Омборлари ва

Қурилиш ашёларининг тузилиши ва хоссалари

Қурилиш ашёларининг микротузилиши ва ундаги ўзгаришлар оптик элек­трон микроскоплар ёрдамида ўрганиб дифференциалтермик, рент­гено­график усулларда текширилади ва олинган маълумотлар таҳлил қили­нади.

Заррачаларнинг ўзаро қандай бирикканлиги ва улар асоси­да ҳосил бўлган қаттиқ жисм коагуляцияли, конденсацияли ва кристалли тузи­лишда бўлади.

Коагуляция тузилишда жисмни яхлит ҳолатда ушлаб ту­рувчи зар­рачалар ўзаро суюқ парда орқали алоқада бўлади. Шу сабабли, зар­рачаларни ёпиштириб турувчи куч жуда бўш, яъни улар Вандер–Вальс кучлари воситасида ёпишади.

Конденсацияли тузилишда жисмдаги заррачалар атом ва ионлар даражасида ковалент алоқалар воситасида кимёвий реакцияга кири­шади. Реакциянинг қанчалик кучли бўлиши, ундаги атомларнинг ва­лентлигига боғлиқ. Бу ҳолда атом ва ионларни ёпиштириб турувчи куч анчагина юқори бўлади. Демак, жисм ҳам маълум миқдорда мус­таҳкамликка эга бўлади.

Кристалли тузилишда эса жисм таркибидаги қаттиқ фаза­лар юқори ҳаро­ратда эриб, кейин совуган ёки тўйинган эрит­мадаги кристаллар кимё­вий реакция натижасида ўсиб мустаҳ­кам яхлит жисмга айланган бўлади. Кристалли тузи­лишдаги ашёларнинг мустаҳкамлиги энг юқори бўлади.

Қурилиш ашёларининг тузилиши бу–оддий қаттиқ жинс­лар таркиби­даги тарқоқ ҳолатда жойлашган ҳар хил йирик­ликдаги заррачаларнинг қандай тартибда боғланганлигидир.

Қандай қурилиш ашёли бўлишидан қатъи назар, у табиий ёки сунъий равишда заррачаларнинг бирон боғловчи модда воситасида ўзаро бирла­ши­шидан ҳосил бўлади. Шунингдек, ашёнинг тузилишига ундаги зарра­чалар орасидаги ўзаро масо­фа, майда ва йирик ғоваклар, найчалар, ўта майда дарзлар ва бошқа нуқсонлар ҳам киради.

Тузилиш икки кўринишда ифодаланилади: микро ва макро-тузилиш. Микротузилиш–қаттиқ, суюқ ва газ таркибини ташкил этувчи ҳар хил ўлчамли атомлар, ионлар ва мале­кулаларнинг ўзаро жойлашиш алоқа­дорлиги, бирикиш тарти­бини ифодаловчи ҳолатдаги қўриниши­дир. Атом-малекулалар бирлашмаси ашёнинг макротузилишини билди­ради.

Барча сунъий қурилиш ашёлари майда заррачаларнинг боғланиши­дан ҳосил бўлади. Демак, биз таҳлил қилаётган уч гу­руҳдаги ашёлар коагуляцияли, конденсацияли ва кристалли тузилишга эга экан. Улар­нинг қайси гуруҳга тааллуқли экан­лиги билан қурилиш ашёлари­нинг хоссалари тўғрисида фикр юритиш мумкин. Маълумки, ҳар бир гуруҳга тегишли ашё­ларнинг ғоваклиги ҳар хилдир.

Айрим ҳолларда микротузилишли жисмларда ўзаро туташ ва ҳар томонлама берк ғоваклар ҳамда найчалар миқдори катта ҳажмни ташкил этади. Бундай ғовакларни келиб чиқи­ши ашёни тайёрлашдаги технологик жараёнларга, боғловчи моддаларнинг турига ва уларнинг физик-кимёвий хоссаларига боғлиқ.

14