O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Yo‘ldoshev, SÍ. Mamatqulov, F. Yo‘ldoshev iqtisodiyot nazariyasi

14.4. Ishchi kuchiga talab va taklif. Ishsizlikning
mazmuni, kelib chiqish sabablari
Bozor iqtisodiyoti sharoitida, xuddi tovar va xizmatlar bozorida
bo‘lgani kabi, mehnat bozorida ham ishchi kuchiga talab bilan
taklif o‘rtasida mutanosiblik bo‘lmasa, ishsizlik kelib chiqadi.
Ishsizlik deganda aholining mehnatga layoqatli bo‘lgan, ishlashni
xohlasa ham ish topa olmagan qismi tushuniladi. Odatda, barcha
mamlakatlarda mehnat yoshidagi, ya’ni 16—59 yoshdagi erkaklar
va 16—55 yoshdagi ayollar ma’lum bir qismining ishlashga bo‘lgan
talabi qondirilmaydi va ular o‘z mamlakatlarida ishga joylasha
olmaydilar, natijada ishsiz qoladilar. Aholining mehnatga layoqatli
bo‘lmagan yoshlar, keksalar, nogironlar ishsiz deyilmaydi.
Shuningdek, mehnatga layoqatli bo‘la turib o‘z xohishi bilan ishla-
mayotgan kishilar ham ishsizlar qatoriga qo‘shilmaydi. Deyarli
barcha mamlakatlar mehnat qonunchiligida ishsiz deb, mehnatga
layoqatli bo‘lib ish topa olmay, mehnat birjalarida ro‘yxatda turgan
kishilarga aytiladi.
Ishsizlikning asosiy sababi, bozorda ishchi kuchiga talabning
o‘zgarib turishi hisoblanadi. Òalabning o‘zgarishi esa hozirgi vaqtda
fan va texnika hamda texnologiyalarning taraqqiyoti bilan bog‘liq.
Ishlab chiqarishda ulardan foydalanish, mehnat unumdorligini
hamda ishlab chiqarish samaradorligini oshirib, ko‘proq va sifatli
mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlamoqda. Bu esa, o‘z navba-
tida, ishchi kuchiga bo‘lgan talabni qisqartiryapti.
Ishsizlikning sabablaridan yana biri ishchi kuchiga talabning
mavsumiy o‘zgarishi bo‘lib, bu holat ko‘proq qishloq xo‘jaligida,
ayniqsa, qurg‘oqchilik fasllarida sodir bo‘ladi.
Bozor tizimida normal darajadagi ishsizlik iqtisodiyot uchun
tabiiy hol hisoblanadi. Chunki iqtisodiyot holati tez-tez o‘zgarib
turadi. Iqtisodiyot rivojlanganda ishchi kuchiga talab ortadi va bu
talab ishsizlar hisobidan qondiriladi. Iqtisodiyotda rivojlanish
pasayganda ishsizlar soni ko‘payadi.

---

259