Ona tili darslik

 
3 -§.   Bir sonining o‘ziga xos grammatik xususiyatlari 
 
Sonlar  ichida  bir  soni  o‘ziga  xos  grammatik  xususiyatlari  bilan  ajralib 
turadi.  Bir  soni  yuqorida  qayd  etilgan  sonlarga  xos  leksik-grammatik 
xususiyatlarga ega bo‘lishi bilan birga o‘ziga xos ayrim xususiyatlarga ham ega: 
1.  Ilgari  tilga  olinmagan  predmet  nomini  ifodalaydigan  ot  oldida  kelib, 
gumon noaniqlik ma’nosini ifodalaydi: Maqsud aka Oybek ikkovimizga kula-kula 
bir voqeani aytib bergan edi. (Z.Saidnosirova.) 

---

 
 
106 
Miqdor anglatadigan so‘zlari so‘roq olmoshlari yoki narsa so‘zidan oldin bir 
so‘zini  kiritish  bilan  gumon,  noaniqlik  ma’nosidagi  ravishlar  yasaladi:  bir  necha, 
bir qancha, bir nima, bir narsa, bir zum, bir payt kabi. 
Bir  so‘ziga  –ov,  -on,  -or  affiksi  qo‘shilishi  bilan  ham  gumon  ma’nosini 
bildiruvchi gumon olmoshlari yasaladi: birov, biron, biror kabi. 
2.  Bir  soni  fe’l,  ot,  sifat,  ravish  oldida  kelib,  kuchaytiruv  ravishi  (juda,  g‘ 
oyat) va kuchaytiruv yuklamasi (hatto) kabi ma’noni kuchaytirishga xizmat qiladi: 
Bir chiroyli, bir yoqimli shamol turdi (Said Ahmad). 
3.  Bir  soni  sifatlovchi-sifatlanmish  orasida  kelganda  ham  ma’noni 
kuchaytiradi:  Gulnor  uchun  ulug‘    bir  baxt  shu  uchrashuv  bo‘ldi  (A.Q.)  Juvon 
asabiy bir harakat bilan ro‘molini olib o‘radi (A.Q.). 
4.  Ayiruv  chegaralov  yuklamalari  (-gina,  faqat)  vazifasini  bajarib,  ayirish, 
chegaralash  kabi  ma’nolarni  ifodalaydi:  Kamtarlik  ham  bir  xislat  («Tafakkur 
gulshani»).  Mening  ishonchim  bir  sensan.  Bunda  bir  so‘zi  –gina,  faqat  vazifasini 
bajargan. 
5.  Bog‘lovchi  vazifasida  kelib,  uyushiq  gap  bo‘laklarini  yoki  qo‘shma  gap 
qismlarini  bog‘lashga  xizmat  qiladi:  Bir  kattaning  gapiga  kir,  bir  kichikning 
(Maqol). 
6.  Bir  soni  o‘zi  bog‘lanib  kelgan  so‘z  bilan  «hech  kim»,  «hech  qanday» 
olmoshlar ma’nosida keladi: Kunlik normasini bajarmagan bir kishi qolmadi. 
7.  Kesim  vazifasini  bajarib  kelganda,  birdamlik,  o‘xshashlik,  umumiylik 
ma’nosini  ifodalaydi:  Kemaga  tushganning  joni  bir  (Maqol).  Odamning  tili  bilan 
dili bir bo‘lsin. 
Bir sonidan olmosh, ravish, ot va fe’l yasaladi: bir necha, bir narsa, bir zum, 
bir payt, bir vaqt, birlik kabi.