N. Yu. Jo’ruyev

Hisob siyosatining bu xgalteriya hisobotiga ta'sirining iqtisodchilar

tomonidan o'rgauilishi
O*zbckistonlik iqtisodchi larning ilmiy-tadqiqot ishlari, maqolalari, o"quv darslik va qo'IIanmalarini chuqur o”rganish jarayonida hisob siyosati tushunchasi bo'yicha turlicha fikrlash hamda iqtisodiy ta’riflar berilganligi kuzatildi, Ay niqsa, A.K.Ibragimov, A.X.Pardayev, A.B.Xasanov, R.0.Xolbekov, M.lsmoilova. M.Yu.Raximov, X.A.Ortiqovlaming ilmiy-tadqiqot ishlari va maqolalarida hisob siyosati tushunchasi nazariy hamda amaliy ahamiyatga molik tarzda yoritib berilgan.
So'zimizning isboci si fatida ayrim iqtisodchi olimlaming bayon qilgan fikrlarini
keltiramiz.
A.K.Ibragimov fikricha. «Hisob siyosati- bu tanlangan korxonada uning xo’jalii; faoliyatini yuritishga to’ I iq javob beradigan buxgalteriya hisobini yuritish usullari yig’indisidir»'⁵, A.X.Pardayevning fikriga ko’ra, «Kor xona hisob siyosati-bu korxonaning o’zi uchun ahamiyatli bo'lgan va umumiy qoidalardan kelib chiqqan holda bel gilangan hamda e’I on qilinadigan buxgalteriya hisobining shakl va uslublar to'plamidir»'⁶, R.O.Xol bekov «Korxona hisob siyosati deganda, buxgalteriya hisobining hukumat tomonidan qabul qilingan qonun, tartib, nizom, farmonlaridan foydalanib hamda korxonaning o’ziga xos texnologik xususiyatlarini inobatga olib tashkil qilinishi tushuniladi»'’, X. A.Ortiqov «Hisob tarkibi-bu xo'jal ik su’yektlari faoliyatini tartibga soluvchi qonuniy va me'yoriy hujjatlarda yagona va majburiy bo’lgan, shuningdek, ularda ruxsat etilgan buxgalteriya hisobining altemativ usullar va shakllaridan korxona tanlab olgan va e’lori qilgan buxgalteriya hisobining tizimidir»,'' deb ta’ri flashgan. Albatta, barcha olimlar tomonidan bildirilgan fikrlar o'rinlidir.
Rossiyalik iqtisodchi ol inn fanning ilmiy-tadqiqot ish larida hisob siyosati keng o'rganilgan.
«Hisob siyosati» atamasi rus tilida chop etilayotgan iqtisodiy adabiyotlarda 80- yillarning oxirlarida ingli z tilidagi «accounting policy» so’z birikmasini rus tiliga tarjima q ilish orqali kirib keldi" deb yozadi. A.C. £iasaea aa JI.3. Ill eñnuau. Ular
«Hisob siyosatini xo’jalik yuritish sharoitlariga mos keladigan buxgalteriya hisobini yuritish usullarining y ig’indisi»²' deb ta'tiflash mumkinligini aytishsa, A.H. Ceneauoaa aa H.H. Cxo6eooBaesa, «Hisob siyosati deganda, buxgalteriya hisobi standanlarida ruxsat etilgan usullari yig'masidan yoki ushbu davrda amalda bo’lgan

'’ ft6paru ion A Noson xuco6 erait aprnapuuu yinais-rupuin. // Hwcop as ›oico6or 1993 3-con.

