„O‘qituvchi nashriyot-matbaa ijodiy uyi toshkent-2020

10-mavzu. SINONIM SO‘ZLAR USLUBIYATI

http://eduportal.uz

---

50

              

Beshigimning  oldidan  qabrim  oldigacha  yo‘l, 

                Men ketarman bir kuni, navolarim, zorim qolur. 

                                                    (M. Yusuf)

1.  To‘riqni  ko‘pkarilarga  boqdi,  ko‘pkarilarga  shayladi.  Chavandozlar 

bilan  olislardagi  ko‘pkarilarga  …di.  (T. Murod)  2.  Bu  kunlarda  uning 

qalami  shunday  g‘avg‘o  ko‘tardiki,  Hirotda  qayerga  …sangiz,  Sultonali 

haqida  eshitasiz.  (Oybek)  3.  Dunyodan  ne-ne  ulug‘  zotlar,  ne-ne  allomalar 

o‘tmagan,  ularning  birortasi  ham  „Men  bunday  adolatsiz  zamonda 

tug‘ilishni  istamayman“,  deb    ortiga  qaytib  …gan  emas.      (Sh. Boshbekov) 

4.  Sen  …ding-u  yangroq  sahnim  Befayz,  benur,  bo‘shab  qoldi.  (Mirtemir)

10.3-mashq.

 

Oybekning  „Navoiy“  romanidan  olingan  parchani  o‘qing. 

Ifodalangan  fikr  yuzasidan  mulohaza  bildiring.

„Jang maydoni yigitlarga husn bag‘ishlaydi. Yigit uchun mardlik, 

qahramonlikdan o‘zga ulug‘roq, oliyroq bir fazilat bormi?“ – dedi Navoiy.

1.  Ushbu  ko‘chirma  gapli  qo‘shma  gapni  o‘zlashtirma  gapga  aylan tiring. 

Muallif  gapining  kesimi  qanday  o‘zgarishga  uchradi? 

2.  Gapda  qanday  sinonim  so‘zlar  uchradi?  Sinonimlar  qatorini  davom 

ettirishga  harakat  qiling.

10.4-mashq.

 

Nuqtalar o‘rniga aytmoq va demoq  fe’llaridan  mosini  qo‘yib 

ko‘chiring.

1.  Aziz  shogirdim!  Hozir  …moqchi  bo‘lgan  so‘zlarimni  aql 

chig‘irig‘idan  o‘tkazib,  tafakkur  elagida  saralab,  diqqat  qulog‘ing  birla 

eshitib,  yuragingga  joylaginki,  bundan  ko‘p  va  xo‘p  manfaatlar  topgaysan. 

(„Farzandnoma“dan) 

2.  O‘n  to‘rt  kunlik  oyday  farishta  bo‘lib,  Shirin  tushlarimni  suvlarga 

…dim.  (O. Hojiyeva) 

3.  Yog‘och  mixga  …di:  „Meni  yaralading!“  Mix:  „Boshimga  tush - 

gan  zarbalarning  og‘irligini  bilganingda  edi,  meni  kechirarding“,  –  …di. 

4.  Hovonchaga  …m:  „Noming  ko‘p  baland,

     …  ,  kimdan  chekasan  bunchalar  faryod?“

     …  di  :  „Ne  til  bilan  …ay,  ey  Sa’diy,

     Zarbni  o‘z  yorimdan  yeyman  umrbod!“ 

                                  

                                    (Sa’diy Sheroziy)

http://eduportal.uz

---

51

Nazariy matn

Sinonim  birliklarning  ma’nosi  yaqin  bo‘lsa-da,  ammo  bir  xil  emas.  Ular 

ifoda  bo‘yog‘iga  ko‘ra  farqlanadi.  Ba’zilarida  bo‘yoq  kuchli,  boshqasida 

kuchsiz  (bo‘sh – latta),  ba’zilarida  ijobiy,  ayrimlarida  salbiy  (kulmoq – 

tirjaymoq)  bo‘ladi.  Sinonimlar  uslubiy  xoslanganlik  jihatidan  ham  o‘zaro 

farqlanadi.  Sinonimlar  birikuvchilarni  ham  tanlaydi.  Masalan,  stolning yuzi 

deyish  mumkin,  ammo  stolning basharasi  deb  bo‘lmaydi.  Ayrim  sinonimlik 

munosabati barqaror (kishi – odam – inson), ayrimlari nutqiy (go‘zal –  

oy – gul)

  hisoblanadi.