O'quv ishlari bo’yicha prorektor

Ma’naviyat – insonni ruhan poklanish, qalban ulg‘ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, irodasini baquvvat, iymon-e’tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg‘otadigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir.
Islom Karimov. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asaridan, 2008 yil.

Ma’naviyat tafakkur qiladigan shaxsning fenomenologik mulki bо‘lib, uning butun qadriyatlar tizimiga kiradi, bu - axloq, estetika, biznes faoliyati, ta’lim, tarixga, Vatanga, oilaga, jamiyatga va shu kabilarga munosabatda namoyon bо‘ladi. Bu - insonning ichki dunyosini tashkil etadigan bilimlar, g‘oyalar, xayolotlar, his-tuyg‘ular, kayfiyatlarga ega bо‘lishi demakdir. U ma’naviy meros bilan belgilanadi, umuminsoniy madaniyat bilan mos keladi, moddiy va ma’naviy qadriyatlar tushunchasini о‘z ichiga oladi, ta’lim bilan ta’minlanadi va milliy mafkuraga asos bо‘lib xizmat qiladi.

Ma’naviy rivojlanish - bu hayotning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy sohalari ta’siri ostida о‘zgarib turadigan kо‘p qirrali hodisadir.
Zamonaviy О‘zbekistonda ijtimoiy-siyosiy tizimni isloh qilish bilan bir vaqtda milliy о‘ziga xoslikni mustahkamlash boshlandi. Bu jarayonda tarixiy xotira, xalqning obyektiv va haqiqiy tarixini tiklash juda muhim о‘rin egallaydi. Tarixiy xotira milliy о‘zlikni anglashning asosidir. Bu ona tiliga, butun madaniy merosga nafaqat tarixiy obidalar xazinasi sifatida, balki, millat taraqqiyotiga yordam beradigan faol milliy о‘zlikni anglash instituti sifatida ehtiyotkorlik bilan munosabatda bо‘lishni talab qiladi. Ma’naviy tiklanishni amalga oshirish uchun millat о‘zining boy tarixi, ming yillik madaniy tajribasi, buyuk ajdodlari merosi asosida О‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga kirib borayotganini anglab yetishi kerak.
О‘rta Osiyo mintaqasida yashovchi xalqlarning boy tarixiy merosidan, shu jumladan, Sharqning Uyg‘onish davrida yashagan buyuk ma’rifatparvarlar tomonidan yaratilgan boy tarixiy merosdan foydalanish mamlakatni ma’naviy tiklanishining muhim sharti bо‘ldi. Ularning eng katta yutug‘i shundaki, ular insoniylik g‘oyalariga asoslangan jamiyat haqida fikr yuritganlar, inson qadr-qimmatini hurmat qilishni ta’kidlaganlar.
О‘zbekistonda buyuk ajdodlarimiz xotirasiga hurmat bajo keltirib, yubiley tantanalari tashkil etildi, yodgorlik majmualari barpo qilindi. Xususan, 1991 yilda buyuk shoir-mutafakkir va ma’rifatparvar Alisher Navoiyga bag‘ishlangan yubiley tantanalari bо‘lib о‘tdi, ular milliy bayramga aylandi. Uning nomidagi davlat mukofoti ta’sis etildi, yubiley kunida uning asarlari tо‘plami nashr etildi. Islom Karimov tashabbusi bilan milliy bog‘ va «Alisher Navoiy nomidagi xalqlar dо‘stligi» maydoni barpo etildi, uning markazida shoirning haykali о‘rnatildi. Ikkinchi chaqiriq О‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasida Prezident Alisher Navoiy ijodini chuqur о‘rganishga, shuningdek, boy milliy, ma’naviy merosni о‘rganishga chaqirdi. Bu benazir zot haqida gapirar ekan, Islom Karimov о‘zining “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida shunday deb yozgan edi: “Agar bu ulug‘ zotni avliyo desak, u avliyolarning avliyosi, mutafakkir desak, mutafakkirlarning mutafakkiri, shoir desak, shoirlarning sultonidir”.
