Oliy nerv faoliyati tiplari



Download 0,58 Mb.
bet5/12
Sana25.04.2022
Hajmi0,58 Mb.
#580912
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
OLIY NERV FAOLIYATI TIPLARI

Odam oliy nerv faoliyati


I.P. Pavlov tomonidan odam oliy nerv faoliyatini o`rganishga I.M. Sechenovning bosh miya katta yarim sharlarining reflektor nazariyasi asos buldi.
Hayvonlar oliy nerv faoliyatini har tomonlama o`rganish I.P. Pavlovga odam oliy nerv faoliyatini o`rganish uchun ko`pgina ma`lumotlarni ochib berdi.
Odam oliy nerv faoliyati ko`pgina umumiy mexanizimlari hayvonlar oliy nerv faoliyati mexanizmiga o`xshab ketishi bilan birga, odam oliy nerv faoliyati ayachagina o`zaga xos xususiyatlari bilan farq qiladi. Bunday yangi xususiyatlar insonni tashqi muhit bilan murakkab bog`lanishi, tabiatni o`ziga bo`ysindirish, mehnat faoliyatini yuzaga chiqishi, nutqni kelib chiqishi bilan bir necha ming yillar mobaynida paydo bo`lgan.
Odam oliy nerv faoliyati uzoq yillar mobaynida butunlay yangi sistema ya`ni insonga xos bo`lgan sifatga ega bo`lgan. Insoi oliy nerv faoliyatini rivojlanishida sifat o`zgarishlari kelib chiqishida juda ko`p reflektor bog`lanishlarni yuzaga kelishida nutq asosiy o`rin egalaydi.
I.P. Pavlov tili bilan aytganda nutq bizni inson qildi». Hayvonlar oliy nerv faoliyati tashqi muhitning anq signallarini ta`sirini natijasi hisoblanadi. Hayvoilarga so`z bilan murojat qilinganda javob reaktsiyasini hosil qilish kompleks shartli ta`sirlovchilarga reaktsiya bilan javob berishidan boshqa narsa emas. Sirkda hayvonlarni so`z orqali turli harakatlarni bajarishi, oddiy tovush ta`sirotiga shartli refleks hosil qilishidir. O`rgatuvchining muvaffaqiyati so`zni qanday tonda ishlatishi va maxoratidadir. Albatta bironta so`zga ya`ni shartli ta`sirlovchiga shartli refleks hosil qilingandan keyin hayvonlarga ovqat berib qo`yadi yoki biroz rag`batlantiradi, silaydi. Shunday qilib, hayvon oliy nerv faoliyati aniq signalga javob berishidan boshqa narsa emas.
Odam esa muhitning aniq predmetlar va xodisalariga javob berishi bilan birga shu narsa va xodisalarni so`z bilan ifoda etilishiga ham javob beradi. Odam uchun so`z faqatgina tovush signali emas balki uni ongini hayot kechirishi uchun alohida tizim hisoblanadi.
So`z ta`sirlovchisi odamdagi shartli reflekslarning alohida ijtimoiy tabiati bo`lib hisoblanadi,
So`zlar haqiqatdan uzoqlashgan xolda umumlashtiruchi bo`lib, fikrlashning asosi.
Shunday qilib, birinchi signal sistemada bosh miya katta sharlarida atrof muhit predmetlari va xodisalariga qo`zg`olish jarayoni hosil bo`lsa, ikkinchi signal snstemada atrof muhitdagi narsa va xodisalarni so`z signallari orqali qo`zg`olish vujudga keladi.
Yana bir shuni takidlaymiz ikkinchi signal sistema faqatgina odamga xos, birinchi signal sistema odam va hayvonlarga xos xususiyatdir.
Oliy nerv faoliyati haqidagi ta`limot ikkinchi signal sistemasining ishlash qonuniyatlarini ochib beradi.
Qo`zg`olish tormozlanshning asosiy qonuniyatlari birinchi va ikkinchi signal sistemalari uchun umumiy qonuniyatlar ekanligi aniqlandi, Odam katta yarim sharlar po`stlog`ining har bir nuqtasi nutqni eshitish va motor markazlari bilan bog`langan holda qo`zg`oladi. A.G.Ivanov - Smolenskiy va hamkorlarining bolalar ustidagi tajribalari shunga taluqlyi dalillar beradi. Qanday bo`lmasin tovush yoki yorug`lik signaliga, masalan qo`ng`iroq tovushiga yoki qizil chiroqning yalt etib yonishiga doir shartli refleks vujudga kelgach, shartli signalning so`zdan iborat ifodasi, ya`ni «qo`ng`iroq qizil» so`zlari shartsiz ta`sirlovchi bilan birga qo`llanilmasdan turib shartli refleksii darrov yuzaga chiqaradi. Tajriba teskariga olib borilganda so`zdan iborat signalga doir shartli refleks hosil qilinganda, ya`ni «qo`ng`iroq» yoki «qizil chiroq» so`zlari shartli signal bo`lganda ilgari hech qachon sharsiz ta`sirot bilan birga qo`llanilmagan qo`ng`iroq tovushi yoki qizil chiroqning yonishi ta`sirlovchi sifatida birinchi marta qo`llanishi bilanoq shartli refleks ko`zatiladi.
L.I. Kotlyarevskiyning ba`zi tajribalarida ko`zni qorong`ilatish (qorachiqning kengayishiga sabab bo`ladi) shartsiz ta`sirlovchi sifatida qo`llaniladi. Ayni vaqtda qo`ng`iroq tovushi shartli ta`sirlovchi bo`ladi. Qo`ng`iroq tovushiga nisbatan shartli refleks hosil bo`lgach, «qo`ng`iroq» so`zi aytilishi bilanoq shartli refleks vujudga kelaverdi. Ko`z soqqasini bosish (yurak urishini refleks ravishda siyraklashishiga sabab bo`ladi) shartsiz ta`sirlovchi sifatida qo`llanilganda ham shunday xodisa ro`y beradi. Bu tajribada so`z bilan shartsiz ta`sirot miya po`stlog`ida vaqtinchalik shartli bog`lashshgan vujudga keltirgan. Odamning miya po`stlog`ida vaqtinchalik aloqalar hosil bo`lishida nutq markazlari qatnashadi.
Odam so`zni ayrim tovush yoki tovushlar yig`indisi sifatida emas, balki muayyan tushuncha sifatida idrok etadi. Odamga bironta so`zga shartli refleks hosil qilinib so`ng shu so`zni sinonimi qo`llanilganda ham shartli refleks hosil bo`ladi. Masalan, avval «so`qmoq» so`zini ishlatib so`ng o`rniga «aul» so`zi ishlatilsa ham shartli refleks hosil bo`ladi.
O`qish va yozish aktlarida, ta`lim jarayonida qatnashuvchi markazlar bilan miya po`stlog`ining turli qismlari o`rtasida ham vaqtincha aloqalar vujudga keladi. Masalan, «qo`ng`oriq» so`zini eshitgan odamda «qo`ng`iroq» yozuvi ham shartli reflektor reaktsiya keltirib chiqaradi.
Odamning barcha idrok va tasavvurlari va sezgilari, hissiyotlari so`zlar bilan ifodalanadi. Bundan anglashildiki, tevarak-atrofdagi dunyoda mavjud buyum va xodisalardan keluvchi konkret signallar birinchi signal sistemasini qo`zgatadi, bu qo`zg`alish esa ikkiksi signal sistemasiga o`tadi. Bola nutqni egallaguncha ya`ni tilga kirguncha birinchi signal sistemasi faoliyatda bo`ladi.



Download 0,58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish