N. Yu. Jo’ruyev

Xususiy kapital to’g’risidagi ms'lumotIarni aks ettirish qoidalari

Korxonalar faoliyatining barqaror rivojlanishida maqsadli tushumlar alohida ahamiyatga ega. Maqsadli tushumlar tarkibi quyidagilardn iborat:

grantlar;

• 
  subsidiyalar; a'zolik badaÎlari;
  
• 
  maqsadli foydalaniladigan soliq imtiyozlari;
  
• 
  boshqa maqsadli tushumlar.
  

Maqsadli tushumlarni korxonaning xususiy kapitali tarkibiga kiritish uchun
quyidagi shartlar bajarilishi lozim:

1. 
   mablag'1aming belgilangan maqsadlar uchun ishlatilishi;
   
2. 
   mabla_s lami jalb qilish uchun xarajatlarning mavjud emasligi;
   

v) belgilangan shartlar bajarilgan da berilgan ıcablag'1aming qaytarilmasligi.
Grant ijtimoiy xususiyatpa cga maqsad lar, iqtisodiyotni rivojlantirish, ilmiy- texnik va innovatsion dasturlami bajarish uchun hukumat, nodavlat, xorijiy hamda xalqaro tashkilotlar va jamg'armalar tomonidan ko'rsatiladigan bepul, gumanitar yoki moddiy-texnik mablag'lar tushuniladi. Grant mablag"lari qat"iy ravishda belgilangan maqsadlarda ishlatiladi.
Chet el valutasida ol in3an 3rant summasi xo'jalik muomalalari amalga oshirilgan kundagi O’zbekiSton Respublikasi Markaziy Bankining kursi bo'yicha milliy valutaga o'tkazi1adi.
Grant (subsidiya) xo'ja! ik yuritu chi su'yektlarga belgilangan shartlarni bajarganlari‹Ja iqlisodiyotni rivc›jlantirish maqsadida davlat yoki xalqaro xorijiy tashkilotlar toıııoıı idan ko'rsat iladigan pul yok i rıattıra ko'rinishidagi yordam tushum ılsid ı : D bi rom ı ida sıı1›sid ıyo › a rant . Û ttlP ı ÛÎodavlat, xalqaro tashk ilotlar › a jaın ’arıııalaı toırı‹›n ihati rita’lurn dasluı‘1aı n ı a[ııulga oslıiı'islı uchun korxonalarga taqdim ctilishi mumkin.
A'zolik badallari ta'sis hujjatlarida jamiyat a'zolarining to'1ashi ko’rsatilgan suınrn:ı bo’lıb, undan yil"ildan mablag"laı‘ korxonani rivojlantirish va boshqa turli maqsadlar uchun sarflanadi.
A'zo1ik badallari summalari ularni to'lash tartibi va yig'i1gan barcha summalarining qaysi maqsadlar uchun sarflanishi ta'sis hujjatlarida belgilab beriladi.


108
Korxonalarning rivojlanishini ta'minlash maqsadida hukumat qarori bilan ma'lum davrga ularni soliq to'lashdan orod qilinadi. Soliq to'lashdan ozod qilinishi natijasida bo'shagan mablag'lar aniq belgilangan maqsadlar uchun ishlatiladi. Ushbu mablag’lar boshqa maqsadlar uchun ishÎatilganda jarima va jazo choralari qo'llaniladi.
Xususiy kapital to’g’risidagi hisobotda yuqoridagi maqsadga tushumlaming barchasi «maqsadli tushumlar› ustunida ko’rsatiladi.
Umuman maqsadli tushumlar ustunida maqsadli tadbirlami amalga oshirish uchun byudjetdan, maxsus jamg'armalar, boshqa korxonalar, jismoniy shaxslardan grantlar, subsidiyalar, a"zolik badallari ko’rinishida tekinga olingan aktivlar va boshqa maqsadli tushumlar, shuningdek o'r kapitalini shakllantirishning boshqa manbalari ko'rsatiladi. Ushbu ustunda quyidagi ko'rsatkichlaming to'ldirilishi belgilarıgan:

• 
  yil boshiga qoldıq;
  
• 
  maqsadli foylanish uchun olingan mablag’lar;
  
• 
  xususiy kapital shakllanishining boshqa manbalari;
  
• 
  yil oxiriga qoldiq.
  

Yil boshiga qoldiq summasini aniqlash uchun buxgalteriya hisobining 8800-
«Grantlar, subsidiyalar va beg'araz yordamlar schyoti»ning joriy yilning boshiga qolgan qoldiq summasi ol inadi. Ushbu ma'lıımotni hisobotda ko'rsatishdan oldin uni buxglteriya balansining passividagi «maqsadli tushumlar» moddasi (460-satr) bilan solishtirish maqsadga muvofiqdir. lkkala summaning bir-biriga mosligi tekshirilgandan so'ng, um hisobotga kiritıladi. Maqsadli foydalanish uchun olingan mablag'lar ko'rsatkichini aks ettirish uchun ma'lunıotlar buxgalteriya hisobining 8800-«Grantlar, subsidiyalar va beg'arax» j ordamlar schyotining yil davomidagi aylanmasining yig’indisi olinadi. Ushbu ına'lumotlaming to’g’ri1igi va aniqligiga ishonch hosil qilish uchun ushbu nıa"lıımotlami yutilgan grantlar, berilgan subsidiyalar va beg’arar yordamlarni o)ishda asos bo"lgan hujjat ma'lumotlari bilan taqqoslaniladi. Shunin_Sdek, ushbu mab1ag'1arning kelib tushishi ularni hisobga oluvchi schyotlaming ma’lumotlari asos ida tekshiriladi.
Yuqorida ta'kidlanganidek xususiy kapital shakllanishining boshqa manbalarida grantlar, subsidiyalar, a’zolik badallari va soliq imtiyozlaridan tashqari kelıb tushgan mablag'lar ko'rsatiladi.
Yil oxiriga qoldiq summasini aniqlash uchun 8500-«Grantlar, subsidiyalar va beg'araz yordamlar» ^sclıyotin_{'•s y'} xi^rigil bo'lgan summasi olinadi. Ushbu ma’lumotning to'g’riligini tekshirish uchun yangi yiIning birinchi kuniga tuzilgan
balans pass iv idagi «maqsadli tushumlar› moddasida ko'rsatilgan summa bilan taqqoslanadi. Shuningdek, ushbu sclıjotning yil boshida qoldig’i va hisobot davridagi aylanmasi ma'lumotlari tekshirib ko'riladi. Shundan so’ng ushbu fna'lumotlar hisobotda aks ettiriladi.
Maqsadli tushumlar hisobiga xususiy kapitalning ko'payishi (+) yoki kamayishi (-) hisobotning 120-satrida ko'rsatiladi. Ushbu summani aniqlash uchun hisobotning yuqoridagi ko'rsatkichlari summalari asos bo'lib xizmat qiladi.
109
6.9. Xususiy î‹apital to*g’risidagi hisobot ma'Iumotlari izob va tushintirish xatlarida ochib berish