1994 yil buyuk alloma va davlat arbobi Mirzo Ulug‘bek tavalludining 600 yilligiga bag‘ishlangan yubiley tantanalari YUNESKO tashabbusi bilan Parijda kо‘rgazma bilan ochildi, bu uning iste’dodi va dahosining dunyo miqyosida tan olinganligining isbotidir.
Amir Temurning tarixiy shaxsi haqidagi haqiqatni tiklash uchun katta ishlar qilindi. Bunda О‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning 1996 yilni “Amir Temur yili” deb e’lon qilinishi tо‘g‘risidagi farmoni katta ahamiyatga ega bо‘ldi. YUNESKO о‘zining Parijdagi qarorgohida yubileyni nishonlash bilan ushbu bayramga katta hissa qо‘shdi. U yerda «Temuriylar davrida obodlik, ma’naviyat va ma’rifat» shiori ostida xalqaro konferensiya va Amir Temur shaxsiga bag‘ishlangan kо‘rgazma tashkil etildi. Respublikada «Amir Temur» ordeni ta’sis qilindi. U tug‘ilgan, yashagan va umrining oxirigacha boshqargan Shahrisabz va Samarqand shaharlari mukofotga sazovor bо‘ldi. Amir Temur va temuriylar davridagi kо‘plab tarixiy obidalar tiklanib, qayta ta’mirlandi. Sohibqiron nomini olgan bog‘lar va xiyobonlar barpo etildi.
Tarixiy qadriyatlar va milliy urf-odatlarni saqlash nuqtai nazaridan biz islom olamining buyuk allomalari va mutafakkirlarining yubiley tadbirlarining muhimligini yaxshi bilamiz. At-Termiziyning 1200 yilligi, Najmiddin Kubroning 850 yilligi, Bahouddin Naqshbandiyning 675 yilligi, Mahmud Zamaxshariyning 920 yilligi butun dunyoda keng nishonlandi, kо‘plab kechalar, seminarlar va konferensiyalar bо‘lib о‘tdi. «Alpomish» dostonining 1000 yilligi, afsonaviy sarkarda Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800 yilligi munosabati bayram tantanalari о‘tkazildi.
“Oltin meros” jamg‘armasi milliy-ma’naviy merosni tiklashda alohida rol о‘ynaydi. Shuningdek, 1994 yilda «Ma’naviyat va ma’rifat» jamiyatining tashkil etilganligini ham ta’kidlash kerak va bularning barchasi xalqimizning ma’naviy hayotini tiklash va rivojlantirishda katta ahamiyatga ega bо‘ldi. Imom al-Buxoriyning 1225 yilligi doirasida uning «Ishonarli tо‘plam» (“Al jome as-sahih”) «Adab durdonalari» (Al-adab al-mufrad”) kabi asarlari nashr etildi.
Ma’lumki, Sovetlar davrida milliy va diniy urf-odatlar, marosimlar taqiqlangan, tanqid qilingan va xalqimizning milliy turmush tarzidan chiqarib yuborilgan edi. Faqat mustaqillik sharofati bilangina ularni qayta tiklash imkoniyati paydo bо‘ldi. Mamlakatimizning eng gо‘zal bayramiga aylangan «Navrо‘z»ning qaytarilishi bu boradagi eng katta yutuq bо‘ldi.
Ma’lumki, О‘zbekiston dunyoviy rivojlanish yо‘lini tanladi, ya’ni, din davlatdan ajratilgan va davlat din ishlariga aralashmaydi. Ammo, vijdon erkinligini ta’minlash, shu bilan birga, jamiyatni ma’naviy sog‘lomlashtirish jarayonlarida dinning tarbiyaviy-axloqiy salohiyati davlatning din sohasidagi siyosatining asosiy prinsipidir.
