O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

Òaqqosiy afzallik qonuniga ko‘ra arzonga tushgan tovar chetga
chiqariladi, qimmatga tushgan tovar chetdan keltiriladi.
Muayyan tovarning nisbatan arzonligi bir mamlakatga afzallik
bersa, boshqa tovarning arzonligi boshqa mamlakatlarga afzallik

---

1 3 3
keltiradi. Masalan, «
A
» mamlakat chiqargan «
X
» tovar 120 dollarga
tushgan, uning tashqi bozordagi narxi 140 dollar, natijada tovar
eksport qilinadi, chunki bundan 20 dollarlik (140—120=20) naf
ko‘riladi. «
B
» mamlakatda «
U
» tovarni ishlab chiqarish uchun 150
dollar talab qilinadi, uni chetdan keltirish esa 140 dollarga tushadi.
Ushbu tovar import qilinadi, chunki bundan 10 dollarlik (150—
140=10) naf ko‘riladi.
Iqtisodiy afzallik yaxshi foyda keltirganidan (past xarajat tufayli)
ishlab chiqarishning o‘sishi rag‘batlantiriladi, natijada savdo-sotiq
ishlab chiqarishning o‘sishiga qarab kengayib boradi, ammo
iqtisodiyotda shunday qoida bor:
Bu qoidaga asosan 1995–2000-yillarda jahon savdosining o‘sishi
jahon mahsulotining ko‘payishiga nisbatan 3 marta tezroq bordi.
13.4. Eksport va import
Jahon bozoridagi tovar ayirboshlash ikkiyoqlama bo‘ladi, bir tovar
sotilsa, boshqasi sotib olinadi. Shu bois jahon bozorida ishtirok etish
eksport-import tusini oladi.
Òovarlar eksporti ularni ishlab chiqarishga nisbatan, tovarlar
importi esa ularni iste’mol etishga nisbatan tezroq o‘sib boradi.
Eksport tovarlarni chet elga chiqarish bo‘lsa, import ularni chet
eldan kiritishdir.
Har bir mamlakatning eksporti va importi uning iqtisodiy
quvvatiga va ixtisoslashuviga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, Gollandiya
mahsulotining hajmi AQSHnikidan 22,5 marta kam, lekin uning ishlab
chiqarishi chuqur ixtisoslashgan va eksportga yo‘naltirilgan. Shu bois
Gollandiya mahsulotining 2/3 qismi eksport qilinadi. Bu dunyodagi
eng yuqori ko‘rsatkichdir. Vaholanki, Gollandiya jon boshiga mahsulot
ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda 12-o‘rinda turadi.
Iqtisodi rivojlangan mamlakatlarning eksporti ko‘p va u asosan
tayyor sanoat mahsulotlaridan iborat. Kam rivojlangan mamlakatlarda
eksportning o‘zi oz, agar katta bo‘lsa ham baribir xomashyo va
butlovchi qismlardan iborat bo‘ladi. Ular importida tayyor mahsulot,
hatto oziq-ovqatning hissasi katta bo‘ladi.