Olimlar haqida ma’lumot. 1892-yil Jenevada Xalqaro kimyogarlar

23. N.D Zelenskiy reaksiyasi – bazi bir neftdan ajralib chiqgan siklogeksandan benzol olgan.

C₆H₁₂ → C₆H₆ + 3H₂

24. Favorskiy reaksiyasi – 1906-yil birinchi marta etilen glikoldan dioksan olgan.

HO - CH₂ - CH₂ - OH ZnCl₂ t^oC CH₂ – CH₂

O O + 2H₂O

HO-CH₂-CH₂-OH CH₂ – CH₂

25. Sheyelye reaksiyasi – yog’ni PbO bilan qizdirib glitserin olgan.

CH₂-O-CO-R CH₂-OH

| |

CH-O-CO-R + 3HOH → CH-OH + R-COOH

| |

CH₂-O-CO-R CH₂-OH

26. Seyzel usuli – oddiy efirlar HJ bilan qizdirilganda olib borilsa, galogen alkil galogenid va suv hosil bo’ladi. Analitik kimyoda bu reaksiyadan foydalanib metoksil – OCH₃va etoksil – OC₂H₅ gruppalarni miqdorini aniqlanadi.

C₂H₅-O-C₂H₅ + 2HJ → 2С₂H₅J + H₂O

27. Biuret reaksiyasi – oqsillarga mis tuzlari va ishqorlar tasir ettirilganda binafsha rang paydo bo’ladi. Bu reaksiya peptid bog’li MN-SO moddalarda sodir bo’ladi.

28. Milon reaksiyasi – oqsillarga Hg(NO₃)₂ ning nitrit kislotadagi eritmasi tasir ettirilsa, qizil rang paydo bo’ladi. Bu reaksiya oqsillarda fenol gruppa mavjudligidan dalolat beruvchi sifat reaksiya hisoblanadi.

29. Sulfigidril reaksiyasi – oqsilga plyumbit eritmasi qo’shib qizdirilganda, qora cho’kma PbS hosil bo’ladi. Bu reaksiya oqsillar tarkibida sulfigidril (SH) borligini ko’rsatadi.

30. Ningidrin reaksiyasi –ningidrin tasirida oksidlangan α-aminokislota dezaminlanadi, dekarboksillanadi. Natijada CO₂, NH₃ va aldegid hosil bo’ladi. Oksidlangan ningidrin qaytarilgan ningidrining ikki molekulasi bilan NH₃ ishtirokida birikib, biafsha ko’k rangli kondensatsiyalangan maxsulot hosil qiladi.

O O

|| ||


O

O
C C H

C=O + H₂N-CH-COOH → C + R-CHO

C C NH₂

|| ||

O O

aminodiketogidrinden

31. Chichibabin reaksiyasi – piridin natriy amid bilan qizdirilganda, α-aminopiridin hosil bo’ladi.

C₅H₅N + NaNH₂ → H₂ + C₅H₄N-NHNa

C₅H₄N-NHNa + H₂O → С₅H₄N-NH₂ + NaOH

32. K.I.Tile reaksiyasi – konyugirlangan diyen uglevodorodlarni galogenlab, 1,4-birikishini o’rgangan.

CH₂=CH-CH=CH₂ + Br₂ → CH₂Br-CH=CH-CH₂Br

33. E.Mitcherlix reaksiyasi – 1843-yil benzolni nitrolab nitrobenzol olgan.

C₆H₆ + HONO₂ → C₆H₅NO₂ + H₂O

34. Sh.Fridel, D.Krafts reaksiyasi – aromatik uglevodorodlarga AlCl₃ katalizatorligi ishtirokida alkil galogenidlar tasir ettirib benzol gomologlarini hosil qilgan.

C₆H₆ + R-Gal → C₆H₅-R + HGal

35. F.Beylshteyn reaksiyasi – har xil sharoitda toluolga xlor tasir ettirib benzol halqasidagi vodorod atomi va benzol halqasidagi radikallarning vodorod atomi xlor atomiga o’rin almashinuvini kko’rgan.