О‘zbekistonda din davlatdan ajratilgan, biroq shu bilan birga, u jamiyatdan ajratilmaganligini tushunish kerak, bu esa jamiyatning ma’naviy hayoti va diniy munosabat о‘rtasidagi bog‘liqlik uyg‘un va muvozanatli bо‘lishi kerakligini anglatadi. Agar davlat dindorlarning diniy tuyg‘ulari va huquqlarini hurmat qiladigan bо‘lsa, unda dindorlar davlatning qonunlari va siyosatini hurmat qilishlari ham lozim. Faqat shunday muvozanatgina о‘zaro qarama-qarshilikka yо‘l bermaydi.
Sovet davrida kо‘plab tarixiy, diniy yodgorliklar vayron qilingan, ruhoniylar jismonan yо‘q qilingan (ayniqsa, XX asrning 30-yillarida). Shu sababli, XX asrning 80-yillari oxirida О‘zbekistonda boshlangan va 90-yillarda kuchli turtki bо‘lgan diniy qadriyatlarning yuksalishi Islomning asl mazmunini, uning tabiiy kо‘rinishini tiklash imkonini berdi.
Mustaqillik yillarida diniy hayotni tiklash, Sovetlar davrida taqiqlangan milliy va diniy urf-odatlar, bayram va marosimlarni qaytarish bо‘yicha ulkan ishlar olib borildi. Bugunga kelib respublika aholisi Navrо‘z, Qurbon hayiti, Ramazon hayiti, Rojdestvo, Fisih, Purim va Xanukkalarni о‘zgacha tarzda nishonlamoqda. Prezidentning 1992 yil mart oyidagi Farmoni bilan Respublika hukumati huzurida Din ishlari bо‘yicha qо‘mita tashkil qilindi.
Prezident xalq irodasini bajara turib, mamlakatimizda mustaqillikning yana bir yutug‘i bо‘lgan, musulmon dunyosi hayotida katta ahamiyatga ega bо‘lgan «Muqaddas haj» ziyoratini tiklash tо‘g‘risidagi farmonga imzo chekdi. Agar, ilgari har yili 3-4 kishi haj qilgan bо‘lsa, mustaqillik yillarida О‘zbekiston Respublikasi hukumatining moliyaviy kо‘magi bilan minglab musulmonlar muqaddas Makka va Madinaga haj qildilar. Faqatgina 1997-1998 yillarda 3,5 ming, 1999 yilda - 4 mingga yaqin, 2020 yilga kelib, 7,5 ming dindorlar ushbu shariat amrini bajardilar.
Dinning ma’naviy tarbiyadagi rolini inobatga olib, Prezidentimizning 1999 yil 7-apreldagi Farmoni bilan Toshkent Islom Universiteti, Islomshunoslik ilmiy tadqiqot markazi va universitet qoshida kademik litsey tashkil etildi.
О‘zbekiston hukumati masjidlar va musulmon ta’lim muassasalarini qayta tiklash tashabbusi bilan chiqdi. Mustaqillik yillarida 3 mingdan ortiq masjidlar qayta tiklandi yoki qayta qurildi, diniy ma’lumot olishni istaganlar uchun 10 ta madrasalar ochildi. Taqqoslash uchun keltiradigan bо‘lsak, sobiq Sovet Ittifoq davrida bunday о‘quv muassasalar atiga ikkita edi.
Yuqorida ta’kidlanganidek, 1999 yilda О‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimovning «Toshkent Islom Universitetini tashkil etish tо‘g‘risida» gi Qarori diniy qadriyatlarning tiklanishiga katta hissa qо‘shdi. Markaziy Osiyodagi ushbu nufuzli universitet chuqur dunyoviy va diniy bilimlarga ega yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlaydi. 2003 yildan boshlab, davlat tilida о‘qitishdan tashqari, rus tilida о‘qishga kirish boshlandi.
