Namangan muhandislik-pedagogika instituti yer usti transport tizimlari kafedrasi kasb-hunar kollejlari uchun

Ishqalash va sayqallash usullari 

Ishqalagichlar  yordamida  ishqalash  sirtning  yuqori  aniqligini  ta’minlaganligi  tufayli 

o’lchash hamda tekshirish asboblarini o’lchamiga yetkazishda keng qo’llaniladi. Bu operatsiya 

sharjirlangan  ishqalagichlar  bilan  o’lchamiga  yetkazishga  hamda  abraziv  aralashma  surkab 

o’lchamiga  yetkazishga  (erkin  yopishtnrilgan  abraziv  donlari  bilan  o’lchamiga  yetkazishga) 

bo’linadi. 

Buyumni ishqalashga tayyorlash. Ishqalanadigan buyum jilvirlash, yo’nib kengaytirish, 

cho’zish,  mayda  tishli  va  mayin  egovlar  bilan  egovlash,  shaberlash,  shuningdek,  yuqori 

aniqlikni ta’minlaydigan boshqa usullar bilan aniq va toza qnlib ishlanadi. 

Ishlov beriladigan sirt uni ishqalash oldndan kerosin bila yuviladi va artib quritiladn. 

Ishqalagichning ish sirti tekshiriladi. U  yassi va ma’lum o’lchamga ega bo’lishi kerak. 

Ishqalagichning  sifati  lekalo  chizg’ichlari,  yassi-parallel  uzunlik  o’lchovlari  yordamida 

tekshiriladi. 

Ishqalagichni  tayyorlash  usuli  qo’llaniladigan  ishqalash  usuliga  bog’liq.  SHarjirlangan 

ishqalagichlar  bilan  ishqalashda  ular  sharjirlanadi,  ya’ni  ishlash  oldidan  ularning  sirtiga 

abraziv  donlari  botiriladi.  Yassi  ishqalagichlar  toblangan  brusok  yoki  valiklar  yordamida 

sharjirlanadi. Buning uchun ishqalagichning sirtiga moy surkaladi, uning ustiga abraziv kukuni 

bir tekis qilib sepiladi va brusokni plita ustida yurgizib yoki uning ustida valik yurgizib abraziv 

donlari  botiriladi  (  quyidagi  rasm,  a).  Diametri  10  mm  dan  katta  bo’lgan  dumaloq 

ishqalagichlar  ikkita  po’lat  plita  orasida  dumalatib  sharjirlanadi  (quyidagi  rasm),  6).  Pastki 

plita  ustiga  sepilgan  abraziv  material  ishqalagichga  botadi,  botmay  qolgan  kukun  qoldiqlari 

sidirib tashlanadi. 

 

Ishqalagichlarni sharjirlash 

Abraziv  kukuni  ishqalagichning  hamma 

joyiga  bir  xil  kuch  bilan  botishiga  e’tibor 

berish  kerak,  aks  holda  qolgan  donlar 

ishqalagich  bilan  buyum  orasida  surilib,  sirt 

noaniq  chiqadi.  SHu  sababdan  ishqalash 

vaqtida  abraziv  kukuni  qo’shish  yaramaydi. 

Tayyorlangan 

ishqalagichni 

butunlay 

o’tmaslashgunicha ishlatish lozim.  

Maromiga yetkazib tayyorlangan ishqalagichiing sirti yaltiroq dog’larsiz, xira bo’ladi. 

SHarjirlanmagan  ishqalagichlar  bilan  ishlaganda  abraziv  aralashmasi  yoki  pasta  yarim 

suyuq  massa  hosil  bo’lgupcha  suyultiriladi.  U  kerosin  surkalgan  ishqalagich  sirtiga 

zigzagsimon qatorlar tarzida surkaladi. Abraziv donlari sirtga ishqalash jarayonida botadi. 

Asosiy  ishqalash  qoidalari  va  usullari.  Ko’rib  chiqilgan  usullardan  birida 

---

 

- 74 - 

tayyorlanadigan  ishqalagich  ustiga  buyum  qo’yiladi  va  doiraviy  yo’nalishda  ishqalanadi. 

Buyumni  bo’shgina  bosib,  bir  tekis  ishqalash  kerak,  aks  holda  ishqalagich  donlari  tezda 

o’tmaslashib  qoladi.  Uzil-kesil  ishqalashda  buyum  dastlabki  ishqalashdagidan  kuchsizroq 

bosiladi.  Buyumiing  chetlari  qiyshayib  chiqmasligi  uchun  detalga  tushadigan  vertikal  bosim 

ishqalagich  sirtiga  tik  bo’lishi,  u  qo’yiladigan  nuqta  esa  ishqalovchiga  yaqkn  turishi  zarur 

(quyidagi rasm, a). Detalni surayotgandagi gorizontal bosim iloji boricha pastroqqa qo’yilishi 

kerak. 

Agar  detalь  katta  o’lchamli  bo’lsa,  uni  ishqalagich  ustiga  emas,  balki  ishqalagichni 

detalь ustiga qo’yiladi. 

SHarjirlangan  ishqalagichning  bir  joyiga  ishqalash  jarayonida  15  ta  chamasi,  erkin 

yopishtirilgan  abraziv  donlari  bilan  ishlaganda  10  ta  chamasi  harakat  qilinadi,  shundan  so’ng 

abraziv  material  aralashtiriladi.  Ishqalashda  dag’al  kukunlardan  mayin  kukunlarga,  dag’al 

pastadan o’rtacha dag’allikdagi pastaga va nihoyat, mayin pastaga o’tish lozim. Agar ishqalash 

uchun bitta ishqalagichdan foydalanilsa, abraziv materialni almashtirgaida ishqalagich yuviladi 

va quriguncha artiladi, shunda oldingi ishqalashdan qolgan abraziv izlari yo’qoladi. 

Ishqalash  jarayonida  buyumning  qizishini  ham  hisobga  olish  kerak.  Agar  temperatura 

50°S  dan  oshsa,  buyumning  ustki  qatlami  tob  tashlashi  va  aniqligi  yo’qolishi  mumkin. 

SHuning uchun detalni vaqt-vaqti bilan sovitib turish zarur.