Qorong’ida

C₆H₅CH₃ + Cl₂ ClC₆H₄CH₃ + HCl

Yorug’da o-xlortoluol

C₆H₅CH₃ + Cl₂ C₆H₅CH₂Cl + HCl

Benzilxlorid

36. A.Vyurs reaksiyasi – 1856-yil fransuz kimyogari A. Vyurs dixlor etanni gidroliz qilib etandiol olgan.(suv yoki Na va K ning suvli eritmalardan foydaalangan)

CH₂Cl-CH₂Cl + 2HOH → CH₂OH-CH₂OH + 2HCl

37. Kannisaro reaksiyasi – aldegidlarga ishqorlar tasir ettirilganda shu aldegidga tegishli spirt va shu aldegidlardan hosil bo’lgan kislota tuzlarini hosil qiladi.

2CH₃-CHO + KOH → CH₃COOK + C₂H₅OH

38. N.A.Menshutkin reaksiyasi – karbon kislotalar bilan spirtlar reaksiyaga kirishib murakkab efirlar hosil qilish reaksiyasini o’rganga.

R-COOH + R^’-OH → R-COOR’ + HOH

39. K.S.Krixgof reaksiyasi – kraxmalni gidrolizlab fermentlar ishtirokida glukoza olgan.

(C₆H₁₀O₅)_n → (C₆H₁₀O₅)_m → C₁₂H₂₂O₁₁ → C₆H₁₂O₆

Kraxmal dekstrin maltoza glukoza.

40. A.V.Gofman reaksiyasi – alkil galogenidlarga ammiak tasir ettirib, birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi aminlar olgan.

I bosqich R-Gal + NH₃ → R-NH₂ + HGal (birlamchi amin)

II bosqich R-NH₂ + R-Gal → (R)₂NH + HGal (ikkilamchi amin)

III bosqich (R)₂NH + R-Gal → (R)₃N + HGal (uchlamchi amin)

41. E.Frankland reaksiyasi – element organik birikmalarni 1849-yilda etilyodidga rux tasir ettirib dietil ruxni sintez qilgan va uglerod atomlari metallar bilan bevosita bog’lanish mumkinligini isbotlagan.

2C₂H₅-J + 2Za → C₂H₅-Zn-C₂H₅ + ZnJ₂

42. Griner reaksiyasi – magniy organik birikmalar galoid alkillarning suvsizlantirilgan efirdagi eritmasiga Mg metali tasir ettirib olgan. Hosil bbo’lgan mazsulot Griner reaktivi deyiladi.

R-Gal + Mg → R-Mg-Gal

Hosil bo’lgan birikma gidroliz qilinganda alkanlar hosil bbo’ladi.

R-Mg-Gal + HOH → R-H + Mg(OH)Gal

43. Kumol usuli. (Udris, Sergeyev reaksiyasi) – izopropil benzoldan oksidlab fenol va keton olgan.


O

O
CH₃-CH-CH₃ [O] OH

+ CH₃ – CO - CH₃

44. Sigler reaksiyasi – akyuminiy organik birikmalarni sintez qilgan. K.Sigler vodorod ishtirokida alkenlarga Al tasir ettirib (3-20 Mpa, 60-100 ^oC) trietil alyuminiy sintez qilgan.

3CH₂=CH₂ + Al + 1,5H₂ → (C₂H₅)₃Al

45. Arbuzov reaksiyasi – uchlamchialkil fosfatga galoid alkil tasir ettirib alkilfosfin kislota sintez qilgan.

(C₂H₅O)₃P + CH₃J → CH₃-PO₃(C₂H₅)₂ + C₂H₅J

46. K.V.Sheyele reaksiyasi – sut kislotani qatiqdan ajratib olgan.

47. Tishchenko reaksiyasi.

3CH₃-CHO + (C₂H₅)₃Al → 3CH₃-COOC₂H₅ + AlH₃

48. Nesmyenov reaksiyasi. Alkinlarga HgCl₂ tasiri.

CH₃-CCH + HgCl₂ → CH₃-CCl=CH-HgCl

49. Sabatye reaksiyasi. Alkenlarni gidrogenlab alkan olish reaksiyasini kashf etgan.

C_nH_2n + H₂ → C_nH_2n+2

CH₂ = CH₂ + H₂ → CH₃ – CH₃

50. Nyulends reaksiyasi. C₂H₂ ni 80 ^oC da CuCl va NH₄Cl katalizatorligida vinil atsetilen oladi.

HCCH + HCCH → H₂C=CH-CCH

51. Favorskiy reaksiyasi -alkinlarni izomerlanishni kashf etgan. Katalizator NaOH ning spirtli eritmasi.

CH₃-CH₂-C≡CH (NaOH spirt ert) → CH₃CCCH₃

CH₃-C(CH₃)-CCH → CH₃-C(CH₃)=C=CH₂

52. Vyurs - Fittig reaksiyasi orqali



53. Dils-Alders reaksiyasi – 1,3-diyenlarning xona haroratida akrolein (CH₂=CH-CHO), mallein angidrid (CH₂CO)₂O, vinil xlorid (CH₂=CHCl), etilen (C₂H₄), bilan 1,4-birikish reaksiyasiga kirishadi.