Mustaqillik yillarida respublika dindorlari ziyoratgohlarni ziyorat qila boshladilar: Haj va Umra marosimlarini о‘tkazish uchun Saudiya Arabistoniga musulmonlar, xristianlar Rossiya, Gretsiya va boshqalarga, yahudiylar Isroilga bemalol tashrif buyura boshladilar. Umuman olganda, mustaqillik yillarida respublikaning 72 mingdan ortiq fuqarolari Makkaga, minglab fuqarolar esa Rossiya, Gretsiya va Isroilga hajga borishlari mumkin bо‘ldi. Ziyoratchilarga har tomonlama yordam berilmoqda: charter reyslar tashkil etilib, tibbiy xizmatlar kо‘rsatilmoqda, aviachiptalar narxi pasaytirilib, viza hujjatlari tez va oson rasmiylashtirilmoqda.
Islohotlar jarayonida diniy bag‘rikenglikka alohida ahamiyat qaratildi. 90-yillarda О‘zbekistonda 16 konfessiyaning 2200 dan oshiq diniy tashkilotlari rо‘yxatga olingan, ulardan 2046 nafari musulmon tashkilotlari (umumiy sonining 92%). Ular bilan bir qatorda respublikada 165 xristian tashkilotlari, 8 yahudiy jamoalari, 6 bahayi jamoalari, bitta Krishna jamiyati va buddistlar ibodatxonasi mavjud.
1995 yil 21-noyabrda Toshkentda nufuzli jamoat instituti - Ma’naviy merosni tiklash bо‘yicha xalqaro harakat tashkil etildi, undan mintaqadagi ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni mustahkamlashda, fuqarolik jamiyatini qurishda, ijodiy ziyolilarning roli va mavqeini oshirishda, xalqaro hamkorlikni kuchaytirishda keng foydalanilmoqda.
Mamlakatdagi dinlararo va millatlararo totuvlik suveren О‘zbekiston siyosatining ustuvor yо‘nalishiga aylandi. Istiqlolning dastlabki yillaridanoq, nafaqat ma’rifatli, balki Imom al-Buxoriy, Imom at-Termiziy, Imom al-Moturidiy, Burhoniddi Marg‘iloniy, Abdulxoliq G‘ijduvoniy, Najmiddik Kubro kabi dinshunoslarning merosini asrash va kengaytirishga asoslangan tolerantlik jamiyatini barpo etish yо‘nalishi qabul qilindi.
Respublikada Islom me’moriy yodgorliklarini tiklash bо‘yicha katta ishlar qilindi Xususan, 2007 yilda Samarqandda Imom Buxoriy majmuasi qurildi. Toshkentda Islom olamida mashhur bо‘lgan shayx Hazrati Imomning me’moriy majmui qayta barpo etildi. Surxondaryoning Termiz shahrida at-Termiziyga bag‘ishlangan yodgorlik majmuasi qad rostladi. Bularning barchasi, ma’naviyatni tiklash va odamlarning axloqiy qadriyatlari tizimini mustahkamlashga xizmat qiladi, albatta.
Respublikada musulmonlardan tashqari, boshqa kо‘plab dunyo va milliy dinlarning vakillari istiqomat qiladilar, shuning uchun vijdon erkinligi kabi nozik masala bо‘yicha davlat siyosati nafaqat respublika jamoatchiligining, balki jahon hamjamiyatining diqqat markazida turibdi.
Aholisining aksariyati islom diniga e’tiqod qiladigan mamlakat sifatida О‘zbekiston uchun ikkita asosiy vazifa dolzarb hisoblanadi:
• haqiqiy islomni mintaqada buzg‘unchi vaziyatni yaratish maqsadida diniy shiorlardan foydalanadigan, siyosiylashtirilgan va jangari soxta islomdan himoya qilish;
• diniy bag‘rikenglikni, barcha diniy qadriyatlarni hurmat qilishni chuqurlashtirish uchun yaqin aloqalar о‘rnatish.
