O zbekiston respublikasi so g L iq n I saqlash

Mualliflar

4

---

KIRISH

Odam  anatomiyasi  odam  organizmining  shakli  va  tuzilishini, 

uning  rivojlanish  jarayoni,  ayni  vaqtda  har  bir  a ’zoning  jinsiy 

jihatdan  va  yoshga  qarab  bo ‘lgan  tafovutlari,  shimingdek  tashqi 

muhitning a ’zolar tuzilishi hamda faoliyatiga  ta ’sirini o'rganadi.

Anatomiya grekcha (anatome) kesaman degan m a’noni anglatadi. 

Odam  organizmining  tuzilishida  yoshga  xos,  jinsiy  va  shaxsiy 

xususiyatlar ajratiladi.  Bolalik va o ‘smirlik davrida organizm to'liq 

yetilmagan,  to ‘qima  elementlari  to ‘la-to‘kis  takomillashmagan 

b o ‘ladi.

Anatomiya odam organizmini bir butun holda o ‘rganadi,  chunki 

organizm ko‘pgina a ’zolardan iborat b o ‘lib, ular nerv va qon tomirlar 

tizimi vositasida o ‘zaro b og‘langan.

Tibbiyotda  anatomiya  fanini  bilish  nihoyatda  zarur.  Bu  xususda 

professor  Ye.O.Muxinning  (1766  -1850)  «Anatomiyani  bilmagan 

shifokor,  foydasizgina  emas,  balki  zararlidir»  deb  yozgani  bejiz 

emas. Anatomiya fiziologiya bilan birgalikda tibbiy ilm poydevorini 

tashkil  qiladi.  Shuning  uchun  organizmning  m e’yoriy  holatini 

funksional anatomiya o ‘rganadi.

Talabalaming anatomiya fanini o'rganishida kuzatish va tasaw u r 

qilish 

asosiy  usuldir.  Anatomiyani  o ‘rganishda 

organizmning 

tuzilishi,  qismlarining  nomlari,  anatomik  terminlami  eslab  qolish 

muhum  bo‘lmay,  balki  uning  joylashuvi  hamda  faoliyatini  ham 

bilish  va tasaw u r qilish kerak.  Masalan, tashqi uyqu arteriyasining 

turli tarmoqlarini nominigina emas, balki joylashuvi va shu arteriya 

tarmoqlari yetib boradigan sohani ta sa w u r etish muhim.

Anatomiyani  regional  va  tizimli  ravishda  o ‘rganish  mumkin. 

Regional o ‘rganishda har bir sohaning tuzilishi  alohida o'rganiladi. 

Masalan,  ko‘krak qafasi o ‘rganilganda uning suyaklari, mushaklari, 

ichki a ’zolari, qon tomirlari va nervlari ko‘rib chiqiladi. Undan keyin

5

---

boshqa qismlar shu tartibda o‘rganiladi.  Tizimli o ‘rganishda esa bir 

yo ‘nalishdagi  a ’zolar tizimi  ko'riladi.  Bunda a w a l tayanch-harakat 

a’zolar  tizimi,  so‘ng  ichki  a ’zolar  tizimi  va  boshqa  a ’zolar  tizimi 

ketma-ketlikda к о'rib chiqiladi.

Odam organizmining alohida a ’zolar yoki a ’zolar tizimi tuzilishini 

oddiy  ko‘z  bilan  makroskopik  anatomiya  (m acros-grekcha  katta) 

o'rganadi.

Mikroskopik anatomiya (m icros-grekcha kichik) esa a ’zolaming 

nozik  tuzilishi  va  tarkibiy  elementlarini  mikroskop  yordamida 

o ‘rganadi.

Yoshga  doir  anatomiya  organizmning  tug‘ilganidan  boshlab,  to 

hayotining  oxirigacha bo‘lgan  davmi  o'rganadi.  Ayrim  a ’zolaming 

shakllanishini  oTganishda  ulam ing  anomal  rivojlanish  holatlari 

bilan o ‘zaro qiyoslanadi (teratogiya).

Eksperimental  anatomiya  -   tajribada  jonivorlam ing  a ’zo  va 

tizimlarini  o'rganib,  odam  organizmiga  qiyoslab  fikr  yuritishga 

xizmat qiladi.

6

---