O’qituvchi Talaba 1-bosqich. O’quv mashg’ulotiga kirish

 Elektron pochta 
  Internetda  foydalanayotgan  elektron  pochta  shu  kunda  eng  ommabopdir.  Berilgan  baholar 
shuni  ko’rsatadiki,  dunyoda  elektron  pochtadan  foydalanayotganlar  soni  50  milliondan  ortiq. 
Umuman dunyoda elektron pochtaning trafiki (protokol SMTP) butun tarmoqning faqatgina 3,7 % 
egallaydi  “CHaqiriq  bo’yicha  ulanish”  (modemdan)  sinf  ulanishlari,  ko’pchilik  ulanishlarning  eng 
muhim  talablardan  biri  bo’lib,  elektron  pochtani  ommaboplashtiradi,  bizda  Rossiyada,  umuman 
ko’pchilik hollarda – ulanish – UUCP. 
  E-mail Internetga xohlagan ko’rinishdagi ulanishda kirishi mumkin. 
  E-mail  (Electronic  mail)  –  bu  elektron  pochta  uning  yordamida,  Siz  xabar  jo’natishingiz, 
ularni  o’z  elektron  pochta  qutingizdan  olishingiz,  xat  manzillaridan  foydalanib,  xat 
korrespondentlariga  avtomatik  tarzda  javob  berishingiz,  bir  zumda  xatingizni  bir  nechta 
oluvchilarga  jo’natishingiz,  boshqa  manzil  bo’yicha  olingan  xatni  qayta  jo’natish,  manzil  o’rnida 
mantiqiy  nomlardan  foydalanish,  turli  xil  korrespondentsiyalar  uchun  pochta  qutingizni  bir  necha 
bo’linmalarini barpo etish, xatga matn fayllarini kiritish va sh.o’. bajarishi mumkin.  
  E-mail  dan  foydalanib,  Siz  sinxron  rejimda  FTP  dan  foydalanishingiz  mumkin.  Bunday 
xizmatlarni qo’llab -  quvvatlovchi ko’pchilik serverlar mavjud. Siz tizim buyrug’iga ega bo’lgan 
bunday  xizmat  E-mail  manziliga  masalan,  qandaydir  direktoriyga  listing  bersangiz  yoki  Sizga 
qandaydir fayl  qayta jo’natilsa, bu fayl  yoki  listing javobi Sizga avtomatik  tarzda keladi. Bunday 
rejimda oddiy FTP ning deyarli barcha buyruq to’plami ishlatilishi mumkin.  
  FTP  bo’yicha  fayllarni  nafaqat  o’zlaridan,  balki  Siz  E-mailda  ko’rsatgan  xohlagan  FTP 
serveridan oladigan serverlar mavjud. 
  E-mail  munozara  (bahs)  yoki  telekonferentsiyalarni  o’tkazish  imkoniyatiga  ega.  Buning 
uchun  ayrim  bog’lovchi  ishchi  mashinalarga    mail  reflector  lar  o’rnatilgan.  Siz  u  yerga  falon 
reflektorga  obuna  bo’lish  ko’rsatmasi  bilan  xabar  yuborasiz  va  u  yerga  munozara  qatnashchilari 
yuborgan  xabarlar  nusxalarini  olaboshlaysiz.  Pochta  reflektori  elektron  xatlarni  olgandan  so’ng, 
ularning nusxalarini obunachilarga osongina tarqatadi.  
Elektron pochta servisi - Internetda eng qadimiy  elektron  pochtani oddiy  pochta bilan to’la 
taqqoslash  mumkin. U ham yozma xabarlarni bir joydan boshqa joyga uzatish uchun xizmat qiladi. 
Bunda elektron pochta shunday afzalliklarga egaki, u xabarlarni  istalgan vaqtda  jo’natishi va qabul 
qilishi  mumkin.  Haqiqatan  ham  E-mail  yuborayotib  Siz  odatda,gi  xatni    yuborishdagi  kabi      xat 