Mazkur vazifalarni odilona amalga oshirilishi mamlakat barqarorligi va mustaqilligini mustahkamlashda о‘ta muhim ahamiyat kasb etgan. Sababi, har qanday mamlakat barqarorligiga milliy nizolar, diniy ixtiloflar va mahalliychilik kabi illatlar xavf solib turadi. Bunday vaziyatda esa hukumat ichki siyosatida nihoyatda vazminlik va oqillikni talab etadi. Aynan О‘zbekiston hukumati mazkur amallarni uddasidan chiqib kelmoqda.
О‘zbekiston rahbariyati milliy an’analarni asrab-avaylash va rivojlantirish, respublikada istiqomat qiluvchi xalqlar va millatlarning ona tili va madaniyatini tiklash borasida keng kо‘lamli ishlarni amalga oshirmoqda. О‘zbekistondagi turli konfessiyalarning izdoshlari tinch va hamjihatlikda yashamoqda. Uzoq yillar va hatto asrlar davomida birga yashab kelgan musulmonlar, xristianlar va boshqa din vakillari bir-birini tushunishni о‘rgandilar, natijada bag‘rikenglik an’analari shakllandi. Buning yorqin namunasi - Samarqand yaqinida joylashgan Xо‘ja Doniyor maqbarasi (Xо‘ja Doniyor diniy manbalarda uch din payg‘ambari sifatida talqin qilinadi) Injilda payg‘ambar Doniyorning dafn etilgan joyi sifatida xristianlar, musulmonlar va yahudiylar uchun muqaddas hisoblangan. Farq shundaki, musulmonlar uni payg‘ambar Xо‘ja Doniyor, xristianlar - Doniyel payg‘ambar, yahudiylar - Doniel payg‘ambar deb atashadi.
Qur’on, hadislar (Muhammad payg‘ambarning sо‘zlari), Injil (Yangi Ahd), eski Ahd qismlari (Shoh Sulaymonning hikoyalari, Payg‘ambarlar tarixi) va boshqalar о‘zbek tiliga tarjima qilindi va ommaviy tirajda nashr etildi.
2007 yilda Ta’lim, fan va madaniyat bо‘yicha xalqaro islom tashkiloti (ISESCO) Toshkentni islom madaniyati va ilm-faniga, yodgorliklarni saqlash va islomiy merosni boyitishga qо‘shgan ulkan xizmatlari uchun “Islom madaniyatining poytaxti” deb e’lon qildi. Bu О‘zbekistonda amalga oshirilayotgan dinlararo totuvlik va ma’naviy qadriyatlarni tiklash siyosatiga xalqaro hamjamiyat tomonidan berilgan yuqori baho deganidir.
Shunday qilib, mustaqillikning qisqa vaqti ichida tо‘plangan О‘zbekiston tajribasi zamonaviy о‘zbek jamiyatida dinga munosabat tubdan о‘zgardi. Din - madaniy va ma’naviy sohaning ajralmas qismiga aylandi, ma’naviy qadriyatlarni tiklash vazifalari davlat darajasida hal qilinmoqda. Diniy bag‘rikenglikning huquqiy asosi О‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi va «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar tо‘g‘risida» (1998 y.) Qonunlarda mustahkamlab qо‘yilgan. Ushbu huquqiy hujjatlar, nafaqat xalqaro huquqiy meyorlarni, balki о‘zlarining kо‘p asrlik tо‘plangan tajribalarini ham birlashtiradi.
Ma’naviyatni tiklash jarayonida О‘zbekiston intellektual, axloqiy va estetik tadbirlarni о‘tkazishda kо‘plab nufuzli xalqaro tashkilotlar, shu jumladan, YUNESKO bilan hamkorlik qiladi. YUNESKO ning asosiy vazifasi «BMT Nizomida e’tirof etilgan umuminsoniy hurmat, adolat, qonuniylik va inson huquqlari, shuningdek, asosiy erkinliklarni ta’minlash maqsadida xalqlar о‘rtasida ta’lim, fan va madaniyat sohasidagi hamkorlikni kengaytirish orqali tinchlik va xalqaro xavfsizlikni mustahkamlashga kо‘maklashish» dir.
О‘zbekiston va YUNESKO о‘rtasidagi hamkorlik orqali muhim voqealar yangi xalqaro bosqichga kо‘tarilmoqda. YUNESKO nafaqat О‘zbekistonda, balki butunjahon miqyosidagi tarixiy obidalar, noyob shaharlar va me’moriy obidalarni targ‘ib qilmoqda. YUNESKOning Jahon tarixiy va madaniy merosi rо‘yxatiga 7000 dan ortiq tarixiy me’morchilik va san’at yodgorliklari kiritilgan.
YUNESKO ning Umumjahon merosi rо‘yxatiga kiritilgan birinchi sayt Xiva edi. 1997 yilda YUNESKOning bevosita ishtirokida ushbu tarixiy shaharning 2500 yilligi nishonlandi. Shu yili Buxoroning 2500 yillik yubiley ham YUNESKO sha’feligida nishonlandi. 2005 yilda YUNESKO homiyligida, shuningdek, YUNESKO ning Jahon merosi rо‘yxatiga kiritilgan Shahrisabzning 2700 yilligi nishonlandi. 2007 yilda YUNESKO homiyligida va dunyo hamjamiyatining har tomonlama kо‘magi bilan Samarqand shahri о‘zining 2750 yilligini tantanali ravishda nishonladi.
Jamiyatning ma’naviy hayotida shaxsning rivojlanishiga ta’sir qiluvchi xalq an’analari va urf-odatlari muhim rol о‘ynaydi. An’analar - bu ijtimoiy munosabatlarning bir qismi bо‘lgan marosimlardir. Ular chirishga moyil emaslar, bu katta avloddan yoshlarga ma’lumot uzatishda bog‘lovchi bо‘g‘in hisoblanadi. An’analar tarixiy xotiraga asoslanadi. Ularni urf-odatlar kabi ijtimoiy hodisalardan ajratish kerak.
Xalq an’analari kо‘p asrlar davomida shakllangan bо‘lib, ular zamonaviy hayotda namoyon bо‘ladi, ammo tarixiy an’analarni tiklash jarayoni ancha faol. О‘zbekistonda, ayniqsa, qishloq joylarda keng nishonlanadigan Navrо‘z, Qovun sayli, Gul bayrami, Mehrjon, Hosil bayrami kabi qadimiy xalq bayramlari tobora ommalashmoqda. Viloyat bayramlariga Navrо‘z, Boychechak, Lola sayli, Birinchi jо‘yak va boshqalar kiradi. Ushbu bayramlar mintaqaning barcha xalqlariga tanish, ular qishloq xо‘jaligi bilan bog‘liq va shuning uchun Markaziy Osiyoda yashovchi kо‘plab xalqlar uchun muhimdir.
Mustaqillik yillarida birlashuv jarayonlari nafaqat о‘zbeklar, balki boshqa xalqlar va millatlar о‘rtasida ham etnik va madaniy asosda amalga oshirildi. Milliy va madaniy markazlar paydo bо‘ldi. 1989 yilda Madaniyat vazirligi huzurida Respublika millatlararo madaniyat markazi tashkil etildi. Uning tarkibiga qozoq, koreys kabi 12 ta milliy markazlar kirgan.
1990 yillar о‘zbek kinematografiyasida sezilarli о‘zgarishlar davri bо‘ldi. Tez orada televizion ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun zamin yaratildi. Masalan, SH.Junaydullayevning «Charxpalak» («Suv tegirmoni»), M.Muhamedovning «Mehrobdan Chayon», F.Haydarovning «Adolat manzili» , «Diqqot, motor!» kabilar dunyo yuzini kо‘rdi. О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 12-iyundagi 115-sonli «Milliy serial» dasturini yaratish tо‘g‘risida”gi qarori televizion kinoning mavqeini yanada mustahkamladi. Hozirgi vaqt barcha televizorlarning о‘zgarishi bilan tavsiflanadi. Bu yil О‘zbekiston raqamli va kо‘p kanalli telekо‘rsatuvlarga о‘tdi, bu esa eski uslubdagi televizorlarga xos bо‘lmagan yangi imkoniyatlarni taqdim etadi.
