Нефть ва газни қайта ишлаш жараёнлари ва ускуналари Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий ўқув юртлари бакалавриатининг «Нефть ва нефть-газни қайта ишлаш технологияси»

Колонна пастки қисмининг моддий баланси. Бундай ҳолат учун қуйидаги моддий баланс тенгламаларини ёзиш мумкин:
- оқимлар бўйича G_V +G_W = G_F + C_R ; (11.9)
- енгил учувчан компонентлар бўйича
G_Vy + G_Wx_W = (G_F + G_R)x ; (11.10)
бу ерда G_W – куб қолдиғининг сарфи (моль ҳисобида); х_W – куб қолдиғидаги енгил учувчан компонентнинг таркиби (моль улушлари).
(11.10) тенгламани моль ҳисобидаги нисбий сарфлар бўйича (1 кмоль дистиллятга нисбатан) қайта ечиб ва W=G_W/G_Д, F=G_F/G_Д деб белгилаб, қуйидаги ифодаларга эга бўламиз:
V + W = R + F ; Vy + Wx_W = (R + F)x ;
бундан . (11.11)
Бу тенгламалардан y= деб оламиз, бу ерда tgβ – иш чизиғининг абсцисса ўқи бўйича ажратган кесмаси.
Шундай қилиб, охирги тенгламани қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин:
у = tgβх + С . (11.12)
(11.12) ифода колоннанинг пастки (суюқликдан енгил учувчан компонентни максимал ажратувчи) қисми учун иш чизиғи тенгламаси деб аталади.


11.6. ИШ ЧИЗИҚЛАРИНИ У – Х ДИАГРАММАCИДА ТАСВИРЛАШ
Ректификацион колонна иш чизиқларини у-х диаграммада тасвирлаш учун (11.9-расм), абсцисса ўқига суюқликларнинг берилган таркиблари х_F, x_W ва х_D ларнинг қийматлари жойлаштирилади. Қабул қилинган шартга кўра, юқориги тарелкадан чиқаётган буғнинг ва дистиллятнинг таркиблари ўзаро тенг (яъни у_Д=х_D). х_D нуқтадан диагонал билан кесишгунча вертикал ўтказилади, натижада а нуқтага эга бўламиз. R нинг қиймати маълум деб ҳисобланилади. Ордината ўқига В=х_D/(R+1) (11.8-тенгламага асосан) кесмани жойлаштирилади, бунда d нуқта ҳосил бўлади. d ва а нуқталар тўғри кесма ёрдамида бирлаштирилади. х_F нинг қийматига тўғри келган нуқтадан а чизиғи билан кесишгунча вертикал кесма ўтказилади, бунда b нуқта ҳосил бўлади. аb тўғри кесмаси колонна юқори қисмининг иш чизиғини ифодалайди.