---

 
214 
qaerga  va  kimga    yuborilayotgani,      teskari  manzili  (faqat  barcha  nomlar  va  manzilgohlar,  albatta  
elektrondir)  ko’rsatiladi.  Siz  xatni  “kopirka”  (nusxa)  orqali  bir  necha  manzilgoh  bo’yicha 
jo’natishingiz,  xatga  fayl  qo’shib  yuborishingiz  mumkin.  Elektron  xat  bilan  bo’ladigan  keyingi 
ishlar oddiy xatni jo’natishni eslatadi. Siz pochta  serveri bilan bog’lanasiz (odatda, POP 3 - Post 
Office  Protocol  -  Pochta  protokoli,  3-versiya)  va  xatni  shu    serverga  jo’natasiz.  (Pochtaga  olib 
borasiz). Keyin pochta serveri xatni oluvchining   pochta serveriga yetkazib berishni tashkil qiladi, 
u yerdan  xatni oluvchi olishi mumkin. Odatda, elektron xat jo’natilgan zaxoti kelib elektron pochta  
idishida   xat oluvchi tomonidan  olinish uchun saqlanadi. SHunday qilib, bu tizim oddiy pochtaga 
nisbatan kuchliroq va egiluvchandir. Elektron pochta xabarlarni shunchaki tez yetkazishga nisbatan 
xizmatlarni kengroq turlarini tavsiya qiladi. Elektron pochta, matndan tashqari, ovozli yoki grafikli 
fayllarni  hamda  boshqa  ikkilik  axborotlarni,  masalan,  dasturlarni  ham  o’zida  tutishi  mumkin. 
Elektron  pochtaning  eng  asosiy  afzalligi  xatlarni  tez  yetkazib  berishidir.  Agar  siz  xatni  elektron 
pochta  orqali  yuborayotgan  bo’lsangiz  siz  bilan  pochta  oluvchi  o’rtasida  qancha  masofa  borligi 
sizga  baribir.  Amalda  jo’natilgan  zaxotiyoq  xatingizni  olishi  mumkin.  Xatni  bir  yo’la    bir  necha 
manzilga yuborish ham juda oson. Bu degani istalgan vaqtda Siz xabarlarni yuborishingiz va ularni 
bir necha sekunddan so’ng dunyoning turli joylarida o’qishlari mumkin. 
Elektron pochtaning yana bir afzalligi shundaki, manzilning uzoqligi yetkazib berish tezligiga 
ham, qiymatiga ham hech qanday ahamiyati yo’q. Xatni  elektron pochta orqali Germaniyani ichida 
SHimoliy Qutbga yoki bir vaqtda bir necha punktga yuborishingizdan qat’iy nazar, o’zingizni xost-
kompьyuteringiz  telefon  aloqasidan  foydalanganligingiz  uchun  haq  to’laysiz.  Internetga  mustaqil 
ulangan kompьyuterlar xost-kompьyuterlar (host-xo’jayin) deyiladi. 
Internet elektron pochtasi taxminan oddiy pochtaga o’xshash ishlaydi. 
Sizning  E-mail  dasturingiz  xatingizni  xatning  sarlavhasiga  -  konvertga  o’xshab  -  (mail-
header) joylashtiradi. va SMTP  yordamida uni tarmoqga jo’natadi. Pochta  - server bilan muloqot 
qilish  uchun  elektron  pochtaning  mijoz-dasturi  ikkita  protokolidan  foydalanadi:  bittasi  xabarni 
jo’natish  uchun,  ikkinchisi  uni  olish  uchun.  SMTP  (Simple  Mail  Transfer  Protocol)-  Pochtani 
uzatish oddiy protokoli  xabarlarni jo’natish uchun foydalaniladi; ROR 3  (Post Office Protocol) - 
Pochta  protokoli,  3-versiya,  ularni  olish  uchun  foydalaniladi.  Keyin  sizning  xabaringiz  tarmoq 
orqali  tarmoqlararo  o’tishlar  (mail  gateways)  yordamida  uzatiladi.  Xabaringiz  kerakli  tarmoqga 
kelib  tushgandan  so’ng,  pochta  agenti  (mail  agent)  uni  oluvchining  pochta  qutisiga  yetkazib 
beradi. Manzildagi xabarni tarmoqdan POP 3  pochta protokoli orqali oladi. 
  Xat sarlavhasi (mail header) quyidagicha bo’ladi: 
  E-mail. Xat sarlavhasi; 

  Komu; 

  Kopiya; 

  Vlojenie; 

  Tema; 
  E-mail mijozlari. 
  Elektron pochtadan foydalanishning turli xil turlari mavjud. Ulardan ayrimlari: 

  Oddiy yozishma. E-mail asosan xabarlar va fayllarni boshqa kishilar bilan almashish uchun 
foydalaniladi.  Elektron  pochta  muassasalar  tomonidan  ilgaridan  foydalaniladi.  Lekin  hozir 
ko’pchilik undan do’stlari va qarindoshlari bilan muloqot qilish uchun foydalanadi. 