CH₂

CH₂=CH-CH=CH₂ +CH₂CH-CHO→CH CH-CHO

CH CH₂

CH₂

CH₂

CH₂-CH-CH=CH₂ + CH₂=CHCl → CH CH-Cl

CH CH₂

CH₂

54. Rezenmud reaksiyasi. Karbon kislotaning xlor angidridlarini qaytarib aldegidlar olish mumkin.

R – COCl + H₂ → R – CHO + HCl

CH₃ – COCl + H₂ → CH₃ – CHO + HCl

55. Reppe reaksiyasi. Alkenlarni is gazi va vodorod yordamida qaytarib aldegid olish.

R – CH=CH₂ + CO + H₂ → R – CH₂-CH₂-CHO

CH₂=CH₂ + CO + H₂ → CH₃-СH₂-CHO56. N.A. Emmanuel reaksiyasi. so’ngi yillarda uglevodorodlar, masalan, butan, penta va hakozolarni yuqori temperaturada havo kislorodi tasirida oksidlab, sirka kislota olishning sanoat usullarini ishlab chiqqan.

2C₄H₁₀ + 5O₂ → 4CH₃COOH + 2H₂O

57. Meer reaksiyasi - To’yingan uglevodorodlarning gologenli xosilalariga nitrit kislota tuzlari ta'sir ettirib nitrobirikmalar olish.



