Олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

SO`Z TARKIBI (MORFEMIKA)

So`z tarkibi - asos va qo`shimchalardan iborat. So`zning asosiy ma’nosini ifodalab, mustaqil qo`llana oladigan qismi asos deyiladi. Asos so`zning tub, bo`linmas lug`aviy ma’noli qismi bo`lib barcha so`zlarda qatnashadi.

Mustaqil qo`llana olmaydigan, asosga qo`shilib, unga yangi ma’no yoki qo`shimcha ma’no yuklaydigan, shuningdek, so`zlarni bog`lashga xizmat qiladigan qismga qo`shimcha deyiladi. Qo`shimcha – asosga qo`shilib, uning lug`aviy yoki grammatik ma’nosini shakllantirishga xizmat qiladi: kel + di - keldi (grammatik ma’no); past + ay - pasay (lug`aviy ma’no -sifatdan fe’l yasalgan).

So`zni ma’noli qismlarga ajratishga e’tibor bering: uyush/qoq/lik,ko`ngil/chan, kel/tir/ish/ni, suvo/q/chi/lik, biz/niki/lar, yalt/ira/sh/i/dan, ish/lo/vchi/lar, un/um/dor/lik, inson/iy/at/ga, pish/iq/chilik.

Qo`shimchalar vazifasiga ko`ra ikki turli bo`ladi: so`z yasovchi qo`shimchalar va shakl yasovchi qo`shimchalar. Masalan, oq asosiga –la qo`shimchasining qo`shilishidan «oq rangga kiritish» ma’noli yangi so`z yasalgan; shakl yasovchi qo`shimchalar yangi lug`aviy ma’no hosil qilmaydi. Masalan: qizlar so`zida qizlarning birdan ortiq ekanligi, qizcha so`zida esa kichraytirish ma’nosiifodalangan. Demak, qo`shimchalar quyidagi turlarga bo`linadi: