Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

Пигментнинг дисперслиги 
бўёқ таркибларининг хоссаларини 
белгиловчи энг мухим кўрсаткичдир. Дисперслик ортган сари пигментнинг 
ёпувчанлиги, ранглаш кучи ва мой сиғими ошиб боради. Пигментнинг 
таркиби бир-бирини тўлдирувчи фракциялардан иборат, яъни полидисперс 
бўлса, боғловчининг сарфи камаяди ва сифатли бўёқ қопламаси ҳосил 
бўлади. 
Пигментнинг ёпувчанлиги 
1м
2
юзани қоплаш учун бўёқ таркибидаги 
пигмент (г) сарфи билан ўлчанади. 
Пигментнинг ранглаш кучи 
оқ пигмент билан аралаштирилганда 
ўзининг рангли тусини бериш қобилияти билан белгиланади. 
Пигментларнинг ёпувчанлиги ва ранглаш кучи уларнинг турига, 
табиатига ҳамда дисперслигига боғлиқ бўлади. 
Пигментнинг нурга чидамлилиги 
ултрабинафша нурлар таъсирида 
узоқ муддат рангини сақлаб қолиш хусусияти билан ифодаланади. Одатда 
табиий минерал пигментлар нур таъсирига чидамли бўлади, органик 
пигментлар эса ултрабинафша нур таъсирида вақт давомида ранги ва 
хусусиятларини ўзгартиради. 
Пигментнинг мой сиғими 
100г пигментни пастасимон ҳолатга 
келтирувчи олиф миқдори (г) билан ўлчанади. Унинг мой сиғими 
дисперслигига ва кукун доначаларининг микроғоваклигига боғлиқ. 

---

485 
ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
Пигментнинг атмосфера муҳитига чидамлилиги 
сув, кислород, 
нордон газлар, хўлланиш ва қуришнинг алмашиши, музлаш ва эриш каби 
атмосферада юз берадиган табиий жараёнлар таъсирига узоқ муддат бардош 
бериши билан белгиланади. 
Хусусий холларда пигментнинг ишқор муҳитига чидамлилиги талаб 
этилади, чунки баъзи пигментлар ишқор эритмалари таъсирида ранги ва 
хусусиятларини ўзгартиради. Бундай пигментлар асосида олинган бўёқ 
таркибларни цементли бетон ва қоришма юзаларни қоплашда, ишқорий 
агрессив муҳит мавжуд бўлган саноат корхоналарида ишлатиш мақсадга 
мувофиқ эмас. Деярли ҳамма табиий пигментлар ва кўпчилик сунъий 
пигментлар (титанли белила, хром оксиди ва бошқ) ишқорий муҳитларга 
чидамли бўлади. Кислота муҳитига чидамли бўлган хром оксиди, титанли 
белила, графит ва бошқалар ушбу муҳитларга бардошли бўлади. 
Тўлдиргичлар 
бўёқ таркибларига пигментларни тежаш, муайян янги 
хусусиятлар бериш мақсадида киритилади. Маълум бир турдаги дисперс 
тўлдиргич бўёқ таркибининг мустаҳкамлигини, коррозия муҳитига 
бардошлигини, оловбардошлигини ва шу каби хусусиятларни яхшилаши 
мумкин. Тўлдиргичлар сифатида талк, каолин, кварц, асбест, слюда, 
диатомит, оҳактош, бўр кукунлари ва бошқалар ишлатилади. Бундан ташқари 
полиэтилен, 
полипропилен, 
поливинилхлорид 
каби 
термопластик 
полимерлар асосида олинган синтетик кукунлар ҳам ҳозирги вақтда 
ривожланган мамлакатлар бўёқ таркиблари ишлаб чиқариш тизимида кенг 
миқёсда қўлланилмоқда. 
Пигментлар ва тўлдиргичлар бир-бирига табиати жиҳатидан мос келиши 
ва полиструктура ҳосил қилиши бўёқ таркибларининг хусусиятларини 
мукаммал бўлишини кафолатлайди.