O’quv-uslubiy majmua O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2020 yil 14-avgustdagi № bd-5110100 02 bilan tasdiqlangan falsafa fanidan namunaviy dastur asosida ishlab chiqilgan

Mustakil Davlatlar Hamdustligi (MDH) doirasida korrupsiyaga karshi kurashga doir kuyidagi xukukiy normalar kabul kilindi;

Jinoyatchilikka karshi kurashda Mustakil Davlatlar Xdmdustligiga ishtirokchi- davlatlarning xamkorligi tugrisidagi Kelishuvi (Moskva, 1998 yil 25 noyabr);

“Korrupsiyaga karshi siyosatning konunchilik asoslari tugrisida”gi Namunaviy konuni (MDX, Parlamenlararo assambleyasining XXII plenar yigilishida kabul kilingan 2003 yil 15 noyabr);

“Korrupsiyaga karshi kurash tugrisida”gi Namunaviy konuni (MDX, Parlamenlararo assambleyasining XIII plenar yigilishida kabul kilingan 1999 yil 3 aprel)

“G‘ayriqonuniy yo’ldan olingan daromadlarni legallashtirishga qarshilik qilish to’g‘risida”gi Namunaviy qonuni (MDX, Parlamenlararo assambleyasining XII plenar yigilishida kabul kilingan 1998 yil 8 dekabr);

“Uyushgan jinoyatchilikka karshi kurash to’g‘risida”gi tavsiyaviy konunchilik akti (MDX, Parlamenlararo assambleyasining karori bilan kabul kilingan 1996 yil 2 noyabr).

Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga karshi kurashish buyicha Evrosiyo guruxi tugrisidagi Bitim (Moskva, 2011 yil 16 iyun).

Barcha xalkaro tashkilotlarning korrupsiyaga karshi kurashga doir xukukiy normalari “BMTning Korrupsiyaga karshi konvensiyasi” tomonidan muvofikdashtiriladi. Korrupsiyaga karshi kurash borasidagi eng asosiy xalkaro xujjat bu - shubxasiz BMTning Korrupsiyaga karshi konvensiyasi xisoblanadi. Uzbekiston Respublikasi mazkur xalkaro xujjatni ratifikasiya kilgan. Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Konunchilik palatasi tomonidan “BMTning Korrupsiyaga karshi konvensiyasi”ga Uzbekiston Respublikasining qo’shilishi tugrisida”gi Konuni 2008 yil 24 iyunda kabul kilindi va 2008 yil 27 iyunda Uzbekiston Respublikasi Oliy majlisi Senati tomonidan ma’kullandi va 2008 yil 28 avgustdan e’tiboran kuchga kirdi.

Uzbekiston Respublikasi mazkur konvensiyaga bir nechta bildirishlar, bayonotlar va shartlar bilan kushildi. Jumladan, Konunning 1-bandiga kura, Uzbekiston Respublikasi Konvensiya 6-moddasining 3-bandi buyicha Uzbekiston Respublikasining Bosh prokuraturasi, Ichki ishlar vazirligi, Davlat xavfsizlik xizmati va Adliya vazirligi korrupsiyaning oldini olish buyicha anik chora-tadbirlar ishlab-chikish va ularni amalga oshirishda boshka ishtirokchi - davlatlarga yordam kursatishi mumkin bulgan organlar sifatida belgilanganligi keltirildi. Bu koida Konvensiyaning 6-moddasi 3-bandidagi xar bir ishtirokchi Davlat BMTning Bosh kotibiga korrupsiyaning oldini olish buyicha anik chora-tadbirlarni ishlab chikish va amalga oshirishda boshka ishtirokchi davlatlarga yordam berishi mumkin bulgan organ yoki organlarning nomi va manzilini xabar kiladi, degan talablariga tula javob beradi.

Ushbu konun mazmuniga kura, Uzbekistan Respublikasi Konvensiyaning “Nokonuniy tarzda boylik orttirilishi”ni jinoyat sifatida baxolagan 20-moddasi va “YUridik shaxslarning javobgarligi”ni nazarda tutilgan 26-moddalariga kushilmagan.

YUkoridani konunning 3-bandiga kura, Uzbekistan Respublikasi Konvensiya 44-moddasi 6-bandining “a” kichik bandiga muvofik, ushbu Konvensiyadan korrupsiya jinoyatlari sodir etgan shaxslarni tutib topshirish masalalarida ushbu Konvensiyaning boshka ishtirokchi-davlatlari bilan uzarolik asosida xamkorlik kilish uchun xukukiy asos sifatida foydalanishligini bildirgan.

Korrupsiyani bir nechta asosiy turlarga ajratish mumkin:

sub’ektlarning makomiga kura:

a) xokimiyat organlaridagi korrupsiya;

b) xususiy sektordagi korrupsiya;

v) siyosatdagi korrupsiya yoki siyosiy korrupsiya;

darajasiga kura:

a) kuyi darajadagi korrupsiya;

b) yukori darajadagi korrupsiya;

v) vertikal korrupsiya;

ijtimoiy xavflilik darajasiga kura:

a) korrupsiya-kilmit:

b) korrupsiya-jinoyat.

Xokimiyat (ijroiya, vakillik va sud) organlaridagi korrupsiya xozirgi vaktda jaxonning deyarli barcha mamlakatlari, shu jumladan Uzbekistonda xam muxim muammolardan biri xisoblanadi. Bu turdagi korrupsiya jinoyatlarining uziga xos xususiyati shundan iboratki, ularni uzlari konunga rioya etishlari va uni muxofaza kilishlari lozim bulgan kishilar sodir etadi. Aksariyat mamlakatlarda bu jinoyatlar keng tarkalganligi, davlat apparati xodimlari korrupsiya tuzogiga ilinganligi mazkur mamlakatlarning konunchilarini poraxurlik, mansab mavkeini suiiste’mol kilish va boshka xavfli mansabdorlik jinoyatlariga karshi kat’iy choralar kurishga va, aksincha, mansabdorlarning uncha xavfli bulmagan va kuprok darajada tarkalgan jinoyatlariga jiddiy e’tibor bermaslik (masalan, uncha kimmat turmaydigan sovga olish jinoyat xisoblanmaydi) xolatlari uchrab turibdi.

Ayrim tadkikotchilar siyosiy korrupsiyani aloxida tadkik etib, uni korrupsiyaviy jinoyatlarning aloxida turi sifatida ajratib kursatadi. Ular asosan korrupsiyaning uchta asosiy shaklini keltiradi:

siyosiy: mansabdor shaxs yuzaga kelgan karindosh-urugchilik munosabatlari tufayli konunga zid xarakat kiladi;

1)jinoyat faoliyati bilan boglik bulib, mansabdor shaxslarni sotib olishga asoslangan. Ular esa mukofot puli olish evaziga gayrikonuniy xizmatlar kursatadi;

2)taraflardan biri uziga eng kulay tartib vujudga keltirish uchun jinoyatta mansabdor shaxslarning tegishli toifalarini izchillik bilan jalb etishni nazarda tutadi. Korrupsiyaning bu shakli uyushgan jinoyatchilik bilan mustaxkam boglangan bulib, mansabdor shaxslarga nisbatan sotib olish, provakasiya kilish va taxdid solishni anglatadi⁷