|
I.2 Kompleks analiz
Kompleks hosil qilish usullari kompleks hosil qilish reaksiyalarining qo‘llanilishiga asoslangan. M asalan, kompleks hosil qilish usulini qo‘llab, kompleks hosil qilishga moyil b o ig an kationlar (Ag+, Mg2+, Al3+, Fe3+, Ca2+, N i2+) va anionlar (CN~, F", С Г va hokazo) miqdorini aniqlash mumkin. Keyingi yillarda ko‘pchilik kationlar bilan kompleks hosil qiladigan organik m oddalar keng tarqaldi. Bu moddalar kompleksonlar deyiladi. U lardan eng m uhimi ko‘p sonli kationlarni aniqlash uchun ishlatiladigan Trilon-B (etilendiamintetrasirka kislotaning ikki natriyli tuzi)dir. Trilon-B ning ishchi eritmasi yordamida suvning umumiy qattiqligini aniqlash mumkin. Kompleksonlar ba’zi aminopolikarbon kislotalar yoki ularning tuzlaridir. Etilendiam intetrasirka kislota (ED TA ) va uning tuzi — etilendiam intetrasirka kislotaning ikki natriyli tuzi (Trilon-B ) turli kationlarni aniqlashda ishlatiladigan kompleksondir (komplekson-111). Uning formulasi: NaOOC - CH , CH, - COONa I I N - CH , - CH, - N I I HOOC - C H 2 CH2 - COOH Trilon-B boshqa kompleksonlar kabi turli m etallar bilan suvda eriydigan ancha barqaror ichki kompleks birikm alar hosil qiladi. Bunda metall ionlari karboksil guruh (—C O O H ) dagi vodorod atomlari o‘rnini egallaydi va shu bilan bir qatorda azot atomlari bilan koordinatsion bog‘ orqali birikadi: C H ,---------------- CH, I 2 I 2 NaOOCH,C — N \ - CH,COONa / X \ H,C Me CH, I / \ I o = c - o о - с = о Umumiy holda quyidagicha yozish mumkin: Me2+ + H 2V2" = MeV2“ + 2H + Me3+ + H 2V2- = MeV- + 2H + Reaksiya tenglamasidan ko'rinadiki, reaksiya natijasida eritm ada H + ionlari to‘planadi. Kompleks birikma m uhit p H = 8 —10 bo'lganda barqaror b o ‘ladi. Shuning uchun m etall tuzlarini Trilon-B bilan titrlash am m iakli bufer eritma ishtirokida olib boriladi. T rilon-B hosil qilgan ichki kompleks birikmalarning beqarorlik konstantalari juda kichik (IO-9 dan IO-18 gacha) bo‘lib, bu birikmalarning ancha barqaror ekanligini ko‘rsatadi. Masalan, Trilon-B ning ^ Ca2+ =2,610-“, K beqarMg2, = 2 1 0 -9ga teng. Ichki kompleks birikmalarning barqarorligiga harorat va organik erituvchilar, ayniqsa, eritma m uhiti (pH) juda katta ta’sir qiladi. Ekvivalent nuqtani aniqlash. Kompleksonometrik titrlashda ekvivalent nuqtani aniqlash uchun organik bo'yoqlar: to ‘q-ko‘k kislotali xrom , erioxrom qora T, xromogen ET-100, mureksid va boshqalar ishlatiladi. Bu indikatorlar metall ionlari bilan titrant-kom pleksonlar hosil qiladigan kompleks birikmalarga nisbatan beqarorroq (juda kam barqaror) rangli kompleks birikm alar hosil qiladi. Shuning uchun ham bu indikatorlar metall-xrom indikatorlar deyiladi. Erioxrom qora T = 3 asosli kislota bo‘lib, dissotsilanganda quyidagi ionlarni hosil qiladi: H 2J n d " H Jnd 2“ <-> J n d 3" qizil ko‘k sariq zarg‘aldoq H Jn d 2" + M e2+ о MeJnd + H + ko‘k qizil vino T rilon-B bilan titrlanganda MeJnd kompleks birikma buziladi. M etall ionlari Trilon-B bilan bog‘lanib, ancha barqaror kom pleks birikm ani hosil qiladi. Indikator anioni qayta eritmaga o ‘tib, uni ko‘k rangga kiritadi: M eJnd + [H2V]2~ [MeV]2- + H Jnd2" + H + qizil vino rangsiz rangsiz ko‘k p H = 8 —9 boiganda eritm aning rangi keskin o ‘zgaradi. Reaksiya natijasida hosil bo‘lgan H + ionini bog‘lab olish uchun titrlash ammiakli bufer eritma ishtirokida olib boriladi.
Xulosa
Kompleks birikmalaming xossalari va tuzilishini shved kimyogari A.Verner (1893) koordinatsion nazariya asosida tushuntirib berdi. Bu nazariyaga binoan har qanday kompleks birikmaning molekulasida ionlardan bittasi (odatda, musbat zaryadlangani) markaziy o ‘ rinni egallaydi va u kompleks hosil qiluvchi ion deyiladi. Uning atrofiga bevosita ma’lum sondagi qarama-qarshi zaryadlangan ionlar yoki elektroneytral molekulalar joylashadi (koordinatlanadi); ular ligandlar yoki addendlar deb ataladi. Kompleks hosil qiluvchi ion bilan ligandlar birikmaning ichki koordinatsion sferasini (kompleks ionni) tashkil etadi. Suvli eritmalarda kompleks birikma kompleks ionga va tashqi sfera ioniga dissotsilanadi. Bu jarayon xuddi kuchli elektrolitlarning dissotsilanishi kabi b o‘ladi.
Mavzu bo’yicha ma’lumotlar to’plandi va o’rganildi shu ma’lumotlar asosida rejalar tuzildi. Rejalarni yoritib berishga harakat qilindi.
Foydalanilgan adabiyotlar
M.T. Gulamova, Sh.Q. Norov, N.T. Turabov ANALITIK KIMYO «Voris-nashriyot» Toshkent — 2009
Ma’ruzalar matni
INTERNET MA’LUMOTLAR:
http://www.Aim.uz
Arxiv.uz
Google.ru
Do'stlaringiz bilan baham: |