"Opm«qa AX lira xopxonazap xuco6 npz+i6+i aauowpu pa+otas it's ?s6ca+heron H+m+cooug ax6opooiouacu
1999, 3-com
" 6aceco A.C., ftJnzT aa+t JR 3. door+iaa no/i+rr+iaa ngcjtnp++a r+ta. //if. «6jrxrazrtepcae9 y•ior» T 994 c 7
me'yoriy h ujjatlarda buxgalteriya hisobining us]ubiy, texnik va tashkiliy jihatlarini tartibga soluvchi tamoyil va qoidalar yig’masidan korxona tanlab olganlari tushuniladi»°', deb ta’rif beradi.
M.C.Ep+aHOa, C.M.Ep+auoaanap «Hisob siyosati - bu korxona tomonidan buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotlami ochib berish uchun qabul q ilingan usullar yig’indisidir»²², deb hisoblaydi. S.A. Nikolayeva «Korxonaning hisob siyosati, ushbu davrda amalda bo’lgan me'yoriy asoslarga binoan buxgalteriya hisobîni yuritishning uslubiy va tashkil iy asoslarîni tartibga soluvchi tamoyillar va qoidalar yig’ indisini ifodalaydi»°', deb yozadi.
A.A. E$peuoBa «Hisob siyosatini shakllantirish jarayoni umumiy tan olingan standartlarda buxgalteriya hisobini yuritish uchun ruxsat etilgan bir necha usullardan birini aniq tanlashni o'z ichiga oladi. Agar standartlar alohida masalalar bo'yicha hîsob yuritish usullarini belgilanmagan bo’Isa, hisob siyosatini shakllantirishda qonunchilik talablaridan kelib chiqqan holda tashkilot individual usullarini ishlab chiqish i lozim bo’ladi»" deb hisoblaydi.
Yuqoridagi ta'ri flardan ko'rinib turibdiki, «Hisob siyosati» tush unchasi ol imlar va mutaxassislar tomonidan turlicha talqin qilin moqda. Albatta, bu o'z navbatida
«Hisob sîyosati» va uni shakllantirîshga bo’ lgan q iziq ish tobora ortayotganligi, shuningdek, buxgalteriya hisobining xo'jaliklar iqlisodiyoti samaradorligini oshirishdagi o’mi hamda ahamîyatiga alohida e'tibor berilayotganligini bildiradi.
Hisob siyosatining iqtisodchilar tomonidan turlicha talqin qilînishiga qaramasdan, ularning barchasîda buxgalteriya hisobining siandartlarida ruxsat etilgan muqob il usuli ardan korxona faoliyatiga mos keluvchi usulini tanlashi zarurligi
uqtiriladi. Iqtisodiy adabiyotlarda berilgan ta’ri flami har tomonlama chuqur tah lil qilish va hisob siyosatiga bag’ ish langan adabiyotlarni o’rganish uning mazmuni hamda mohiyatini anglab yetish orqali unga quy i dagi ta’ rifni berish imkoniyatini yaratdi.
Hisob sijosati xo'jalik yurituvchi su ’yektlarda hu.xgalteriya hisobini tartibga sol uy chi qonuniy va me'yoriy hujjatlarda ruxsat etilgan usullardan tanlab olingan hamda muqobil usullar ko’zda tutil magan yoki mutlaqo mavjud bo’lmagan hollarda esa, qonunchil ik La xid bo'lmagan usullarni ish lab chiqish tushuni I adi. Chunk i bux altcriya hisobida barc ha operats i yaİ ar bo’y icha qonuniy va me’yoriy hujjatlarda rnuqola il tı‹ı ı I lar ko’ oda t ut ilibıa3anl i3i, ba’xi ma bul al ar bo‘j i cha yagona usni I arga ı ux›c,l tacı 1 inii , .1\’ri ı u mrs:i:l1.tr lan' ic14a 1 a i•‹!l" j u ı ı ti 1 u su li unut laqo raja›j rıd bo’lmas ligi mumkin.
Bunday hollarda hisob siyosatini shakllantirish jarayonida yagona usul İar hisob
s iyosaı iga L iriı i I a di 'a muı laqo run jud bo'l mag un operatsiyal ar bo’y i cha esa, knsbiy nıalıoratdan kelib chiqqan holda amaldag i qonuni va nde’yoriy hujjatlarga zid bo’lmagan usullarni ishlab chiqish hamda xojalik yurituvchi su’yektning hisob siyosatida rasmiy lashtirilishi zarur bo’ladi.



'' Celia:jrjoaa A H , Cxoócnoez Tt N Y•jcrzzs non+r+ ++«a-9á. Cnciuias+'++as n++zega/pa Cnó I 99S c.8.
"EpaeJ-ioa M C . Epwijoza C M. \'vcuias noz+rr+ira +ia Kaoaxmucxou ngconguxwu T4 /t «Gkl KO» 1997 c S
" Hu«onaeas C A. QoxopH u pacxoy opraniiaaiuiu: rrpamuza, reoptia , nepene m •i•t -M «Anazirrnxa -fTpocc»,

"Egpeuoaa A A Y•+orncs nazi+re+sa rigcAnp+ixw.- M . Kn+o«+lun u+ip. 2000.

I38
Hisob siyosatini iqtisodchilar tomonidan alohida e'tibor bilan o"rganilishi va tadqiq qilinishi uning korxona faoliyati natijalarini hisobotda to’g’ri va aniq aks ettirish imkoniyatini vujudga keltiradi.

3.