Zamonaviy о‘zbek adabiyotining asosini boy folklor-og‘zaki xalq ijodi tashkil etadi. Odamlar qahramonlik dostonlarini og‘zidan og‘izga oshirishgan.
Sо‘nggi о‘n yilliklar ichida zamonaviy о‘zbek adabiyoti rang-barang bо‘lib, shakl va uslubni tanlashda jasurroq bо‘lib qoldi. Kо‘p asrlik an’analarni davom ettirgan о‘zbek she’riyati milliy adabiyotning yetakchi janri bо‘lib qolmoqda. Omon Matjon, Barot Boyqobilov, Sirojiddin Sayyid, Normurod Narzullayev, Shavkat Rahmon, CHо‘lpon Ergash, Azim Suyun, Usmon Azim, Ikrom Otamurod, Abduvali Qutbiddin, Aziz Said, Muhammad Yusuf she’rlarida nazmiy idrok yangi darajaga kо‘tarildi, bunda asosiy e’tibor axloqiy ta’limotlar va falsafiy g‘oyalar emas, balki murakkab ruhiy holatning namoyon bо‘lishi va insonning ichki tuyg‘ularini anglash, uning boy va xilma-xil ruhini о‘rganish bilan bog‘liq. Bugungi kunda she’riyat о‘z kelib chiqishiga qaytmoqda. Ularning estetik darajasi, badiiy sо‘zni tushunish darajasi, obrazli ifodasi sezilarli darajada oshib bormoqda.
Zamonaviy she’riyat bilan bir qatorda о‘zbek nasri ham yuksalib bormoqda. Bugungi kunda turli avlod yozuvchilari mazkur janrda samarali mehnat qilmoqdalar ( Omon Muxtor, Tohir Malik, Murod Muhammad Dо‘st, Tog‘ay Murod, Erkin A’zamov, Xayriddin Sultonov, Xurshid Dо‘stmuhammad, Nazar Eshonqul, Normurod Norqobilov, Tо‘xtamurod Rustamov va boshqalar).
2019 yilda О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan о‘zbek adiblari sharafiga “Adiblar xiyoboni” barpo etildi. Bu о‘z navbatida yosh avlod ongida milliy adabiyotimizga qiziqishini yanada oshirishga xizmat qiladi.
О‘zbekistonda milliy an’analarni saqlash va rivojlantirish, respublikada yashaydigan xalqlar va millatlarning ona tillari va madaniyatini tiklash bо‘yicha keng kо‘lamli ishlar olib borilmoqda. Asosiysi, о‘z tarixini о‘rganish asosida axloqiy qadriyatlarni tiklash bо‘yicha aniq maqsadli ishlar yо‘lga qо‘yildi. Bugun О‘zbekistonimizda “Milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari” shiori ostida Uchinchi Renessans poydevorini barpo etishdek ulug‘ maqsadlarni kо‘zlayotgan ekanmiz, buning uchun xalqimiz, qolaversa, yoshlar ongida milliy va ma’naviy dunyoqarashni yuksaltirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Jamiyatni demokratik yangilash, iqtisodiyotni liberallashtirish, ma’naviy-ma’rifiy masalalarni hal qilishda, hech qanday holatda, islohotlar islohotlar uchun emas, balki inson manfaati uchun, uning farovonligini ta’minlash uchun olib borilishini unutmaslik kerak.
