Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
Гидроскоп сувни ҳаводан сўриб олувчи материал хусусият саналади. 
У ҳаво ҳарорати ва тегишли намлик орқали таъсирланади; тешиклар- 
уларнинг турлари, рақамлар ва ўлчов ва алмаштирилувчи табиийлик жалб 
қилинади.
Сув сўргич сақланган сувни сўриб олишга мослашган материаллар 
имкониятига бағишланади. У оғирликдаги фоиз ёки қуруқ материаланинг 
ҳажми сифатида ифодаланади.
Бу ерда 
M = тўйинган материаллар массаси 
M
1
= қуруқ материал массаси 
V= Тешикларни қамраб олган материал ҳажми (cм3) 
Ғовакли модданинг оғирлиги 100 фоиздан ошмаслиги мумкин. Ҳажми, 
сув ассимилятсия, ҳар доим камида 100 фоиз деб ҳисобланади. Қурилиш 
материаллари хусусиятлари тўйинтирилганда кучли таъсирга эга бўлади. Сув 
билан тўйинтирилган материаланинг босиб даражаси қуруқ ҳолат 
мўртлашиши коефитсиенти сифатида танилган ва материаллар сув 
қаршилиги сифатида баён этилади. Гилга ўхшаш материаллар учун шимиш 
нолга тенг. Ҳамда шиша ва шунга ўхшаш материаллар учун ҳам бир хил 
ҳисобланади. Камида 0.8 юмшатиш коефитсиенти билан материаллар доимий 
намлик таъсирига дучор вазиятларда тавсия қилиш керак эмас.
Нураш қаршилик муҳим деформатсиялари ва механик куч ё'қолиши ҳолатида 
узоқ муддатга муқобил ҳўл ва қуруқ шароитларда сақланиш қобилияти 
саналади. Сув ўтказувчанлиги материал қуввати бўлиб сувга босиб остида 
сақланиб турилишига имкон беради. Материаллар шиша, темир ва битум 
кабилар ўтказмас материаллар саналади.
Совуққа чидамли механик куч сезиларли камайиши билан такрорланади 

---

34 
ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
музлатиш ва эритиш бардош учун сув-тўйинган материаллар қобилиятини 
англатади. Бундай шароитда сув музлатиш ҳам фоиз 9 гача ҳажмда ортади. 
Шундай қилиб ўтказиш деворлари муҳим қийинчиликлардан ўтибва ҳатто 
барбод бўлиши ҳам мумкин 
Иссиқлик ўтказиш учун материаллар қобилияти бу моддий, унинг 
тузилиши, ғоваклиги, тешиклар характеридаги табиатан та'сир ва иссиқлик 
алмашиш содир қилган ҳарорат дегани бўлади. Ўтказувчи ичидаги ҳаво 
иссиқлик кучайтиради, чунки катта ҳажми ўтказувчи билан материалларда 
юқори иссиқлик ўтказувчанлик мавжуд бўладир. Нам материалларнинг 
қуритгичга қараганда юқори иссиқлик ўтказувчанлик мавжу ҳамда бу мулк 
уларнинг яшаш уйларига та'сир қилади, чунки қизғин бинолар деворларида 
ишлатиладиган материаллар учун асосий ташвиш бу эмас. 
Иссиқлик Имкониятлари ўзига хос иссиқлик билан тасвирланган 
иссиқликни шимиши баъзан бу унинг хусусияти ҳисобланади. Иссиқлик 
сиғими масалан, бинолар нииситиш ва деворларнинг иситиш иссиқлик 
материаллар барқарорликни ҳисоблашда қишда узатиш аниқлиги учун 
муаммо эмас. Ёнғин қаршилиги ҳар қандай сезиларли деформатсиялари ва 
куч сезиларли зарарли ҳолда юқори ҳарорат ҳодисасининг қаршилиги 
қобилияти ҳисобланади. Оловга чидамли материаллар яширинча ва олов 
чиқиши ёки узоқ вақт давомида юқори ҳароратлар қийинчилик билан 
ёқилиши мумкин лекин, масалан, ёниб ёки олов ҳузурида фақат яширинча 
киради. Ёғоч ёнғининг кимёвий элемент билан сингдирилади. Ёнмайдиган 
материаллар ҳарорат та'сири остида ҳам яширинча қизиши мумкин. Пўлат 
каби ба'зи бошқа материаллар юқори ҳарорат та'сири остида муҳим 
деформатсиясига учраб ўз шаклини йўқотади.
Қийин эрувчи материаланинг имкониятига бағишланиб унинг юқори 
ҳароратда эримасдан ёки шаклини йўқотмасдан туришини узайтиради. 1580 
C иссиқлик ҳароратида юқорида сақланиб турувчи материаллар қийин 
эрийдиган деб аталади.
Юқори эрувчан материаллар 1350 -1580 Cда ҳам ҳам сақланиб қолиниб, 

---

35