşı değildi ki...
Ede Balı’nın değiştirmek istediği, bunları kullanışı idi!
Kendin için değil, boy’un, soyun, sopun için!
Ede Balı’nın istediği değişim ve akıllanıp  uslanma’nın  özü  bu  idi;  Ede
Balı,  Osman’ı  bu  öze  ulaştırmak  için  söylemişti  bütün  sözlerini.  Ve,  bütün
davranışları da gene bunun içindi:
“Babam hem öyle düşünür, hem öyle düşünmez!”
Malhun Hatun, pek güzel anlatmıştı bunu.
Osman,  tırısta  giderken,  atını  dört  nala  kaldırmadan  önce,  gemi  kırdı,
sağrı sağrıya geldiler.
Osman’ın kolu kement gibi uzandı; Malhun’u sardı, kendine çekti.
Domaniç’e varınca, doğruca, yedi direkli, iki bölmeli küçük çadırlarına
gittiler.  Osman  Malhun’u  günlük  kurmaya  bırakmadı;  içerde  oturup
konuşmak istediğini söyledi.
* * *
Osman kendisini, beğliği taşıyacak güçte görmektedir.
Başta  babası,  Ede  Balı’nın,  Aykut  Alp’ın,  Dursun  Fakı’nın,  Kumral
Abdal’ın  ve  dağ  başlarında,  geçitlere  ve  yörelere  hâkim  yamaçlarda  mekân
tutan  dervişlerin,  gelecek  zamanlar  için  ve  soyun  geleceği  için  ne
istediklerini;  bu  arada  da  bir  tek  insan’dan  ne  beklediklerini  anlamaya
başlamıştır:

---

Belki bir bâdem ağacı.. belki bir çınar!
Aranan budur ve Osman, artık, bunu anlamakta, kavramaktadır.
Kafasını zorluyor ve çocukluğundan beri gözlendiğini de anlıyor:
Akranlarına  karşı  davranışları..  ilk  at’lanışı..  ilk  yay  gerişleri..  kılıç
tâlimleri..  güreşleri..  ilk  avları..  geyik  yıkışları..  ve  bir  gün,  obayı  birbirine
katan azgın boğayı yıkışı!
Gözlenmiştir bütün bunlar.
Ve, bâdem ağacı, ya da çınar... İlâhî takdir’in istediğine ve yapacağına,
Osman aday görülmüştür.
Osman, artık, bunu anlıyor ve artık kabulleniyor.
Ama Osman’ın hâlâ, ağır kuşkuları vardır; başta kendisi:
Osman, acaba, gereğince arınabilmiş midir, nefsinden?
Soy, sop kavramını benliğinin yerine koyabilmiş midir?
Ve,  sonra  Osman  ağası  Gündüz’ü,  hâlâ  gönül  rahatlığı  ile
düşünememektedir;  beğliği,  onun  yüzünden,  hâlâ,  bir  ayıp  istek,  bir  hak
yeme; en azından da, bir saygısızlık sayar gibidir.
Osman, anlattı bunları Malhun Hatun’a ve:
- “Bana doğruyu göster. Malhun’um” dedi.
Malhun Hatun, epey düşündükten sonra konuştu:
-  “Ağan  Gündüz  beğden  yana  dertlenme,  yiğidim.  Herkes  iyi
bilmektedir  ve  ben  de  bilirim:  Onun  isteği  yürektendir.  Sana  sevgisi  ve
güveni  katıksızdır;  hastır.  Sen  kendini  tart.  Gereken  budur,  derim.  Dilersen,
bir de babamla söyleş; kuşkuların bitsin; rahata er.”
Osman, her ne kadar dalgınlığından sıyrılamadı ise de;
- “Doğru dersin” dedi.
Malhun Hatun’un sözlerine inandığı belli oluyordu. Nitekim öyle yaptı.
Bir  farkla:  Ede  Balı’dan  önce,  kendini  tutamamış,  ağası  Gündüz  ile
konuşmuştu.
Gündüz, onu, gözleri parıl parıl, kucakladı, boynundan öptü;
- “Sana yaraşan budur” dedi. Ekledi de; “Eyi bilirim; bu haber babamızı
mutlu edecektir.”
Osman da onun elini öptü; gören bayramlaşırlar sanırdı.

---

İKİNCİ BÖLÜM

---