N xolmatov. N. Im om ova makro va mikro

3-ilova
Ki aster tи zing
( Г
 
л
^
^
178

---

GLOSSARIY
A ta m a ­
ning
o‘zbek
tilida
nomla-
nishi
A t a m a ­
ning ingliz 
tilida 
nomla- 
nishi
A ta m a ­
ning rus 
tilida 
nomla- 
nishi
A tam aning m a ’nosi
I.
Yalpi
talab
Aggregate
dem and
Совокуп
iibiii спрос
turli narxlar sharoitida davlat, 
uy 
xo'jaliklari, 
korxonalar 
sotib olishi mumkin bo'lgan 
tovar va xizmatlarning yalpi 
xajmidir.
2.
M akroiq
tisodiy
barqaror
lik
Macroec­
onomic
stability
Макроэк
ономиче
с кая
стабиль
ность
iqtisodiy inqirozlarga barham 
berish. iqtisodiy taraqqiyotni 
ifodalovchi 
ko'rsatkichlarni 
muayyan darajada saqlab tu- 
rish va iqtisodiyotni sog'lom - 
lashtirish tushuniladi.
3.
Narxlar
darajasi
Price level
Уровень
цеп
turli xil tovar va x izm at­
larning 
alohida 
narxlarini 
umumlashtiruvchi jami narx 
tushuniladi.
4.
Yalpi
talab egri
chizig'i
Aggregate
dem and
curve
Кривая
совокупи
ого спрос
Narxlar 
darajasi 
va 
talab 
qilingan milliy mahsulot haj­
mi o'rtasida bog'liqlikni ifoda 
etuvchi chiziq
5.
Foiz
stavkasi
sam arasi
The
Interest-
Rate
Effect
Эффект
процент
ной
ставки
shuni 
bildiradiki, 
agarda 
m am lakatda 
pul 
massasi 
hajmi 
doim iy 
deb 
faraz 
qilinsa, narxlar o 's ib borayot- 
gan bo'lsa, bunday holatda 
aholi 
va 
korhonalarning 
harakatlari uchun k o 'p ro q pul 
kerak bo'ladi. Bu esa pulga 
bo'lgan 
talabni 
oshiradi, 
demak uning narxi. y a ’ni foiz
174

---

s ta v k asi 
k o 'ta r ili s h ig a
olib 
keladi va sh u tufayli milliy 
m a h s u lo tn i n g real h a jm ig a
b o ' l g a n talabni qisqartiradi.
6.
Boylik
sa m a ra si
The
Wealth
E ffect
Э ф ф ект
богат ст
ва
s h uni 
bildiradik i, 
n arx la r 
d a ra ja s i n in g
o 's is h i 
bilan 
j a m g ' a r i l g a n pul ak tiv la rin in g
( h iso b la rd a g i o m o n a tla r, obli- 
ga tsiy a la r) real x arid qobilyati 
tu sh ib
ketadi. 
Y a ’ni 
aholi 
t o b o r a k a m b a g 'a l l a s h i b b o r a ­
di v a ta biiyki u o ' z i n i n g tova r 
v a \ i z m a t l a r n i sotib o lis h g a
k etad ig a n harajatini q is q a rti­
radi. N a ti ja d a yalpi talab ham
kam ay a d i.
7.
Im port
xaridlari
sam arasi
The Price
L evel a n d
N et
E xports:
The
E xcltan g
e-R ate
E ffect
Эф ф ект
им п орт
пы х
закуп ок
qa c h o n k i 
n arx la r 
darajasi 
xorijiy 
n ar x la rg a
n isb a ta n
o sh ib
borsa. 
m a m la k a td a
ishlab ch iq a r ilg a n m a h su lo t-
larga b o ' l g a n talab k am ay a d i, 
im p o rt 
m a h s u lo tla r ig a
esa 
ta lab 
oshadi. 
y a ’ni 
milliy 
m a h s u lo tg a
b o 'l g a n
eh tiy oj 
q isqaradi. M a m l a k a t d a n a r x ­
lar 
d a ra ja s in in g
pasayishi 
im p o r tn in g
k a m a y is h ig a va 
e k s p o rtn i n g
k e n g a v is h ig a
sa b a b b o 'l a d i >oki b o s h q a c h a
a y tg a n d a milliy m a h s u lo tg a
b o 'l g a n talabni oshiradi.
8.
Yalpi
ta k lif
A g g reg a te
su pply
С овокуп­
ное
предло­
ж ение
m u a y y a n n ar x la r d ara jasid a 
ishlab chiqari 1 ishi v a t a k l i f
qilinishi 
m u m k i n
b o ' l g a n
is t e 'm o l 
h a m d a
inve stisiya 
tovarlari va x iz m a t l a m i n g
u m u m i y m iqdoridir.