Yillik moliyaviy hisobotga ilova qilinadigan izoh va tushuntirish xatlari tashqi foydalanuvchilar uchun alohida ahamiyatga ega. Chunki moliyaviy hisobotda korxona faoliyatining barcha sohalari to'g’risida to'liq ma'lumotlar berish imkoniyati mavjud emas. Shuning uchun izoh va tushıntirish xatlarida asosiy ko’rsatkichlaming mazmuni to’g’risida kengroq ma'lumotlar beriladi.

Xususiy kapital to’g’risidagi ma"lumotlarni izoh va tushintirish xatlarida yoritish alohida mohiyatga ega. Chunki ushbu hisob ko'rsatgichlari asosida qo'shimcha ma'lumotlarsiz aniq xulosaga kelish imkoniyati mavjud emas. Ushbu hisobot shaklida juda ko'pchilik qatorlar to'ldirilishi belgilanmagan.
Tushuntirish xatida qımmatli qog'oziar emissiyasi ko'rsatkichini ochib berishda, joriy yilda emissiya qilingan qimmatli qog'ozlar va ularning joylashtirilishi to’g’risidagi ma'lumotlar, ularning qanchasi korxona ishchi va xodimlari o'rtasida joylashtirilganligi hamda qancha imtiyozli va oddiy aksiyalar ekanligi to’g’risidagı ma'lumotlar keltiriladi. Bu ma'lumotlar korxona qimmatli qog'ozlar emissiyasi to’g’risidagi ma'lumotIar olish uchun yetarli bo'ladi.
Uzoq muddatli aktivlami qayta baholash to’g'risidagi ma'lumotlami izoh xatida keltirishda eng avvalo baholashda qanday usuldan foydalanilganligi yoritishi lozim. Shundan so'ng uzoq muddatli aktivlarni qayta baholash natijalari ochib beriladi.
Ustav kapitalini shakllantirishda paydo bo'lgan valuta kursi farqlari moddasini ochib berishda eng avvalo xorijiy vaÎutada ustav kapitalini shakllantirish uchun kelib tushadigan summa va ularning kelib tushish sanalari to’g’risidagi ma'lumotlar, shuningdek, haqiqatda kelib tushgan mablag'lar hamda ulardan olingan kursdagi farq summalari haqidagi ma’lumotlamıng izoh xatlarida keltirilishi ushbu ma'lumotlami to'ldiradi.
Rezerv kapitaliga ajratmalar moddasinı ochib berishda korxona ustavida belgilangan ajratma hajmini va uning bajarilishi. shuningdek taqsimlanmagan foyda hisobıdan ajratilgan summalar hamda ularning foydalanishi haqidagi ma'lumotlaming ochib berilishi tashqi foydalanuvchilar uchun ahamiyatli hisoblanadi.
Joriy yilning taqsimlanmagan foydasi to"g’risidagi ma'lumotlar va ushbu mablag'1aming qaysi maqsadlar uchun ishlatilishi to’g’risidagi ma’lumotlar izoh xatida o'z aksini topadi. Tekinga olingan mo!-mulk va uning tarkibi to’g’risidagi ma'lumot1ar korxonaga joriy yilda kelib tushgan ushbu mablag'lar va ularning kelib tushish manbalari, sabablari hamda ularning qaysi maqsadlar uchun ishlatilishi to’g'risidagi axborotlarni tushintirish va izoh xatlarida keltirishni talab qiladi.
Maqsadli foydalanish uchun mablag'lar to’g’risidagi ma'lumot1ar korxonaning moliyaviy hisobotidan foydalanuvchilar uchun alohida ahamiyatga ega bo'lib, tushintirish va izoh xatlarida quyidagi masalalar ochib berilishi lozim:

• 
  maxsus foydalanish uchun olingan mablag'laming tarkibi;
  
• 
  sotib olingan grantlaming maqsadi va vazifalari hamda ularning qiymati, sarflariadigan ob'yektlari ulardan korxonani rivojlaritirish uchun olinadigan naflar;
  

110

• 
  subsidiya berishdan ko’zlangan maqsad va korxonaning rivojlanishiga ta'siri hamda kelgusida moliyaviy natijalarga ta'siri;
  
• 
  a’zolik badallarini to’lash tartibi, uning maqsadi va korxonaning rivojlanishiga ta'siri: