O`quv materiallari

Moliyaviy menejmentda 

qarorlar qabul qilish 

Operatsion 

Investitsion 

Moliyaviy 

Tovar bozorlari 

Asosiy aktivlar  

Xom ashyo va materiallar 

Tayyor mahsulot 

Korxonalar 

moliyasini 

boshqarish 

Moliya bozorlari 

Pul bozori 

Kapital bozori 

---

35 

 

Ijtimoiy  omillar  aholining  soni  va  tuzilmaviy  tarkibi,  ma’lumot  darajasi, 

turmush tarzi, odatlari, an’analari, mehnat etikasi, qadriyatlarning murakkab tizimi va 

boshqalar bilan tavsiflanadi. 

Texnologik  omillar  ishlab  chiqarish,  materiallar,  mahsulotlar  va  boshqa 

sohalarda  ilmiy-texnik  taraqqiyot  jarayonlarida  aks  etadi.  Bunday  jarayonlar  odatda 

korxonalar  ichida  oʻtadi.  Texnologik  omillar  yangi  tarmoqlar,  bozorlar  va 

mahsulotlar,  tovarlarni  iste’molchilarga  yetkazib  berish  metodlari,  faoliyat 

yuritayotgan tarmoqlarda, hattoki biznes yuritish usullarida jiddiy oʻzgarishlar paydo 

boʻlishining  harakatga  keltiruvchi  kuchi  hisoblanadi.  Ilmiy-texnik  taraqqiyotning 

jadallashuvi  korxonalar  oldida  nafaqat  keng  rivojlanish  istibollarini  ochadi,  balki 

yangi  mahsulotlar  yaratish  siklini  qisqartiradi,  tabaqalanish  jarayonini  kuchaytiradi, 

yangi raqobatchilar paydo boʻladi. 

Mikromuhitga  yoki  bevosita  ta’sir  etuvchi  muhitga  korxona  faoliyatiga 

bevosita  ta’sir  koʻrsatuvchi  tashqi  muhitning  bir  qismi  kiritiladi.  Uning  asosiy 

elementlari  sifatida  iste’molchilar,  raqobatchilar,  mol  yetkazib  beruvchilar,  mos 

mahsulot va xizmatlar bozori kabilar kiritiladi. 

Tashqi muhitdagi holatni belgilab beruvchi muhim omillar qatoriga quyidagilar 

kiradi: 

- iqtisodiy oʻsish; 

- inflyatsiya va foiz stavkalari; 

- valyuta ayirboshlash kurslari; 

- bozor institutlarining rivojlanish darajasi va boshqalar. 

Bu  barcha  omillar  oʻzaro  chambarchas  bogʻlangan,  ularning  oʻzgarishi  esa 

sikllilik xarakteriga ega. Iqtisodiy oʻsish bozor sigʻimiga ta’sir koʻrsatadi va bu holat 

alohida  tarmoqlar  doirasida  faoliyat  koʻrsatuvchi  korxonalar  uchun  imkoniyat 

hisoblanadi.  Agar  bozor  toraysa,  odatda  raqobat  kuchayadi  va  korxonalar  oʻz 

daromadlarini saqlash uchun kurashadilar. 

Inflyatsiya  va  foiz  stavkalari  kapitalni  jalb  qilish  bilan  bogʻliq  xarajatlarga 

ta’sir  koʻrsatadi,  ularning  bozor  qiymati  pasayadi  va  narxlarni  oshirish  yoʻli  bilan 

yangi xarajatlarni iste’molchilar zimmasiga oʻtkazishga majbur qiladi.    

Valyuta  kurslarining  oʻzgarishi  eksportyor  va  importyor  korxonalarga, 

shuningdek  moliyaviy  risklar  darajasiga  bevosita  ta’sir  koʻrsatadi.  Valyuta 

kurslarining  salbiy  tomonga  oʻzgarishi  ichki  bozorda  faoliyat  koʻrsatuvchi 

korxonalarga  nisbatan  faoliyati  tashqi  savdo  bilan  bevosita  bogʻliq  korxonalar 

oʻrtasidagi raqobat kurashini yanada jiddiy ravishda oshiradi. 

Korxonalar  pul  mablagʻlarini  jalb  qilish  va  taqsimlash  jarayonida  tashqi 

muhitning  turli  elementlari  bilan  moliyaviy  munosabatlarga  kirishadi.  Bunday 

munosabatlarning  mohiyati  va  yuzaga  kelishi  natijasidagi  pul  oqimlari  harakati 

quyidagi  modelda  sxema  tarzida  korxonaning  moliyaviy  modeli  koʻrinishida  aks 

ettirilgan (5-rasm). 

---

36