О‘zbekistonda ilm-fanning о‘z chuqur ildizlari bor. Bu hududda dunyoga mashhur bо‘lgan matematika, astronomiya, geografiya va tibbiyot, falsafa va huquqshunoslik, tilshunoslik maktablari bо‘lgan.
IX asrda Bog‘dodda tashkil etilgan al-Ma’mun akademiyasi (Olimlar uyi) ning asosiy vakillari Markaziy Osiyodan kelgan olimlar bо‘lgan. IX-XV asrlarda musulmon dunyosida 700 dan ortiq taniqli olimlar ishlagan bо‘lsa, ularning 500 nafari О‘rta Osiyoliklar edi. Musulmon mamlakatlaridagi о‘nta ilmiy markazlardan 5 tasi (Buxoro, Samarqand, Marv, Urganch, Quva) О‘rta Osiyo hududida mavjud bо‘lgan.
Hozirgi mustaqil О‘zbekiston Respublikasi mustahkam ilmiy-texnik kadrlar zahiralariga ega. Mamlakatning ilmiy-tadqiqot kompleksi Fanlar akademiyasining 362 ta institutini, oliy о‘quv yurtlari va sanoat yо‘nalishlari institutlarini birlashtiradi. Ular orasida 101 ta ilmiy-tadqiqot institutlari, 55 ta oliy о‘quv yurtlarining ilmiy-tadqiqot bо‘limi, 65 ta loyiha tashkilotlari, 32 ta ilmiy-ishlab chiqarish birlashmalari, 30 ta axborot markazlari mavjud. Xorazmda al-Ma’mun akademiyasi tiklandi.
Respublikada 46 mingga yaqin odam ilmiy-tadqiqot ishlarini olib bormoqda. Ularning orasida 2,8 ming fan doktorlari, 16.100 dan ortiq fan nomzodlari bor. Ilm-fanning 20 sohasida yuqori malakali ilmiy kadrlar tayyorlanmoqda.
Respublika olimlari eng muhim ilmiy yо‘nalishlar bо‘yicha jahon miqyosidagi ilmiy maktablarni yaratdilar. Bularga matematika, geologiya va seysmologiya, molekulyar genetika va materiyaning fizik-kimyoviy tarkibini kompleks о‘rganish sohasidagi tadqiqotlar kiradi.
О‘zbekiston olimlari dunyoning etakchi universitetlari va ilmiy markazlarida chet ellik hamkasblari bilan birgalikda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar. О‘zbekiston Milliy universiteti, Toshken davlat texnika universiteti, Jahon tillari universiteti va boshqa oliy о‘quv yurtlarining tadqiqotchilari AQSH, Yaponiya va Yevropaning etakchi universitetlari olimlari bilan birgalikda ishlamoqdalar. Kitobdagi Ulug‘bek nomli stansiya olimlari AQSH, Italiya va Yaponiya olimlari va mutaxassislari bilan birgalikda xalqaro ilmiy-tadqiqot ishlarida faol ishtirok etmoqda. Respublika Fanlar akademiyasining Matematika instituti olimlari 1995 yildan beri Fransiya universiteti Matematika markazining tadqiqotchilari bilan hamkorlik qilib kelmoqdalar. Bir vaqtning о‘zida AQSH, Angliya va Gollandiyada ikki mamlakat matematiklarining О‘zbekiston va Fransiya matematiklari tomonidan tahrir qilingan maqolalari va ma’ruzalari tо‘plami nashr etildi.
Uzoq yillar davomida О‘zbekiston arxeologlari Surxondaryoda Yaponiya olimlari bilan, Qoraqalpog‘istonda Sidney universiteti arxeologlari bilan birgalikda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar. О‘zbekiston Milliy universiteti tarixchilari Angliya, Fransiya, Daniya universitetlaridagi hamkasblari bilan bir necha yillardan buyon hamkorlik qilib kelmoqdalar.О‘zbekistonning bir qator taniqli olimlari xorijiy mamlakatlarning tarmoq akademiyalariga a’zo bо‘lishdi.

2.