Mumtoz filologiya kafedrasi bitiruv malakaviy ishi

Takidu zam bimo yashbahul madh. “izoh” sohiblari bu ham ikki nav’dir 
deyishadi. Birinchisi zammiy sifatning bir nimadan tashkil topgan madhiy sifatdan 
bir nimani manfiy sifatga kirmagan qismidir: 
Darin zamona majo‘ az kase tariq-i vafo 
Ki nest ahl-i zamonro hunar bag‘ayr-i jafo 
Bu zamonda hech bir kishidan vafo yo‘lini so‘rama, chunki zamona ahlining
jafodan boshqa hunari yo‘q. 
Ikkinchi turi shuki: bir nimaning zammiy sifati iqror qilinur va undan yana bir 
zammiy sifat istisno qilinadi: 
Voizi shahr agar chand badast atvorash, 
In qadr hast, ki dil tiyra kunad kuftorash . 
Shahar voizining agarchi fe’li atvori yomondir, ul shu qadardirki so‘zi 
yurakni xira qiladi. 
Istibto‘ ajam shuarosi madhi muvajjah deydilar. Bu bir nimani madh qila 
turib yana boshqa narsani madhini keltirib chiqaradi. 

---

38 
Kujo vasf-i joh-i janobiy tavonam, 
Ki dar joh az ajdod-i xud ham guzashta. 
 
Janobimning martabasini nechuk vasf qila olaman. Chunki u johda 
bobolaridan ham o‘tib ketgandi. 
Maqtaluvchi u darajada ulug‘lanibdiki bu ulug‘lanish nasabining madhini 
keltirib chiqaradi, chunki uning bobolarining ulug‘ligiga ishora bor. 
“Tibyon” sohibi istibto‘ bir nimaning xoh madh, xoh zam bo‘sin, o‘zga bir 
vasfni keltirib chiqargan vasfdir. 
Istibto‘ lug‘atda izdoshlikni talab qilishdir. 
Idmoj. Bir ma’no uchun zikr etilgan kalomga o‘zga bir ma’noni, xoh bu ikki 
ma’no madh bo‘lsin kiritmoqdan iboratdir. 
Bask-i sar bardoramu molam bo bolin to sahar, 
Dar shab-i hajr-i tu go‘yo az ajal doram hazar. 
Hijroning tunida go‘yo ajaldan hazar qilgandek sahargacha tinimsiz 
boshimni ko‘taramanu yastiqqa ishqalayman. 
Mahbub hijron tunidagi uyqusizlik izhori aytilgan bu so‘zga o‘zga bir ma’no 
kiritilib, va u hijron alami tufayli yuz bergan ojizlikni halokatga 
yaqinlashmoqlikning izhoridir. 
Yana bir turi so‘zlaguvchi badiiy go‘zalliklardan bir nav’ini maqsad qilib, 
uning ostida boshqa ma’noni maqsad qiladi. 
Giryam az hajr-i tu jono ro‘z-i shab, 
Rahm kun oxir so‘y-i xesham talab! 
Ey jon, sening hajringda kunu tun yig‘layman, rahm qil, axir meni o‘z 
yoningga chaqir! 

---

39 
Lugatda bu so‘z bir narsani kiyimga o‘ramoq degan ma’noni anglatadi. 
Ta’liq. So‘zlaguvchi nutq turlaridan bir turni to‘liq bir ma’noni ifoda qiladi, 
Undan so‘ng xoh birinchi nav’ bo‘lsin hojati yo‘qdir. 
Shayx betaqrib doim vasf-i may az had barad, 
Mekunad izhor-i shurbu gar biguiy, bad barad. 
Shayx doim munosabatsiz may vasfini haddin oshiradi, ichmaklikni o‘zi izhor 
qiladiyu, sen gapirsang, yomon qiladi. 
Bu baytda hajvdan to‘liq bir ma’no ifodalanadi.u munosabatsiz may vasfini 
qilmoqlikdir. Bu manoda o‘zga bir ma’noga ishora bordir. O‘zi ichishni man’ qilib 
o‘zga ichish haqida gapirsa uni qoralaydi. 
So‘zlaguvchi shart ma’nolik bo‘lakka o‘zga bir aqilli bir fikrni kiritsaunga 
munosib fikrni, haddan ortiqlikni ko‘rsatguvchi ta’liqni kiritadi: 
Munkaratro az baxshish-i bahad nakunam, 
Misli xud modih-i tu nestam az xuddomat. 
Agar behad ehso qilishdan seni qaytarmasam, xodimlaring orasida o‘zimdek 
sening madh etguvching emasman. 
Bu ta’liqda mamduhning modihga ehsoning haddan ortiqligiga ishora bordir.