---

9.
Yalpi
taklif egri
chizig'i
A ggregat e
supply
curve
Кривая
совокупи
ого
предлож
епия
Narxlar 
darajasi 
va 
yalpi 
taklif ishlab chiqarish darajasi 
o'rtasidagi bog" 1 iq 1 ikni ifoda 
etuvchi chiziq
10.
Gorizon-
tul kesma
H orizont
al
Горт он
тальный
разрез
iqtisodiyotda to' liq 
bandlik 
ta'm inlanmaganligini, 
ortiqcha 
ishlab 
chiqarish 
kuchlari mavjudligini ko 'rsa­
tadi, 
narx 
va 
ish 
xaqi 
o 'z g a m v c h a n
bo'ladi. 
Bu 
kesmada narxlarni o'zgartir- 
masdan turib, ishga tuslima- 
gan ishlab chiqarish omilla- 
lini 
ishga 
tushirib, 
ishlab 
chiqarish 
xajmini 
oshirish 
mumkin.
11.
Oraliq
kesma
Interval
Промеж­
уточный
разрез
qisman bandlik ta’minlangan, 
narxlar va ish xaqi nisbatan 
o'z garuvchan. 
Bu 
kesmada 
ishlab chiqarish xajmini oshi­
rish mumkin, lekin bu o's ish 
narxlar darajasini o'sishi bilan 
birgalikda bo'ladi.
12.
Vertikal
kesma
Vertical
Вертика
льный
разрез
bu 
to 'liq 
bandlik 
ta ’min­
langan xolatidir. Bunda ke- 
yingi 
ishlab 
chiqarish 
jarayonini oshirish mumkin 
emas. 
iqtisodiyotni rag'b at- 
lantirish jarayonida qilingan 
har qanday urinish faqatgina 
narxlar 
darajasini 
yuqori 
darajada oshishiga olib keladi.
181

---

Xrapovik samarasi 
bu 
bir
mexanizmdir. U narxlarning
“ ortga qaytishda" 
noelas-
tiklik bo'lishi, o'zgarm asligi
bilan 
izohlanadi. 
Vertikal
kesmaga kelganda, talab eng
Narxlar-
yuqori nuqtaga kelgan b o i a -
ning
di, davlat o 'z buyurtmalari
noelas­
E ffect o f
no elastic
Эффект
bilan ortiqcha talab hosil qila
13.
tikligi
п о л а е т
olmaydi, endi talab pasayib
samarasi,
“Xrapo-
prices
ичпости
цен
boradi, lekin narxlar yuqori 
darajaga chiqib olganda ortga
v i k ”
qaytishi, y a ’ni pasayishi juda
sam arasi
qivin 
bo'ladi. 
Mana shu 
xolatda past talab va past 
ishlab chiqarish xajmi endi 
yuqori narxlarga duch keladi. 
Bu vaziyatni xrapovik sam a­
rasi. y a ’ni narxlarni noeas- 
tikligi. o'zgarmasligidir.
13 -M A V Z U : I S T E ’ M O L , J A M G ‘A R IS H
VA IN V E S T I T S I Y A
M avzuning о 'qu
v 
maqsadi:
Talabalarda isle 'mol va jamg ‘arish, 
ularning grafiklari va
funksiyalari, iste 'mol va jamg ‘arishga о ‘rtacha hamda chegaralangan
moyillik, investitsiyalarning mohiyali, grafigi va funksivasi, inveslitsivalar
dinamikasini helgilovchi foiz stavkasidan boshqa omillar, Akseleralor
modeli haqida hilim va ко 'nikmalarni shakllantirishdan iborat
.
Tushunchalar va tayanch iboralar
Iste'mol, jamg'arish, iste’mol va jamg'arishga о 'rtacha moyillik, isle’-
mol va jamg 'arishga chegaralangan moyillik, inveslitsivalar, foiz stux’kasi.
A sosiy savollar
1. Iste'mol va jam g 'arish , ularning grafiklari.
2. Iste’mol va ja m g 'a ris h g a o 'rtach a va chegaraviy moyillik.
3. Investisiya va uning dinamikasini belgilovchi omillar.
4. Jam g'arish-investisiva avniyati.
I8Z

---

1. I s t e ’mol va j a m g ‘a r is h , u l a r n i n g g r a f i k la r i
Iste'mol Y alM n in g eng asosiy tarkibiy qismlaridan biri bo'lib, 
uni o ‘rganish makroiqtisodiy tahlil uchun asosiy o 'rin d a turadi.
Yalpi iste’molni o'rganishda unga ta ’sir etuvchi bir qancha 
obyektiv va subyektiv omillarga e ’tibor qaratish lozim. Ular iste’mol 
qilish jarayoni, iste'm ol xarajatlariga katta t a ’sir o'tkazadi.
M a ’lumki, barcha oilalar, uy x o ‘jaliklari iste'mol xarajatlarini 
turlicha rejalashtiradi va turlicha amalga oshiradi.
Shunga qaramay, statistik tadqiqotlar shuni ko'rsatm oqdaki, 
mamlakatda o 'rta c h a iste'mol xarajatlari doimiy amalga oshiriladi va 
o'zin in g amalga oshirilish qonuniyatlariga ega y a ’ni iste'm olga 
(o'rtacha) mustahkam moyillikka egaligi kuzatiladi.
D. M. Keyns o'zining psixologik qonuniga muvofiq, daromad 
oshirish bilan iste’mol ham ortadi. Lekin bir xil proporsiya (nisbat)da 
emas balki, darom ad oshib boradi. Biroq iste’mol undan ortda qoladi. 
Bunga nisbatan ja m g 'a rish ortadi.
Shunga mos ravishda: 
y
= с + s
Darom adning absolyut qiymatda o'sishi y a ’ni 
iste’mol va 
ja m g 'a rish n in g o'sishini anglatadi.
AY = AC + \(
Insonlarning iste'mol va ja m g 'a r is h g a b o i g a n moyiligini qanday 
o'lchash m umkin?
Iste'mol va ja m g 'a rish g a bo'lgan moyillikni