Muhandislik geologik tadqiqotlar

transgressiya
) va 
qaytishi (
regressiya
) bog’langan bo’lib, binobarin cho’kindilar to’planishi rejimi 
va tog’ jinslarini o’zgarishi, ushbu hodisa bilan bog’langandir. Pasayishi chog’ida 
asosan karbonat jinslar hosil bo’ladi, ko’tarilgan chog’ida ko’proq chaqilgan 
jinslar hosil bo’ladi. Bu esa o’z navbatida jinslarning shakllanayotgan 
qatlamlanish sharoitini belgilaydi. Eng faol, shiddatli tebranma harakatlar nisbiy 
yuqori tezlik bilan - geosinklinal hududlarda namoyon bo’ladi. Ularda chuqur
izlar - dengiz chuqurliklari va ulkan balandliklar hosil bo’ladi. Bukilmali tektonik
harakatlar yer qobig’ining tashkil etuvchi tog’ jinslarining dastlabki yotish 
shakllarini ezilib, bukilib, yaxlitligi buzilishda namoyon bo’ladi. Tog’ jinslarining 
dastlabki yotish shakllarining buzilishi ya’ni dislokatsiyalarini bilish, tog’larning 
hosil bo’lishi masalasini to’g’ri hal qilish, tog’larni vujudga keltirgan kuchlarni 
belgilash, yer qobig’ini o’rganish, foydali qazilmalar konlarini belgilash va ularni 
qidirish, ulardan ratsional foydalanishga imkon beradi. Yer qatlamlarida 
tangensial kuchlar natijasida
burmalar
hosil bo’ladi.(12.1-rasm). Agar biz bir 
necha bukilmalarni olib ko’rsak, ularning ko’tarilgan joyini yoki keyin past
tushgan joylarini uchratamiz. 
 
 
 
 

---

65 
 
12.1 – rasm
. Burmalar va ularning elementlari 
Do’ngliklari yuqoriga qaratilgan qabariq bukilmalar 
antiklinal
bukilmalar 
yoki geologlar tili bilan aytganda
antiklinallar
deyiladi. (12.2-rasm) 
Botiq, ya’ni cho’qqisi pastga qaragan bukilmalar sinklinal bukilmalar yoki
sinklinallar
va 
mul’dalar
deyiladi. 
Ko’pincha, bukilmalarning yuvilib ketgan qismlarini xayolan tiklashga, 
havo bukilmalari qurishga to’g’ri keladi. Agar yer qobig’ining qo’shni 
uchastkalaridagi gorizontal kuchlarining ayirmasi qatlamlarning bir-biridan 
ajralishiga olib, borsa, ularda bir-biriga nisbatan gorizontal siljish yuz beradi. Yer 
qatlamlarining bunday gorizontal siljishi siljish deb ataladi (12.2-rasm). Agar
12.2 – rasm. Bukilmalarning shakllari;
1 – to’g’ri; 2, 3 – qiyalikda
. 
12.3 – rasm
. Fleksura.

---

66 
qo’shni uchatkalarning vertikal kuchi ta’sirida qatlamlar o’rtasidagi bog’lanish 
buzilib, ular bir-biriga nisbatan vertikaliga siljigan bo’lsa, bunday siljish