xosliklari. Tarmoqdagi raqobatga beshta omil ta’sir kiladi:
-
yangi raqobatchilarning paydo bo' lishi;
-
o'rinbosar tovar va xizmatlarning paydo bo'lishi;
-
etkazib beruvchilarning savdolashish qobiliyati;
-
xaridorlarning savdolashish qobiliyati;
-
mavjud bo' lgan raqobatchilarning o'zaro raqobati.
Bu besh omil tarmoqning daromadliligini belgilaydi. Chunki, u bauoga, uarajatga,
kapital quyilmalarga va
boshqalarga ta’sir qiladi.
2.
Firmaning tarmoqda tutgan urni. Firmaning tarmoqdagi urni, avvalo, raqobat ustunligi bilan aniqlanadi.
Agar firma barkaror raqobat ustunligiga ega bulsa, u o'z rakiblarini ortda koldiradi:
-Firmaning raqobatchilariga nisbatan kam xarajatlar bilan tovarlarni ishlab chiqara olish va sota olish qobiliyati uakida
dalolat beruvchi, juda past xarajatlar;
-Tovarlar differentsiyatsiyasi, ya’ni firmaning iste’molchi eutiyojini kondira olish qobiliyati.
Firmaning tarmoqda tutgan urniga ta’sir qiluvchi boshqa bir muuim omil - bu firmaning o'z tarmog'i doirasida
muljalga oluvchi raqobat muhiti yoki firma maqsadining kengligi hisoblanadi. Firma o'zi uchun necha turdagi tovarlarni
chiqarishini, qanday sotish kanallaridan foydalanishini, qanday qanday haridorlarga xizmat ko'rsatishini, dunyoning qaysi
joylarida o'z mausulotini sotishini va qaysi milliy tarmoqdarda raqobatlashishini hal qilib olishi kerak.
Xaltsaro raqobatning xususiyatlari.
Raqobat va raqobat strategiyasi
haqida yuqorida
ta’kidlanganlarning barchasi ichki bozor bilan bir qatorda tashki bozorga ham taalluqlidir. Lekin shu bilan birga xalqaro
raqobat ba’zi bir o'ziga xos xususiyatlarga uam ega.
M. Porter mavjud raqobatning uziga xosligiga ko'ra ikki turdagi tarmoqlarni ajratadi:
1)
Ko'pmilliy tarmoqlar. Ushbu tarmoqlar uchun alohida mamlakatlarda raqobatning turlicha kechishi xosdir.
Bunday tarmoqlarda yagona strategiyani kullash mumkin emas. Misol uchun, jamgarma banklari.
2)
Global tarmoqlar. Ushbu tarmoqlar dunyo bo'yicha yagona raqobat maydoniga ega buladilar. Aynan
Shunday tarmoqlarda oddiy raqobat usutunligini emas, balki global raqobat usutunligini yaratish kerak
buladi.
M. Porter global strategiya sharoitida raqobat ustunligiga erishishning va undan foydalanishning ikki usulini ajratadi:
1)
faoliyatni tartibga solish (konfiguratsiya), ya’ni uziga xos xususiyatlaridan foydalanish maqsadida turli mamlakatlarda
faoliyatning turli kurinishlarini joylashtirish.
Faoliyat turlarini davlat quyidagi mezonlardan kelib chiqib joylashtiradi: -omillarning minimal qiymati;
-maxsus kunikmalarning mavjudligi;
-mijozlar bilan munosabatlarning rivojlanganlik darajasi va boshqalar.
2)
filiallar faoliyatini muvofiqlashtirish. Bu o'z ichiga -ma’lumot almashinuvini;
-javobgarlikni taqsimlashni;
99
-xatti-harakatlarni kelishishni oladi.
Ratsobat ustunligining determinantlari.
Har bir tarmoq doimo yangilanib va zamonaviylashtirib turiladi.
Bu jarayonni rag'batlantirishda asoslanuvchi mamlakat muhim o'rin tutadi. Asoslanuvchi mamlakat bu asosiy mahsulot va
texnologiya strategiyasi ishlab chiqariladigan va kerakli tajribaga ega bo'lgan ishchi kuchi mavjud mamlakatdir.
Omillarning parametrlari.
Har bir mamlakat u yoki bu darajada ishlab chiqarish omillariga ega bo'ladi
(Xeksher-Olin modeli). Omillar avvaldan mavjud bulishi, Shuningdek inson faoliyati natijasida yaratilishi mumkin.
Shuning
uchun raqobat ustunligiga erishish va uni rivojlantirish uchun nafakat mavjud omillar zaxirasi, balki uning yaratilishi tezligi xam
muximdir. Bundan tashqari omillarning ortikchaligi raqobat ustunligini yukotilishiga olib kelishi, ularning yetishmasligi esa,
aksincha, yangilanishni yuzaga keltirishi va bu bilan uzoq muddatli raqobat ustunligiga olib kelishi mumkin.
2-rasm. Mamlakatning raqobat ustunligi determinantlari.
Shunday bulsada
omillar bilan ta’minlanganlik
uta muxim ahamiyat kasb etadi va Shuning uchun xam u
birinchi parametrdir
(inson resurslari, moddiy resurslar, bilim resursi,
moliyaviy resurslar, infratuzilma). Omillar turli
tarmoqlarda turli miqdorlarda kulaniladi. Firmalar uz ixtiyorlarida o'z tarmoqlaridagi raqobat kurashida zarur bo' ladigan arzon
va yuqori sifatli omillarga ega bo' lsalargina raqobat ustunligiga erishadilar.
Ikkinchi parametr
bu -
omillar ierarxiyasidir.
Omillar asosiy (tabiiy resurslari, iklimiy sharoitlar, geografik
joylashuv, malakasiz itttchi kuchi va xk.) va rivojlangan (zamonaviy infratuzilma, malakali itttchi kuchi va xk.), umumiy (barcha
tarmoqlarda
100
qo 'llash mumkin bo'lgan) va ixtisoslashgan omillarga ajratiladi.
Omillarni yaratish - uchinchi parametr.
Omillar, ular tabiiy yuzaga kelganliklari va sun’iy ravishda
yaratilganliklari bilan farkdanadilar. Yuqori darajadagi raqobat ustunligiga erishishga kumak beruvchi barcha omillar sun’iy
omillardir. Mamlakatlar, ular zarur omillarni eng maqbul tarzda yarata oladigan va mukammalashtiradigan tarmoqlardagina
muvaffakiyatga erishadilar.
Ихтисослашга
И О МИ П П Л П
Do'stlaringiz bilan baham: 