58. Gofman reaksiyasi. kislota amidlari natriy gipoxlorid yoki gipobromidlar tasirida birlamchi aminlar hosil qiladi.



59. V.M.Rodionov usuli bo’yicha malon kislotadan betta aminokislotalar olish

R-CHO + CH₂(COOH)₂ + NH₃ → R-CH(NH₂)-CH₂-COOH + CO₂ + H₂O

Organik moddalar nomlari

Moddalar nomlari	Formulasi (tuzilishi)
1,2,3-trioksibenzol	C6H3(OH)3
1,2,4-trioksibenzol	C6H3(OH)3
1,2-dioksibenzol	C6H4(OH)2
1,3,5-trioksibenzol	C6H3(OH)3
1,3-dioksibenzol	C6H4(OH)2
1,4-dioksibenzol	C6H4(OH)2
2metil propan dikislota	HOOC-CH(CH3)-COOH
2-metil propanal	CH3CH(CH3)CHO
2-metil propanol-2	CH3C(CH3)2OH
2-metilpropanol-1	CH3-CH(CH3)-CH2OH
3,3-dimetilbutin-1	Н3С-С(CH3)2-С≡СН
3-metil-pentin-1	Н3С-CH2-СH(CH3)-С≡СН
4-metil-pentin-1	Н3С-СH(CH3)-CH2-С≡СН
4-metilpentin-2	Н3С-СH(CH3)-С≡С-CH3
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Addipin kislota	HOOC-(CH2)4-COOH
Adenin	C5H5N5
Akril amid	CH2=CH-CO-NH2
Akril kislota	CH2=CH-COOH
Akrilonitril	СH2=CH-CN
Akrolein	CH2=CH-CHO
Alanin	CH3-CH(NH2)-COOH
Aldol	CH3-CH(OH)-CH2-CHO
Alizarin	C14H6O2(OH)2
Allen	CH2=C=CH2
Allil spirt	CH2=CH-CH2OH
Allil xlorid	CH2=CH-CH2Cl
Amigdalin	C20H27O11N∙H2O
Amil spirti	C5H11OH
Anabazin	C10H14N2
Antratsen	C14H10
Antraxinon	C14H8O2
Araxidon kislota	CH3(CH2)4CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH(CH2)7COOH
Araxin kislota	CH3-(CH2)18-COOH
Asalari mumi (palmitin kilslotaning miritsil efiri)		C15H31COO-C31H63
Asetanilid	C6H5-CH2-NH2
Aseton (dimetil keton)	CH3-CO-CH3
Aseton oksimi	CH3-C(CH3)=N-OH
Asetonfenilgidrazoni	CH3C(N-NH-C6H5)-CH3
Asetonitril	CH3-CN
Azelain kislota	HOOC-(CH2)7-COOH
BBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB
Benzil radikali	C6H5CH2 –
Benzil xlorid	C6H5CH2Cl
Benzilamin	C6H5-CH2-NH2
benzilidin radikali	C6H5-CH=
Benzol	C6H6
Benzoxinon	C6H4O2
Benzoy kislota	C6H5COOH
Biuret	NH2-CO-NH-CONH2
Bromoform	СHBr3
Butan	C4H10
Butanal	СH3CH2CH2CHO
Butanol-1	CH3-CH2-CH2-CH2OH
Butanol-2	CH3-CH2-CH(OH)-CH3
Buten-1	CH2 = CH – CH2 – CH3
Buten-2	CH3 – CH = CH – CH3
Buten-2-al	CH3-CH=CH-CHO
Butil asetat	CH3-COOC4H9
Butil spirti	C4H9OH
Butilenglikol	C4H8(OH)2
Butin-1	CH3 – CH2 – C ≡ C H
Butin-2	CH3 – C ≡ C – CH3
CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC
Chumoli aldegid	HCHO
Chumoli kislota	HCOOH
Chumoli kislota amidi	CHONH2
DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD
D-alanin	CH3-CH(NH2)-COOH
Dekan	C10H22
Dekanal	C9H19CHO
Dekstrin	(C6H10O5)m
Detsen	C10H20
D-fruktoza	CH2OH-CHOH-CHOH-CHOH-CO-CH2OH
D-galaktoza	CH2OH-CHOH-CHOH-CHOH-CHOH-CHO
D-glukoza	C6H12O6
Diasetil selluloza	C6H7O2(OH)(OCOCH3)2
Diaseton spirt	CH3-C(CH3)OH-CH2-CO-CH3
Dietil efir	C2H5-O-С2H5­
Dietil keton	C2H5-CO-C2H5
Difenil efir (fenetol)	C6H5-O-C6H5
Diizopropil keton	(CH3)2CH-O-CH(CH3)2
Dimetil efir	CH3-O-CH3
Dimetil rux	(CH3)2Zn
Dimetiletilamin	(CH3)2-N-C2H5
Dinitriladdipin kislota	NC-(CH2)4-CN
Dinitroselluloza	C6H7O2(OH)(ONO2)2
Dioksan	CH2 – CH2 O O CH2 – CH2
Dioksin	C4H4O2
Dipropil keton	C3H7-CO-C3H7
D-ksiloza	C5H10O5
D-mannit	CH2OH-CHOH-CHOH-CHOH-CHOH-CH2OH
D-manno shakar kislota	HOOC-CHOH-CHOH-CHOH-CHOH-COOH
D-mannon kislota	CH2OH-CHOH-CHOH-CHOH-CHOH-COOH
D-mannoza	C6H12O6
D-mannoza	CH2OH-(CHOH)4-CHO
Dodekan	C12H26
Dodetsilamin	C12H25-NH2
Dulsit	CH2OH-CHOH-CHOH-CHOH-CHOH-CH2OH
Durol	1,2,4,5-(CH3)4C6H2
EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE
Elaidin k-ta (olein kislotaning trans izomeri)	CH3-(CH2)7-C-H || H-C-(CH2)7-COOH
Enant aldegid	C6H13CHO
Enant kislota	C6H13COOH
Etan	C2H6
Etanal	CH3CHO
Etanol	CH3-CH2-OH
Etanol kislota	CH2OH-COOH
Eten	CH2 = CH2
Etil asetat	CH3-COOC2H5
Etil izopropil efir	C2H5-O-CH(CH3)2
Etil propil efir	C2H5-O-C3H7
Etilamin	C2H5-NH2
etilbenzol	C6H5C2H5
Etilen xlorgidrin	ClCH2-CH2OH
Etilendiamin	NH2-CH2-CH2-NH2
Etilenglikol	CH2OH-CH2OH
Etin	HC ≡ CH
Eykozan	С20H42
FFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFF
Fenil radikali	C6H5 -
fenilen radikali	C6H4=
Fenol	C6H5OH
Floroglutsin	C6H3(OH)3
Fumar k-ta (trans-izomer)	HOOC-C-H || H-C-COOH
Furan	C4H4O
GGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGG
Galaktoza	C6H12O6