Ona tili darslik

toifasidagi olmoshlar. Bular sifatlarga o‘xshab   sifatlovchi-aniqlovchi, kesim va 
hol vazi-falarini bajaradi, otlashish xususiyatiga ega. 3) son toifasidagi olmoshlar. 
Bular miqdorni ifodalash uchun qo‘llanadi va gapda sifatlovchi-aniqlovchi, kesim, 
ba’zan hol vazifalarini bajaradi.  
 
 2-§.   Olmoshlarning ma’no turlari 
 
     1.  Kishilik  (shaxs)  olmoshlari  uchta  shaxsni  bildiradigan  quyidagi 
olmoshlardir: men, sen, u, biz, siz, ular. Kishilik olmoshlari otlar kabi turlanadi.  U  
kishilik  olmoshiga  jo‘nalish,  o‘rin-payt,  chiqish  kelishigi    qo‘shimchalari 
qo‘shilganda,  bir  n  orttiriladi:  unga,  unda,  undan.  Qaratqich,  tushum  kelishigi  va 
qarashlilik  shakli  qo‘shimchasi  –niki  qo‘shilganida  esa,  -n  tushiriladi: 
men+ning=mening,  sen+ni=seni,  sen+niki=seniki.  Ayrim  vaqtlarda  biz,  siz,  ular 
olmoshlari  birlik  ma’nosida  ham  ishlatiladi,  bunda  biz  olmoshi  kamtarlik, 
bajirilgan ishda o‘zining rolini oshirmaslik kabi ma’nolarni ifodalaydi. Siz, ular esa 
hurmat  ma’nosini  bildiradi,  bunda  siz  olmoshiga  ko‘plikni  ifodalash  uchun    –lar 
qo‘shimchasi  qo‘shiladi.  Bu  olmoshlarga  egalik  qo‘shimchalari  deyarli 
qo‘shilmaydi.  Kishilik  olmoshlari  gapda  ega  (Men  keldim),  to‘ldiruvchi  (Senga 
aytaman),  qaratqich  aniqlovchi    (Uning  ukasi  kelibdi),  ot-kesim  (Mening  do‘stim 
sensan)   vazifalarini bajaradi.  
     2.  O‘zlik  olmoshi  narsa-buyumni  aniqlab  yoki  ta’kidlab  ko‘rsatish  uchun 
ishlatiladigan  o‘z    so‘zidir.  Bu  olmosh  narsa-buyumning  shaxsga  xosligini, 
tegishliligini  yoki  shaxsning  tanholigini  bildiradi:  o‘z  uyi,  o‘z  ukasi.    O‘zlik 
olmoshi egalik qo‘shimchasini olib,  kishilik olmoshlariga sinonim bo‘ladi: o‘zim - 
men,  o‘zing  -  sen,  o‘zi  -  u.  Bu  olmosh  kishilik  olmoshlari  bilan  qo‘llanganda, 
ularga ta’kid ma’nosini yuklaydi: men o‘zim, sen o‘zing. 
     O‘zlik  olmoshi  turlanganda  kelishik  qo‘shimchalaridan  oldin  egalik 
qo‘shimchalari  bo‘lishi  shart:  o‘ziga,  o‘zingdan    va  b.  O‘z  olmoshi    belgisiz 
kelishik ko‘rinishida qo‘llanishi mumkin: O‘z uying – o‘zingning uying.      

---

 
 
112