Ona tili darslik

7-§.   Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi 
 
Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarda tinish belgilari quyidagicha ishlatiladi: 
1.  Bog‘lovchisiz  qo‘shma  gap  qismlaridan  bir  paytda  yoki  ketma-ket  ro‘y 
beradigan  voqea-hodisalar  anglashilsa,  ular  bir-biridan  vergul  bilan  ajratiladi. 
Masalan:  Qushbegiga  qaradim,  ul  ham  manim  og‘zimga  qarab  turar  edi. 
(A.Qodiriy).  Siz  marg‘ilonlik  og‘aynilarni  qipchoqlarga  qarshi  oyoqlantirmoqchi 
bo‘lasiz, buni ham yaxshi bilamiz... (A.Qodiriy). 
2. Bog‘lovchisiz qo‘shma gap qismlari mazmun jihatdan mustaqilroq bo‘lsa 
yoki ular turkibida vergul  ishlatilgan bo‘lsa, qo‘shma  gap  tarkibidagi qismlar bir-
biridan nuqtali vergul bilan ajratilib yoziladi. Masalan: Ishing bo‘lmasa kitob o‘qi, 
husnixat  ol;  sen  kulolning  qizi  emassan...  (A.Qodiriy).  Yosh  chog‘ida  ... 
qattiqchilikda  o‘sdi;  uning  ba’zi  yarashmagan  harakatlari  balki  o‘sha 
qattiqchilikning ruhga singib qolgan yomon ta’sirdir. (A.Qodiriy). 
3. Bog‘lovchisiz qo‘shma gap tarkibidagi ikkinchi gap birinchi gapning biror 
bo‘lagini izohlasa, uning mazmunini to‘ldirsa, qismlar orasiga ikki nuqta qo‘yiladi. 
Masalan:  Arslonbob  yong‘  oqlariga  kelganda  shuni  aytmoqchiman:  bular 
nihoyatda  noyob,  zotli  yong‘  oqlar.  (J.Abdullaxonov).  Xolbek  bir  narsani  endi 
sezmoqda edi: Avaz bilan Hulkar unga negadir kerak edi. (P.Qodirov). 
4.  Bog‘lovchisiz  qo‘shma  gap  qismlari  bir-biridan  tire  orqali  ajratiladi. 
Quyidagi holatlarda qo‘shma gap qismlari orasiga tire qo‘yiladi: 
1) qo‘shma tarkibidagi gaplar mazmunan zid bo‘lsa: Kiygan to‘ning eskiydi 
– kiydirganing eskimas. (Maqol). 
2)  birinchi  gap  ikkinchi  gap  kesimidan  anglashilgan  ish-harakatning 
bajarilish natijasi yoki shartini bildirsa: Qaring bor – baring bor. (Maqol). 
3) birinchi gap mazmuni ikkinchi gap mazmuniga o‘xshatilsa: Qor yog‘ di – 
don yog‘ di. (Maqol). Vaqting ketdi – baxting ketdi. (Maqol). 

---

 
 
236 
4)  qismlardan  tez  almashinuvchi  voqea-hodisalar  anglashilsa:  -  Hoy, 
oyimcha,  sen  yaxshi  bo‘lding  –  biz  yomon  bo‘lib  qoldikmi  hali?...    (P.Qodirov). 
SHu  payt  oy  bulutlar  orasidan  suzib  chiqdi  –  kamtigi  bulutning  chetiga  urilib, 
sho‘x bir silkinib qo‘yganday ko‘rindi. (P.Qodirov).