|
36-rasm. CO2 molekulasi kombinatsion sochilish spektrlari, 1284 sm-1 va 1387 sm–1 chastotali asosiy chiziqlar, ikkita chiziq (h.b.) «issiq o‘tishlar»ga va CO2 spektrining yuqori intensivlarida namoyon bo‘luvchi 1369 sm-1 chastotali chiziq 13CO2 izotopga tegishli bo‘lib, 13CO2 : 12CO2 izotoplar nisbatini chiziqlar yuzasini hisoblab topish mumkin.
130. Qutblanuvchanlik tenzori va uning xossalari. Misollar
Moddalarning (dielektriklarning) yana bir elektr xususiyatlaridan biri qutblanuvchanlikdir. Bu kattalik moddaga qo‘yilgan elektr maydon kuchlanganligiga proporsional
(1)
Qutblanish, ya’ni qutbsiz molekulalarda musbat va manfiy zaryadlar og‘irlik markazlarining siljishi maydon kuchlanganligiga proporsional bo‘lib yo‘nalishi maydon kuchlanganligi bilan bir xil bo‘ladi. Elektr maydoni ta’sirida har bir molekulada dipol momenti vujudga keladi. Shuning uchun molekulaning qutblanuvchanligi bilan dipol momenti orasidagi bog‘lanishni
(2)
deyish mumkin. N1 – hajm birligidagi molekulalar soni. Molekulada vujudga kelgan dipol momenti maydon kuchlanganligiga proporsional
(3)
Proporsionallik koeffitsiyenti – molekulaning elektr zaryadlarini maydon ta’sirida siljishini xarakterlaydi va molekulaning qutblanuvchanligi deyiladi. Qutblanuvchanlik molekulaning xossalarini xarakterlaydi va molekula elektron bulutining o‘lchamlari bilan bog‘liq. Agar (3) ifodadan ni topsak,
(4)
Qutublanuvchanlik hajm birliklarida, ya’ni [sm3] larda o‘lchanadi.
131. Yorug‘likning kombinatsion sochilish usuli yordamida qanday tebranishlarni kuzatish mumkin
bir energetik sathdan boshqa bir energetik sathga zarracha o‘tganda yutilish yoki nurlanish sodir bo‘ladi. Kombinatsiyalanuvchi sathlar orasida ana shunday o‘tishlar bo‘lishi uchun dipol momentining biror o‘qdagi tashkil etuvchisining simmetriyasi yoki qutblanuvchanlikning biror o‘qdagi tashkil etuvchisining simmetriyasi bilan sathning simmetriyasi mos tushishi lozim. Tanlash qoidasiga binoan ana shunday tebranma sathlar orasidagi o‘tishlar ruxsat etilgan bo‘lsa, tebranish faol tebranish deyiladi, agar tebranma sathlar orasidagi o‘tishlar taqiqlangan bo‘lsa passiv tebranish deyiladi.
Molekulaning simmetriyasi bilan bog‘liq bo‘lgan tanlash qoidasini mufassal qarab chiqaylik. Buning uchun, uch atomli chiziqli bo‘lmagan, S2 simmetriyadagi molekulani olamiz. Masalan, suv (H2O) molekulasi, tabiiy koordinata sifatida q1, q2 va larni olamiz. H2O molekulasida vodorod atomining ikkita ekvivalent muvozanat holati mavjud. Molekulani S2 o‘q atrofida aylantirganda va tekislikda aks ettirganda ana shu muvozanat holatlarni egallaydi. q1 birinchi koordinataning o‘zgarishi, q2 ikkinchi koordinataning o‘zgarishi bo‘lsa, molekula S2 o‘q atrofida 1800 ga burilganda, q2=q1 va q1=q2, bo‘ladi, bunda =const bo‘lib, bu molekulaning muvozanat holatiga tegishli. Molekula simmetrik harakat qilganda q1=q2 saqlanadi
132. Ko‘p atomli molekulalarda asosiy chastotalar va obertonlar intensivliklari qanday o‘zgaradi
Alternativ taqiq obertonlar va yig‘indi chastotalar uchun ham taalluqli bo‘ladi. Bu holda ham bir xil juft yoki toq tebranma holatlar uchun yig‘indi holat juft bo‘ladi, u holda KS spektrida faol tebranish IQ yutilish spektrida passiv va har xil tebranma harakat bo‘lsa, KS spektrida passiv tebranish IQ yutilish spektrida faol bo‘ladi.
Shuni aytish kerakki, alternativ taqiq faqat simmetriya markaziga ega bo‘lgan molekulalarga tegishli bo‘ladi. Endi chiziqli uch atomli XY2 molekula misolida molekulaning tebranma harakatini qaraylik. Ma’lumki, asosiy chastotalarning intensivliklari obertonlar va yig‘indi chastotalar intensivliklariga nisbatan katta bo‘ladi.
Dh simmetriyaga ega bo‘lgan uch atomli CO2 molekulaning har uchala asosiy tebranishi 3 xil simmetriyaga ega. Misol sifatida, CO2 molekulasini qaraylik. Bu molekulaning IQ yutilish spektrida ikkita juda intensiv 2349 sm-1 hamda 667 sm-1 polosalar kuzatiladi. KS spektrida esa 1285 sm-1 va 1388 sm-1 chastotalarda ikkiga ajralgan intensiv chiziq kuzatiladi.
133. Molekulaning spektral parametrlariga nimalar kiradi
Do'stlaringiz bilan baham: |
