Osiyo tinch okeani mintaqasi va janubiy osiyo mamlakatlari iqtisodiyoti va mamlakatshunosligi

2.2. 

Yaponiya tashqi savdo aylanmasi o’zgarishi tahlili 

Yaponiya yuqori darajada rivojlangan mamlakat bo’lib, postagrar- sanoatlashgan 

davlat hisoblanadi. Avtomobil, kema, maishiy texnika, sanoat robotlari, dastgohlar 

ishlab  chiqarish  va  baliq  ovlash  bo’yicha  dunyoda  yetakchi  o’rinda  turadi. 

Yaponiya  deyarli  butun  dunyo  mamlakatlari  bilan  savdo  sotiq  qiladi.  Dunyo 

mamlakatlari ichida iqtisodiy jihatdan namunali tajribaga ega bo’lgan davlatlardan 

biri bu Yaponiyadir. Yaponiyaning “Iqtisodiy mo’jiza”sini “G’arbga yetib olish” 

degan shiori va rivojlangan mamlakatlarning ilmiy-texnikaviy va xo’jalik yuritish 

bilim  va  tajribalarini  o’zlashtirish  asosidagi  iqitisodiy  siyosat  oqibati  sifatida 

ko’rib  chiqish  mumkin.  G’arb  tadqiqodchilari,  Yponiya  tajribasini  o’rganib 

mamlakat iqtisodiyotining o’ziga xosligi va boshqalardan ajralib turishini alohida 

ta’kidlab  o’rtishadi.  Sanoatning  yuqori  darajalarda  o’sishi,  iqtisodiyotni  yapon 

uslubida boshqarishning xususiyatlari, krizis sharoitlarida tez moslashuvchanlik , 

uning moslashuvchanligi bu mamlakatning o’ziga xosligi bilan asoslanadi. Bunga 

yaqqol dalil sifatida, misol uchun, sanoati rivojlangan mamlakatlar orasida xom-

ashyo va yoqilg’i bilan ta’minlanganlik darajasi eng  past va mamlakat butunlay 

ko’p  turdagi  mineral  va  qishloq  xo’jaligi  xom-  ashyolarining  importiga 

bog’langanligini  keltirishimiz  mumkin.  Aynan  tabiiy  resurslarga  kambag’allik 

darajasi xalqaro savdoni rivojlantirishning rag’batlantiruvchi omil bo’ldi. Tabiiy 

resurslarga  kambag’al  bo’lgan  mamlakat  jahon  iqtisodiyotiga  g’oyat 

muvafaqqiyatli  kirib  keldi.  Avval  Yaponiya  jahonda  qayta  ishlash  sanoati 

markaziga  aylandi,  keyinchalik  ilmiy-texnik  sohalar  rivojlandi.  Bugungi  kunda 

---

26 

 

Yaponiya 

zamonaviy 

iqtisodiyotning 

katta 

ahamiyatga 

ega 

savdo 

mamlakatlarining  biridir.  Yaponiya  iqtisodiyoti  yoqilg’i  energiyasi  va  sanoat 

xomashyosini import qilish bilan bog’liq. Bugungi kunda import tarkibi sezilarli 

darajada  o’zgargan:  xomashyo  maxsulotlarini  emas,  balki  tayyor  maxsulotlarni 

olib  kirish  birinchi  o’ringa  qo’yilgan.  Yaponiya  uchun  uning  shakllanishining 

barcha bosqichlarida savdo balansining saldosi ijobiy bo’lganligini ham alohida 

takidlab  o’tish  lozim.  Ammo  ko’p  yillar  davomida  mamlakat  iqtisodiyatiga 

mablag’lar  oqimini  ta’minlab  turgan  Yaponiya  tashqi  savdosi  pasayishga 

moyilligi kuzatilmoqda. 

Yaponiya iqtisodiyoti raqobatbardosh davlat yaratish va rivojlantirish uchun 

yordam  beradigan  tashqi  iqtisodiy  aloqalar  qurishga  yo’naltirilgan.  Yaponiya 

iqtisodi  uchun  tashqi  savdoga  ixtisoslashuv  harakterlidir.  Savdo  aylanmasi 

hajmining kattaligiga qaramasdan axoli jon boshiga to’g’ri keladigan tashqi savdo 

ko’rsatkichini  (2010  y.  -  12189,37  AQSH  dollari)  baland  deb  aytib  bo’lmaydi 

chunki axoli soni bo’yicha Yaponiya dunyoda o’ninchi o’rinni egallaydi. 

Tabiiy resurslardan mahrum bo’lgan mamlakat uchun tashqi savdo hayotiy 

muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Eksport  masshtabi  import  uchun  zarur  valyuta 

jamg’arishga  kerak  mablag’  darajasidan  ancha  oshadi.  Boshqa  davlatlarga 

sotiladigan 98,6% tayyor maxsulotlarga to’g’ri keladi, ulardan 74,1% - avtomobil 

va  uskunalarga  to’g’ri  keladi.  Tashqi  savdo  aylanmasi  bo’yicha  u  2009- 

yilda(1006,9mlrd.  AQSH  dollari)  faqat  AQSH,  GFR  va  Xitoyga  joy  bo’shatib 

turibdi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

27