Muhandislik geodeziyasi

LABORATORIYA ISHI № 1

Masshtablar. Topografik xarita va tarhlar.

Ishdan maqsad: miqyoslar (masshtablar) bilan amalda ishlashni o‘rganish hamda topografik tarh va xaritalarda qo‘llashni o‘rganish.

Tarh, xarita va kesimlarda joyda o‘lchangan gorizontal va vertikal uzunliklarni qog‘ozga tushirishdagi kichraytirish darajasiga yoki tarhdagi kesma uzunligi l ning shu kesmaning joydagi uzunligi L ga bo‘lgan nisbati miqyos deyiladi. Miqyoslar quyidagi ko‘rinishda ifodalaniladi

Bu erda M─ kichraytirish darajasi.
Miqyoslar soniy, nomli (natural) va grafikaviy bo‘ladi. Grafikaviy miqyoslar ikkiga: oddiy chizg‘iy va ko‘ndalang miqyoslarga bo‘linadi.
Surati bir bo‘lib mahraji kichraytirish darajasini ko‘rsatuvchi oddiy kasr soniy miqyos deyiladi. Tarh va xaritalarda quyidagi miqyoslar qo‘llaniladi:
1: 500, 1:1000, 1: 2000, 1: 5000, 1: 10000, 1: 25000, 1 : 50000, 1 : 100000, 1 : 200000, 1 : 500000, 1 : 1000000. Miqyos mahraji kichik son bo‘lsa, miqyos yirik, katta son bo‘lsa, mayda miqyos deyiladi. Soniy miqyosdan foydalanish qulay bo‘lishi uchun nomli (natural) miqyos qo‘llaniladi. Masalan: 1:1000 soniy miqyos nomli miqyosda quyidagicha ifodalaniladi: 1 santimetrda ­­- 10 metr.
Soniy miqyosdan foydalanishni quyidagi masalalarda ko‘ramiz.
1-masala. Berilgan: tarhda o‘lchangan kesma uzunligi l= 18,6 sm, tarh miqyosi . Aniqlash kerak: joydagi shu kesmaga mos chiziq uzunligi L ni.
Quyidagi nisbatni tuzamiz: yoki , bundan
L =
2-masala. Berilgan joydagi chiziq uzunligi L=199m, tarh miqyosi . Aniqlash kerak: tarhdagi shu chiziqqa mos kesma uzunligi l ni.
Soniy miqyosdan kelib chiqqan holda quyidagi nisbatni tuzamiz: yoki , bundan L= _.
Tarh va xaritalar tuzishda soniy miqyosdan foydalanish noqulay va samarali emas. Tarh va xaritalarni tuzish jarayonida ko‘plab arifmetik hisoblarni bajarmaslik uchun grafikaviy miqyosdan foydalaniladi.
Grafikaviy miqyoslar soniy miqyoslar asosida tuziladi.