O`quv materiallari

 

 

 

3. Biznesning tashqi iqtisodiy muhiti 

Korxonalar  faoliyati  va  ularning  moliyaviy-xoʻjalik  faoliyatini  boshqarishga 

tashqi iqtisodiy muhit bevosita oʻz ta’sirini koʻrsatadi.  

Keng  ma’noda  tashqi  muhit  tushunchasi  u  yoki  bu  korxona  faoliyat  yuritishi 

uchun  iqtisodiy,  siyosiy,  ijtimoiy,  huquqiy,  texnologik  va  boshqa  sharoitlar 

majmuasini anglatadi. 

Tashqi  muhit  holatiga  juda  murakkab  va  turfa  xil  omillar  toʻplami  ta’sir 

koʻrsatadi.  Shundan  kelib  chiqqan  holda  bu  omillar  eng  muhim  jihatlari  xususida 

qisqacha toʻxtalib oʻtamiz. 

Tashqi  muhit  korxonalar  faoliyatiga  ta’sir  etish  tavsifi  va  davriyligi  nuqtai 

nazaridan  bir  xil  boʻlmagan  va  tabaqalashgan  ta’sir  kuchiga  ega.  Tashqi  muhitning 

tuzilishi  yoritishga  qaratilgan  turli  xil  yondashuvlar  mavjud.  Ulardan  ayrimlarida 

tashqi  muhitga  makro  va  mikromuhitdan  iborat  ikki  darajali  tizim  sifatida  qaraladi. 

Bunda makromuhit bilvosita, mikromuhit esa bekvosita ta’sir etuvchi muhit sifatida 

e’tirof etiladi. 

Makro  darajadagi  tashqi  muhit  korxona  faoliyatining  umumiy  shart-

sharoitlarini  belgilab  beradi.  Oʻxshatish  uchun  erdagi  atmosfera  odamlarga  turli  xil 

ta’sir  etgani  kabi,  makro  darajadagi  muhit  ham  korxonalarga  ham  ularning 

barqarorlik darajasiga qarab turlicha ta’sir koʻrsatadi. 

Makro  darajadagi  muhit  korxonalarga  munosabati  boʻyicha  quyidagilarda 

namoyon boʻladi: 

- faoliyatni kengaytirish yoki cheklashning shartlari va sabablari sifatida; 

- oʻzgarishlarning zarurligini asoslab beruvchi shart-sharoitlar sifatida. 

Korxonalar  faoliyatiga  ta’siri  boʻyicha  makromuhit  omillari  tarkibini  koʻrib 

chiqamiz. 

Iqtisodiy  omillar  milliy  va  jahon  iqtisodiyoti  rivojlanish  darajasi,  bozor 

institutlari,  aholining  moddiy  farovonligi,  ishsizlik  darajasi,  soliqqa  tortish, 

inflyatsiya, mehnat unumdorligi, resurslarga imkoniyatlar, davlat iqtisodiy siyosati va 

boshqalarni belgilab beradi.  

Oʻzbekistonda  tadbirkorlik  faoliyatiga  ta’sir  koʻrsatishning  muhim  richagi 

davlat  makroiqtisodiy  siyosati  hisoblanadi.  uning  yordamida  ishlab  chiqarish 

sur’atlari  oʻsishiga,  ilmiy-texnik  taraqqiyot  jadallashuviga,  koʻplab  ijtimoiy 

muammolarning hal qilinishiga oʻz ta’sirini koʻrsatadi.  

Davlat  turli  xil  richaglar  yordamida  tadbirkorlik  sub’ektlarining  ish  faolligi 

darajasiga ta’sir koʻrsatishi mumkin. Bunday richaglar tarkibiga quyidagilarni kiritish 

mumkin: 

-  pul-kredit  va  moliyaviy  siyosat  (pul  massasini  tartibga  solish,  korxonalarga 

turli xil moliyaviy va soliq imtiyozlari taqdim etish, investitsion qoʻyilmalarda ishlab 

chiqarishni  rekonstruksiya  qilish  va  qayta  jihozlash,  takror  ishlab  chiqarishni 

---

34 

 

kengaytirish  imkonini  beruvchi  ajratmalar  me’yorini  oʻrnatish,  asosiy  vositlarning 

ma’naviy va jismoniy eskirishini hisobga olgan holda ularning yangilanish darajasiga 

ta’sir koʻrsatish); 

- ilmiy-texnik siyosat; 

- ijtimoiy siyosat; 

-  xorijiy  kapitalni  jalb  qilish  uchun  qulay  shart-sharoitlarni  yaratish  va 

boshqalar. 

Davlat  makroiqtisodiy  siyosati  koʻp  jihatdan  har  qanday  korxona  rivojlanishi 

uchun  muhim  elementlar  hisoblangan  tovar  va  moliyaviy  bozorlar  holati  va 

rivojlanish darajasini belgilab beradi (4-rasm).